قازاققا بوكستى اكەلگەن تۇلعا

مۇنداي مەرەيلى ساتكە جەتۋ جولىندا قازاقتىڭ سۇيىكتى پەرزەنتى شوقىر بولتەك ۇلىنىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگى ولشەۋسىز. سەبەبى «قازاق جەرىنە بوكس قولعابىن اكەلگەن» دەگەن تەڭەۋ وسى كىسىنىڭ ەسىمىمەن تىكەلەي بايلانىستى.
ايگىلى تۇلعانىڭ ءومىرى جايلى 15 فاكتىنى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.
1) شوقىر بولتەك ۇلى بۇدان 100 جىلداي ۋاقىت بۇرىن، ياعني 1916 -جىلدىڭ 29 - قازانىندا ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ جارمىش اۋىلىنا قاراستى سارقاۋاق دەگەن جەردە دۇنيەگە كەلگەن. ونىڭ ەسىمى تۇمسىعى تاسقا تيمەي قايتپايتىن بەكىرە تۇقىمداس شوقىر اتتى بالىقپەن ورايلاس قويىلعان. قارت كاسپيدىڭ جاعاسىنداعى بالىقشى اۋلەتىندە ءومىر ەسىگىن اشقان ونىڭ بالالىق شاعى باقىتتى بولا قويمادى.
2) اكە- شەشەسىنەن ەرتە ايىرىلعان شوقىر سول ءبىر قيىن- قىستاۋ شاقتاردا تۋعان قارىنداسىنان دا كوز جازىپ قالادى. اشارشىلىق ناۋبەتى قارساڭىندا فورت- شيەۆچەنكوداعى بالالار ۇيىنە تاپسىرىلىپ، سوندا ءوسىپ ەر جەتەدى.
3) شوقىر بولتەك ۇلى - تاۋداي تالابىنىڭ ارقاسىندا ەكى جوعارعى وقۋ ورنىن بىتىرگەن جان. كيەۆتەگى كوركەمسۋرەت اكادەمياسىن جانە دەنە تاربيەسى ينستيتۋتىندا ءبىلىم العان تالانت بوكسپەن 1936 -جىلدان باستاپ اينالىسىپ، ءوزىنىڭ سوڭىنان شاكىرتتەر ەرتكەن. سول ۋاقىتتا قۇرىلعان «تەمپ» سپورت قوعامىنىڭ قابىرعاسىندا ءوزى دە بوكس قولعابىن كيىپ ۇيرەنە باستايدى ءارى وزگەلەرگە دە ۇيرەتەدى.
4) العاش رەت 1937 - جىلى الماتى قالاسىندا بوكستان ەل بىرىنشىلىگىن ۇيىمداستىرىپ، قازاق بوكسىنىڭ تاريحىن باستاپ بەرەدى. بوكس سپورتىنىڭ تاريحىندا بۇل قوعام كەيىن كەڭ ءورىس الىپ، «دينامو» ، «سپارتاك»، ت. ب. اتالىپ ۇلكەن كەڭىستىكتەرگە شىعادى.
5) ءومىرىنىڭ جىگىتتىك شاعى سوعىس ۋاقىتىمەن سايكەس كەلىپ، مايدان الدىندا «جانكەشتىلەر مەكتەبىنە» (سمەرش شكول) قابىلدانعان. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستاي مايدانگەرى. بۇل تۋرالى ءوزى جانە ونىڭ ءومىرىن زەرتتەۋشىلەر جازباسا دا، اكە ءومىرىنىڭ ءبىر ۇزىك سىرىن توتى شوقىر قىزى باياندايدى.
6) 1941-1945 -جىلدارداعى ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسقا قاتىسىپ، ودان جارالانىپ ورالعان سوڭ، الماتى قالاسىندا جاتتىقتىرۋشىلىق قىزمەتىن جالعاستىرادى. ول ەڭبەك ەتكەن «سپارتاك» قوعامى س س ر و چەمپيوناتىندا توپ جارىپ، قازاق جاستارى اراسىندا ءبىرىنشى بولىپ سپورت شەبەرى دەگەن دارەجەگە جەتتى.
7) قازاقستاننىڭ 3 دۇركىن چەمپيونى بولعان ونىڭ ءوزى رينگكە 223 رەت شىعىپ، سونىڭ 199-ىن نوكاۋتپەن اياقتاعان ەكەن. ول - «س س س ر سپورت شەبەرى» اتاعىن يەلەنگەن تۇڭعىش قازاق.
8) قىتاي ەلىنە جاسىرىن بارعان ساياحاتى ءۇشىن قۇقىق قورعاۋ ورىندارىنىڭ باقىلاۋىندا بولعان. مەملەكەتتىك تەرگەۋ ورىندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى بىرنەشە رەت جاۋاپقا شاقىرىپ، ءبىراز تەرگەگەن دەگەن دەرەكتەر بار. زامانىندا ب. مومىش ۇلى، ب. مايلين، ش. ايمانوۆ، ك. كەنجەتايەۆ جانە باسقا دا ۇلت قايماقتارىمەن ارالاسىپ تۇرعان.
