قىتايدىڭ بۋرىلتوعاي اۋدانىنان كەلگەن قانداسىمىز تۇيە شارۋاشىلىعىن دامىتىپ جاتىر - فوتو

استانا. قازاقپارات - حالقىمىزدا: «كوپ ەستىگەننەن ءبىر كورگەن ارتىق» دەگەن قاناتتى ءسوز بار.

سودان كەيىن دە جەتىجال اۋىلىندا تۇيە ءوسىرىپ، بالپىق ءبي كەنتىنەن شۋباتحانا اشىپ، شارۋاسىن شالقىتىپ وتىرعان مەيرامبەك وتارباي ۇلىنىڭ شارۋا قوجالىعىنىڭ جۇمىسىمەن تانىسۋدى ماقسات ەتىپ جولعا شىقتىق.

ەڭ الدىمەن بىزگە مەيرامبەكتىڭ كىشىپەيىلدىگى، قاراپايىمدىعى جاقسى اسەر ەتتى. سەبەبى، شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىك سالاسىندا ءبىراز جەتىستىككە جەتىپ، كوپشىلىكتىڭ قۇرمەتىنە ىلىككەنىمەن باسىنان وتكەن قيىندىقتاردى ايتقاندا ولجانىڭ دا وڭاي-وسپاق قولعا ىلىكپەيتىنىنە كوز جەتكىزەسىڭ. باسىندا شۇبات بولسىن دەپ 1-2 ساۋىن تۇيە ۇستاعانى، كەيىننەن اتاكاسىپ جولىنا تۇسكەنى، جەتىجال اۋىلىنان تۇيە باعاتىن جەر الىپ، وركەشتى جانۋاردى ءوسىرىپ، ەڭبەگىن ەسەلەي تۇسكەنى كىم-كىمگە بولسا دا ۇلگى بولارلىق.

تۇيە ادەتتە ءبىر جانە ەكى وركەشتى بولىپ بولىنەدى. ءبىر وركەشتى ءتۇرى نەگىزىنەن اراب تۇقىمداس، ەكى وركەشتى ءتۇرى باكتۋريەن جانە درومەدار دەپ اتالادى. ءبىر وركەشتىسى اراب ەلدەرىندە، ەكى وركەشتىسى استراحاندا، قالماق رەسپۋبليكاسىندا جانە قىتايدىڭ باتىس ايماعىندا كوپ وسىرىلەدى. ال مەيرامبەك ءبىر وركەشتى تۇيە ءوسىرۋدى ماقسات ەتىپ الىپتى.

سەبەبى، بۇل تۇردەگى تۇيەلەر ءشوپ تالعامايدى، وزگە مال جەمەيتىن شەڭگەل، بۇتالاردى، اق تىكەنەكتى ازىق ەتە بەرەدى. قۇمداۋىت جەردە وسەتىن جىڭعىل مەن سەكسەۋىلدى، سورتاڭ دا قۇرعاق جەردەگى تىكەنەك شوپتەردى دە جەيدى. وعان اۋە اينالىپ جەرگە تۇسەتىن 40 گرادۋس ىستىق تۇك ەمەس، 40 گرادۋستىق اياز دا قالتىراتىپ، توڭدىرمايدى. جايىلىپ، ءوز جەمىن ءوزى تاۋىپ جەپ جۇرە بەرەدى. داۋىل، بوراندى كۇندەرى دە ىقتاسىن ىزدەپ جاتقان جوق. سوندىقتان جەتىجال ءوڭىرى تۇيە وسىرۋگە باپ. ويتكەنى، ەلدى مەكەننىڭ ءبىر جاعى جاتاعان توبەلەرگە جالعاسىپ، ەكىنشى جاعى قۇمدى القاپقا كىرىگىپ تۇرادى.

ايتا كەتەرلىگى، بۇل تۇردەگى تۇيەلەرگە سۋدىڭ دا قاجەتى شامالى. اپتالاپ، ايلاپ سۋ ىشپەي جۇرە بەرەدى. سۋ اششى نە تۇشى بولسا دا ءبارىبىر. تاڭداماي ىشەدى. مەيرامبەكتىڭ ايتۋىنشا، جەتىجالدىڭ ىلعالدى، سازدى القابى دا بۇل تۇردەگى تۇيەلەرگە ۇيلەسىمدى. اسىرەسە، جەتىجالدىڭ ءشوبى ەرتە كوكتەمدە قاۋلاپ وسكەنىمەن، جازدىڭ باسىنداعى اپتاپ ىستىقتا قۋراپ قالادى.

وسىنداي كليماتتىق جەردىڭ جاعدايى باسقا تۇلىككە قاراعاندا تۇيە وسىرۋگە ىڭعايلى. ونى شارۋاشىلىق يەسى تۇيە وسىرۋمەن اينالىسقان 10 جىلعا جۋىق ۋاقىت ىشىندە بايقاپ، باعامداپ ۇلگەرىپتى. ال تۇيە تۇلىگىنىڭ قاسيەتى جايلى دا ايتارى كوپ.

