الەم اپتا ىشىندە: ىستامبۇلداعى جانتۇرشىگەرلىك وقيعا قاندىبالاق راديكالدى توپتارعا وركەنيەتتى قوعامدا ورىن جوق ەكەنىن كورسەتتى
بۇل وداققا مۇشە 28 ەلدىڭ مەملەكەت جانە ۇكىمەت باسشىلارىنىڭ سوڭعى كەزدەسۋى سياقتى. ويتكەنى، قىركۇيەك ايىندا وتەتىن جوعارى دەڭگەيدەگى وداق ەلدەرىنىڭ كەزدەسۋىنە بريتاندىق ۇكىمەت مۇشەلەرى قاتىسپايتىندىعى بەلگىلى. مۇنان بولەك، الەم جۇرتشىلىعىن ەلەڭ ەتكىزەرلىك تاعى ءبىر قاندى وقيعا تۇركيادا ورىن الدى. 28 -ماۋسىم كۇنى كەشكىسىن ىستامبۇلدىڭ اتاتۇرىك اۋەجايىنا باسىپ كىرگەن بىرنەشە لاڭكەس بەي- بەرەكەت وق جاۋدىرىپ، جارىلعىش زاتتى ىسكە قوستى.
«برەكسيت» قورىتىندىسىنا ارنالعان ە و ءسامميتى
سەيسەنبى كۇنى بريۋسسەلدە ە و- عا مۇشە ەلدەردىڭ مەملەكەت جانە ۇكىمەت باسشىلارىنىڭ ەكىكۇندىك ءسامميتى ءوز جۇمىسىن باستادى. القالى جيىننىڭ كۇن تارتىبىندەگى نەگىزگى ماسەلە ۇلىبريتانيا مەن سولتۇستىك يرلانيا بىرىككەن كورولدىگىنىڭ ەۋروپالىق وداق قۇرامىنان شىعۋ تۋرالى رەفەرەندۋم قورىتىندىسىن تالقىلاۋ بولدى.
«كەزدەسۋ كۇيىنىش پەن وكىنىش رۋحىندا ءوتتى. ءبىزدىڭ سەرىكتەستەرىمىز وداقتان شىعۋ تۋرالى شەشىم قابىلدانعانىمىزعا بارىنشا قاپالانۋدا»، - دەدى ۇلى بريتانيانىڭ پرەمەر-ءمينيسترى دەۆيد كەمەرون ەو- نىڭ باسقا 27 كوشباسشىلارىمەن كەزدەسۋدىڭ قورىتىندىسىنا وراي.
سونىمەن قاتار ول سامميت بارىسىندا كونسترۋكتيۆتى، ءپوزيتيۆتى ءارى تىنىش پىكىر الماسۋ وتكەندىگىن، ونىڭ قورىتىندىسىندا ساياساتكەرلەر بىرىككەن كورولدىك ەرۋوپامەن «بارىنشا تىعىز قارىم- قاتىناس» ىزدەۋى ءتيىس دەگەن ورتاق پىكىرگە كەلگەندىگىن اتاپ ءوتتى.
بريتاندىق مينيسترلەر كابينەتى باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، ۇلىبريتانياداعى رەفەرەندۋم قورىتىندىسى ەۋرووداققا ەگەمەندىك ماسەلەسىن، قوعامداستىق ىشىندەگى قوزعالىستى قايتا قاراۋ قاجەتتىگىن كورسەتىپ بەردى.
«برەكسيتتىڭ» زاڭدىق سالدارى ءالى كۇنگە دەيىن داۋ- دامايدىڭ نەگىزگى تاقىرىپ بولىپ وتىر. سەبەبى مۇنداي وقيعا وسى كۇنگە دەيىن ورىن الماعان ەدى.
ەلدىڭ وداقتان شىعۋىنىڭ رەسمي پروتسەدۋراسى لوندوننىڭ بريۋسسەلگە سايكەسىنشە وتىنىشىنەن كەيىن باستالۋى ءتيىس. الايدا، د. كەمەرون ەو كوشباسشىلارىنا بۇل پروتسەستىڭ ۇكىمەتتىڭ جاڭا قۇرامى بەكىتىلگەننەن كەيىن، ياعني قىركۇيەكتەن سوڭ باستالاتىندىعىن جەتكىزدى.
ال ءوز كەزەگىندە ەۋروپالىق وداققا مۇشە ەلدەردىڭ مەملەكەت جانە ۇكىمەت باسشىلارى لوندوندى ە و قۇرامىنان شىعۋ جوسپارىن تەزىرەك ايقىنداۋعا شاقىردى.