9) شوقىر سوعىستىڭ كەزىندە فاميلياسىنا «ۇلى» دەپ جازدىرتقان. تەگىن ۇلى دەپ جازدىرتقانى ءۇشىن تالاي جەڭىلدىكتەردەن ايىرىلىپ، سان مارتە سوققى جەگەن. كابانوۆ دەگەن تەرگەۋشىمەن سوزگە كەلىپ قالعاندا «سەبەبى مەن قاباننىڭ ەمەس، بولتەكتىڭ ۇلىمىن» دەپ جاۋاپ بەرگەنى اڭىز سياقتى تاراپ كەتكەنى بولماسا، بۇل ومىردە بولعان وقيعا.
10) شوقىردىڭ تالانتتى جان بولعانىن دالەلدەيتىن ەرەكشەلىكتەردىڭ ءبىرى - سۋرەتشىلىگى. باكۋدەگى سۋرەت ۋچيليشەسىن ءتامامداي الماسا دا، قابىلەتىنىڭ ارقاسىندا سالعان سۋرەتتەرىمەن دە اينالاسىن تامساندىرعان. اتاقتى جازۋشى بەيىمبەت مايلين باسقا ەمەس، وسى شوقىر اتامىزعا قولقالاپ، تاتار جازۋشى عابدوللا توقايدىڭ سۋرەتىن ارنايى سالدىرتقان. سونداي- اق قازىرگى ع. مۇسىرەپوۆ اتىنداعى بالالار مەن جاسوسپىرىمدەر تەاترىنىڭ فويەسى، بۇرىنعى م. گوركي اتىنداعى دەمالىس پاركىنىڭ اللەياسى اتاقتى بوكسشىنىڭ سۋرەتتەرىمەن بەزەندىرىلگەن.
11) بولتەك ۇلىنىڭ ەكىنشى ءبىر قىرى - 1940 -جىلداردىڭ ورتاسىنان باستاپ «سوتسياليستىك قازاقستان» سەكىلدى ىرگەلى باسىلىمدارعا سپورت تەورياسى مەن پراكتيكالىق ناتيجەلەرى، جاتتىقتىرۋشى ادىستەرى مەن باۋلىعان شاكىرتتەرىنىڭ شەبەرلىكتەرى حاقىندا ءتۇرلى جانردا ماتەريالدار جازىپ وتىرعان. زەرتتەۋشىلەردىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ بوكس تاريحىنان جازعان كىتابى جوعالعان.
12) ال ءۇشىنشىسى - باتىرلار جىرىن جاتقا ايتۋى. بەلگىلى قالامگەر، سپورت جۋرناليسى سەيداحمەت بەردىقۇلوۆ «باستاۋ بارىن مۇحيت تا بىلەدى» دەگەن ماقالاسىندا شوقىردىڭ ايگىلى 1899 جولدىق «ەر قوساي» جىرىن كوز الدىندا زۋلاتا جونەلگەنىن ءسۇيسىنىپ جازادى. 13
) شوقىردىڭ دا جومارتتىعى ەلگە بەلگىلى. ونىڭ ەرەن ەڭبەگىن باعالاعان ءبىر كىسىنىڭ وزىنە سىيلاعان سۋ جاڭا موتوتسيكلىن كوزى جىپىلىقتاپ قاراپ تۇرعان قازاقتىڭ ءبىر جەتكىنشەك بالاسىنا ۇستاتىپ جىبەرگەن.
14) اتاقتى بوكسشىنىڭ جارى نۇرسۇلۋ تاپالوۆا - قازاق قىزدارىنىڭ اراسىنان شىققان العاشقى بالەرينا. 1936 -جىلدان قازاق اكادەميالىق وپەرا جانە بالەت تەاترىندا سولو- ءبيشى بولعان نۇرسۇلۋ تاپالوۆا 1947 -جىلى قازاق س س ر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتيسى اتاعىن 24 جاسىندا العان.
15) شوقىر بولتەك ۇلى 1994 -جىلدىڭ 6 - ساۋىرىندە الماتى قالاسىندا قايتىس بولدى. شوقىر بولتەك ۇلىنىڭ ەلىن شەكسىز سۇيگەن ۇلتشىلدىعى، اسقان پاتريوتتىعى، وتە قاراپايىمدىلىعى، قولى اشىق جومارتتىعى، تاعدىردىڭ تالاي تاۋقىمەتىن كورسە دە قايىسپاعان قايسارلىعى - قازىر ءبارى جىر- اڭىز.
زاڭعار كارىمحان
https://e-history.kz/kz