- تۇيەنىڭ ءسۇتىنىڭ ساپاسى جوعارى. العاشقى ساۋعان ساۋمال ءسۇت كەزىنەن باستاپ، ابدەن اشىعان شۇباتقا دەيىن ەم. عالىمداردىڭ دالەلىنشە، تۇيە سۇتىنەن دايىندالعان شۇبات تۋبەركۋلەزگە، قانازدىق، اسقازان، ىشەك اۋرۋلارىنا، سۋسامىر اۋرۋلارىنا تاپتىرماس ءدارى. ونى ۇدايى ءىشۋ جۇقپالى اۋرۋلاردان دا قورعايدى.

تۇيەنىڭ ءجۇنى قويدىكىنەن الدەقايدا كوپ ءارى ساپالى دا جىلى، جۇمساق. «اتا-بالارىمىز تۇيە جۇنىنەن شەكپەن توقىپ كيگەن. كيىز ءۇيدىڭ كەرەگەلەرىن تۇيە جۇنىمەن كوكتەگەن. قىمىز قۇياتىن سابانى تۇيەنىڭ مويىن تەرىسىنەن جاساعان. تۇيە سۇتىنەن ماي شايقاپ، ايران ۇيىتۋعا دا بولادى. قۇرت، ىرىمشىك تە جاسايدى. ءبارى دە ءدامدى، ادام اعزاسىنا تاپتىرمايتىن ازىق. الايدا، ءبىز قازىر تۇتىنۋشىلارعا شۇباتتىڭ ءوزىن جەتكىزە المايمىز. سۇرانىس كوپ. ءتىپتى، ساۋمال مەن شۇباتتى ەمدەۋ ورىندارىنىڭ ءوزى ارنايى تاپسىرىسپەن الىپ جاتادى. ەكى-ءۇش كۇن بۇرىن بەرىلگەن تاپسىرىستىڭ ءوزىن ۋاقىتىندا قامداي الماي جاتقانىمىز بار. باعاسى دا قالىپتى. ليترىن 600 تەڭگەدەن ساۋدالاپ كەلەمىز، - دەيدى مەيرامبەك وتارباي.

تۇيە ءوسىرۋ اتاكاسىپ ءارى كۇندەلىكتى ءناسىپ. جاس جىگىت كاسىبىن دوڭگەلەنتۋمەن قاتار ون شاقتى ادامعا تۇراقتى جۇمىس بەرىپ، ءناپاقاسىن ايىرىپ كەلەدى.

- ادەتتە، ءبىر وركەشتى تۇيە جۋاس كەلەدى. ونى كەز كەلگەن ادام ەركىن ساۋا بەرەدى. ىنگەندەر ءوز يەسىن جاقسى تانيدى. ساۋىنشىلاردى بوتالارى دا بىلەدى. ىنگەندەردى ساۋاتىن كەزدە بوتالاردى قوراعا قاماپ، بولەكتەۋدىڭ قاجەتى جوق. كۇنىنە 3 ۋاقىت ساۋىلاتىن 30 تۇيەنى ەكى ادام ساۋىپ ۇلگەرەمىز، - دەيدى تۇيەشى ايتنۇر ۇسەيىنبەك ۇلى.

جاس كاسىپكەردىڭ يگى باستاماسىنىڭ ومىرشەڭدىگىن تانىعان اۋدان اكىمشىلىگى مەن كاسىپكەرلىكتى قولداۋ ورتالىقتارى وعان قولدان كەلەر كومەكتەن ايانىپ قالماپتى. ناتيجەسىندە، جەتىجال اۋىلىنان شارۋا قوجالىعىن قۇرۋعا ىڭعايلى جەر تەلىمى مەن تۇيە وسىرۋگە 500، ونىڭ ازىعىن دايىنداۋعا 15 گەكتار سۋارمالى جەر بەرىپتى. ال بالپىق ءبي كەنتىندەگى ورتالىق ساياباقتىڭ ماڭىنان، كاسىپكە ىڭعايلى جەردەن شۇباتحانا اشىپ، تىرشىلىك جاساۋعا جەتكىلىكتى ورىن بەرىپتى.

شۇباتحانانىڭ بار تىرشىلىگى زايىبى نازيگۇل ماقاي قىزىنىڭ موينىندا. قازىر وسى جەرگە كيىز ءۇي تىگىپ، شۇباتپەن قوسا ءتۇرلى ۇلتتىق تاعامدار ساتىپ، جۇمىسىن جۇرگىزىپ وتىر. كۇن وتكەن سايىن ونىڭ ونىمىنە سۇرانىس ارتۋدا. كاسىپكەردىڭ وسىنداي تالپىنىسىنا جۇرت ءدان ريزا.

قاجەت انداس

«جەتىسۋ» گازەتى