«كوشباسشىلار ۇلى بريتانياداعى شاڭ باسىلعانعا دەيىن ءبىرقاتار ۋاقىتتىڭ قاجەت ەكەندىگىن تۇسىنەدى. دەگەنمەن، ولار بىرىككەن كورولدىك ۇكىمەتىنىڭ وداقتان شىعۋ جوسپارى مۇمكىندىگىنشە تەز ارادا انىقتالۋى ءتيىس دەپ كۇتۋدە»، - دەپ اتاپ ءوتتى ەۋروپالىق كەڭەس باسشىسى دونالد تۋك.
سارسەنبى كۇنى ە و- عا مۇشە 27 ەلدىڭ باسشىلارى بريۋسسەلدە كەمەروننىڭ قاتىسۋىنسىز قايتا باس قوستى. ولار ۇلى بريتانياعا ە و- دان شىققان كەيىن تاۋارلار، كاپيتالدار، قىزمەتتەر مەن جۇمىس كۇشىنىڭ ەركىن قوزعالىسىنا ارنالعان ەۋروپالىق وداق ەرەجەسىن ماقۇلدامايىنشا ءبىرىڭعاي نارىققا كىرۋىنە رۇقسات بەرمەۋگە ۋاعدالاستى.
د. تۋك ءوز سوزىندە شىعۋ تۋرالى رەسمي ەسكەرتۋ كەلمەيىنشە لوندونمەن كەلىسسوزدەردىڭ باستالمايتىندىعىن دا باسا ايتتى. ء«بىز ۇلىبريتانيانىڭ شىعۋ پروتسەسسى تارتىپپەن جۇرگىزىلۋى تيىستىگىن قۋاتتادىق. لوندوننان شىعۋ تۋرالى رەسمي ءوتىنىم كەلىپ تۇسپەيىنشە ەشقانداي كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلمەيدى» ، - دەدى ول.
ەۋروپالىق كەڭەس باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، ە و- نىڭ 27 كوشباسشىسى 19 -قىركۇيەك كۇنى براتيسلاۆتا بريتاندىق پرەمەرسىز جوعارى دەڭگەيدەگى كەزدەسۋ وتكىزىپ، وندا بلوكتان بىرىككەن كورولدىكتىڭ شىعۋ تۋرالى شەشىمنىڭ ودان ارعى سالدارىن تالقىلايتىن بولادى.
«بۇل ەڭ ءبىرىنشى پىكىر الماسۋ بولدى. سوندىقتان قورىتىندى شىعارۋعا تىم ەرتە. مىنە، سوندىقتان دا ءبىز 27 مەملەكەتپەن ساياسي ديالوگتى باستادىق جانە ءبىزدىڭ پىكىر الماسۋىمىزدى جالعاستىرۋ ءۇشىن 16 -قىركۇيەكتە براتيسلاۆتا كەزدەسەمىز»، - دەدى تۋك.
ە و- نى كەلەسى سامميتى ۇلى بريتانيانىڭ كونسەرۆاتيۆتى پارتياسى جاڭا ۇكىمەت باسشىسىنىڭ ەسىمىن جاريا ەتكەننەن كەيىن بىرنەشە كۇننەن سوڭ وتەدى.
ىستامبۇل اۋەجايىنداعى تەراكت
ە و كوشباسشىلارى ەۋروپالىق وداقتىڭ بولاشاعىنا قاتىستى پىكىر الماسىپ جاتقان كەزدە بەيسەنبى كۇنى كەشكىسىن ىستامبۇلدىڭ اتاتۇرىك اۋەجايىنىڭ حالىقارالىق تەرمينالىندا ءۇش جارىلىس ورىن الدى. وقيعا كۋاگەرلەرىنىڭ ايتۋىنشا، ءۇش لاڭكەس جانكەشتى تەرمينالدىڭ كولىك تۇراعىندا اۆتوماتتان وق جاۋىدىرىپ، ودان كەيىن عيماراتقا كىرە بەرىستە وزدەرىن جارىپ جىبەرگەن.
جارىلىس ورىن الا سالىسىمەن اۋەجاي قىزمەتكەرلەرى جولاۋشىلاردى قاۋىپسىز جەرگە شىعارۋعا كىرىسىپ، بارلىق اۋە رەيستەرى كەيىنگى قالدىرىلدى، قونۋعا جاقىنداپ قالعان ۇشاقتار باسقا اۋەجايعا جىبەرىلدى. وقيعا ورنىنا جەدەل قىزمەتتەر شۇعىل جەتتى.
سوڭعى مالىمەتتەرگە سايكەس، لاڭكەستىك سالدارىنان 44 ادام، ونىڭ ىشىندە 19 شەتەلدىك قازا تاپقان. مۇنان بولەك، 200 دەن استام ادام ءتۇرلى دەڭگەيدە دەنە جاراقاتىن العان.
وقيعانىڭ كەيىننەن انىقتالعان ءمان- جايىنا قاراعاندا، لاڭكەستەر اۋەجايعا تاكسيمەن كەلگەن. اۋەجايعا كىرە بەرىستەگى تەكسەرۋ بارىسىندا ولار قاۋىپسىزدىك قىزمەتىنىڭ كۇدىگىنە ىلىككەن. ويتكەنى، لاڭكەستەر كۇننىڭ ىستىعىنا قاراماستان كۇرتە كيىپ العان جانە ونىڭ استىندا جارىلعىش زات پەن قارۋ جاسىرىن بولعان.
وسىدان كەيىن قاۋىپسىزدىك قىزمەتىمەن ارادا اتىس بولىپ، جارالاعان لاڭكەستىڭ ءبىرى ءوزىن جارىپ جىبەرگەن. ال ەكەۋى تەرمينال عيماراتىنا كىرىپ، سول جەردە جارىلىس جاساعان.
تۇركيا پرەزيدەنتى رەدجەپ تاييپ ەردوعان مۇنى تەراكت دەپ اتاپ، قاسيەتتى رامازان ايىندا بەيكۇنا ادامداردى ولتىرگەن قاسكويلەردىڭ ءىس- ارەكەتىن سىنعا الدى. ەردوعان حالىقارالىق قوعامداستىقتى تەرروريزممەن كۇرەسۋدى كۇشەيتۋگە شاقىردى.
ازىرشە اۋەجايعا جاسالعان شابۋىلدىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن بىردە- ءبىر ۇيىم ءوز موينىنا العان جوق. دەگەنمەن، وقيعا ورنىنان العان ايعاق زاتتار بۇل قاندى قىرعىنعا «د ا ي ش» لاڭكەستىك ۇيىمىنىڭ قاتىسى بار ەكەندىگىن كورسەتىپ وتىر.
وسى وقيعادان كەيىن قۇقىق قورعاۋ ورگاندىر ىستامبۇلدا، ىزميردە جانە ولاردىڭ ماڭىنداعى شاعىن قالالاردا ءتىنتۋ جۇرگىزىپ، قارۋ- جاراق تاپتى. لاڭكەستىككە قاتىسى بار دەگەن كۇدىكپەن ونداعان ادام ۇستالدى، ولاردىڭ ىشىندە بىرنەشە شەتەلدىك تە بار.
تۇرىك حالقىنا الەم كوشباسشىلارىنىڭ باسىم بولىگى كوڭىل ايتتى. ولاردىڭ قاتارىندا قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تا بار. مەملەكەت باسشىسى تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تاييپ ەردوعانعا كوڭىل ايتۋ جەدەلحاتىن جولدادى. جەدەلحاتتا ىستانبۇل قالاسى اۋەجايىنداعى قايعىلى وقيعا سالدارىنان كوپتەگەن جازىقسىز ادامداردىڭ قازا بولعانى جانە زارداپ شەككەنى تۋرالى حاباردى قازاقستان پرەزيدەنتى زور كۇيزەلىسپەن قابىلداعانى اتالىپ وتكەن. نۇرسۇلتان نازاربايەۆ كۇللى مۇسىلماندار ءۇشىن قاسيەتتى رامازان ايىندا تەررورلىق اكت جاسالعانى ەشكىمدى بەي- جاي قالدىرماعانىن ايتتى. «قازاقستان الەمدىك قاۋىپسىزدىككە قاتەر توندىرەتىن حالىقارالىق ەكسترەميزم مەن تەرروريزم ارەكەتتەرىن قاتاڭ ايىپتايدى. ىستامبۇلداعى جانتۇرشىگەرلىك وقيعا قاندىبالاق راديكالدى توپتار مەن ولاردىڭ يدەولوگياسىنا وركەنيەتتى قوعامدا ورىن جوق ەكەنىن تاعى دا راستادى»، - دەلىنگەن جەدەلحاتتا.
سوڭىندا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازا بولعانداردىڭ جاقىندارى مەن تۋىستارىنا، سونداي-اق بۇكىل تۇركيا حالقىنا قازاقستان حالقىنىڭ جانە جەكە ءوزىنىڭ اتىنان كوڭىل ايتىپ، زارداپ شەككەندەردىڭ تەزىرەك ساۋىعىپ كەتۋىنە تىلەكتەستىگىن ءبىلدىردى.
ايتا كەتەرلىگى، ىستامبۇلدىڭ باس اۋە قاقپاسىنداعى بۇل قايعىلى وقيعا سوڭعى 30 جىلدا تۇركيا اۋەجايلارىندا ورىن العان ەڭ قاندى قىرعىنداردىڭ ءبىرى بولىپ وتىر.
اۆتور: مارلان جيەمباي
