جاركەن بودەش ۇلى پوەزياسىنىڭ ءدىڭى - ءجايىر، مۇڭى - جالعىزدىق

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - مۇقاعاليدىڭ «جايىردەن باسقا جاۋى جوق» جاس جارمۇھامبەتتىڭ ولەڭىن ەستي سالا «بۇل اقىن بولماسا، مۇرنىمدى كەسىپ بەرەيىن» دەگەن ءسوزى جاس تالاپتى مويىنداۋ، تالانتىن باعالاۋ ەكەنىن سول جيىندا وتىرعان جاس اقىنداردىڭ ءبارى تۇسىنگەندى.

مۇقاعالي باسىمەن «مۇرنىمدى كەسىپ بەرەيىن» دەپ ايتقان ءسوزى جاس تالانتتىڭ اقىندىعىنا قويىلعان كەپىل سياقتى سەزىلەدى. سودان بەرى جارتى عاسىرعا جۋىق ۋاقىت ءوتىپتى. جارمۇھامبەت - جاركەن بولدى. قازاق ادەبيەتىنىڭ تابالدىرىعىن جاڭا اتتاعان جاستان تارتىپ، اقساقال- ابىزىنىڭ اۋزىندا ءجۇر. مۇقاعاليدىڭ كەپىلى اقتالدى ما؟ ەڭ باستى سۇراق وسى.

بەيىمدەلۋدىڭ ءارتۇرلى فورمالارى بولادى. تۋعان جەرىن قيىپ، اتاجۇرتىنا كەلگەن اقىننىڭ بۇل جەرگە بەيىمدەلۋى وڭاي بولعان جوق دەپ ويلايمىن. ماسكەۋدە وقىعانىمەن، تالانتىمەن ورتانى مويىنداتقانىمەن، ونىڭ جانى، رۋحى اتامەكەنگە بەيىمدەلە العان جوق. ول ءبارىبىر «ءجايىر تاۋىن» اڭسايدى. تىم بولماسا ءبىر رەت قاقتىعىسىپ قالۋدى ارماندايدى. اقىن سىرتقى كەلبەتىمەن ورتامىزدا جۇرگەنىمەن، ىشكى الەمى، قيالى مۇلدە باسقا دۇنيەدە. «مەن كەلسەم، كەلدىم تۋىس، باۋىرىم دەپ، الاتاۋ، ارقا، التاي، ساۋىرىم دەپ...» جىرلاعان عازالدارىنا ۇڭىلسەڭىز، اتامەكەنگە دەگەن ەرەكشە قۇرمەتتى، ءىلتيپاتتى كورەسىز. بۇل - اقىننىڭ ازاماتتىق پوزيتسياسى ەكەنىن دە ۇعاسىز. ءبىراق جاركەن اقىن بۇل جەردى پەرزەنتى سياقتى سۇيمەيدى.

ول «ءجايىردى - انام» دەيدى. ول ءجايىردىڭ پەرزەنتى. اقىننىڭ ءبىر ىشكى مۇڭى دا وسى. ونىڭ شىعارماشىلىعىنىڭ التىن قازىعى - ءجايىر. بۇل تۋعان جەر تاقىرىبىن اينالىپ وتكىم- اق كەلىپ ەدى. ويتكەنى، تەمىرحان مەدەتبەك جاركەن بودەشكە ارناعان ماقالاسىندا بۇل تۋرالى ايتقان. باسقا دا ماقالالاردا كوپ ايتىلىپ كەلەدى. قايتالاعىڭ كەلمەگەنىمەن، اقىننىڭ شىعارماشىلىعىنداعى ءجايىر كونسەپتسياسىن اينالىپ وتە المايسىڭ. ەرىكسىز ايالدايسىڭ. اقىننىڭ جانىن تۋرا ءوزى سياقتى سەزىنە الماعانىڭمەن، ولەڭنىڭ جانىن تۇسىنەسىڭ. «تۋعان جەرگە بارعاندا» ولەڭىندەگى تەلەگەي تەڭىز ماحاببات پەن اۋىر ساعىنىشتى، الىپ ىڭكارلىكتى كورمەۋ مۇمكىن ەمەس تە:

«قاراعان، بۇتانىڭ تۇبىنەن،

ۇيقىسى قانىپ تۇنىمەن -

ويناپ شىققان قويانداي،

ورعىپ- ورعىپ جۇگىرەم.

ورعىعان سايىن القىندىم،

القىنعان سايىن شارق ۇردىم.

سوڭىمنان قالماي جۇگىرگەن -

تاسبۇلاق،

وزەن،

سامالدى،

بولدىرتىپ ارتقا قالدىردىم.

ويدان قىرعا ورعىدىم،

قىردان نۋعا ورعىدىم،

نۋدان سۋعا ورعىدىم،

تابانعا قاتتى باتسا دا،

ورعىدىم تاۋدان، تاسقا دا.

جەلبەزەك ەرنى تۇرىلگەن،

جەلگە قارسى جۇگىرگەن.

ىلەسپەي قالدى بوكەن دە،

جىلتىلداپ ۇشقىن تۇگىنەن...».

بۇل - ۇزاق ولەڭ. ءبىراق وسى ولەڭدەگى اقىن رۋحىنان باسقا جاركەننىڭ اقىندىق قۋاتىن بايقايمىز. بۇل - ەرەكشە كوپ جازاتىن ادام. جانە ولەڭدەرىندە بولسىن، داستاندارىندا بولسىن فولكلورلىق سيپات ايقىن بىلىنەدى. جازىپ وتىرعان جىرىنىڭ ىشىندە ءوزى، ۋاقىتى جۇرەدى:

«ماڭدايىمنان، تاباننان مىناۋ

قاتال نارىقتىڭ تۇرعانىمەن سىزى ءوتىپ،

قايعىلانىپ قان جۇتىپ،

مۇنارلانىپ مۇڭايمان.

رامازان ايىندا قادىر ءتۇنىن كۇزەتىپ،

اعىل- تەگىل شابىت بەر دەپ تىلەدىم،

ءسوز مارجانىن تاۋىپ بەر دەپ تىلەدىم.

بوز ىنگەندى ساۋىپ بەر دەپ تىلەدىم،

شايتانىمدى قاعىپ بەر دەپ تىلەدىم.

اينىمايتىن باقىت بەر دەپ تىلەدىم،

بايانى ۇزاق ۋاقىت بەر دەپ تىلەدىم.

وتانىمدى، ەلىمدى، ۇلان- بايتاق جەرىمدى،

ءدىن، ءتىلىمدى ساقتاي گور دەپ تىلەدىم.

نەسىبەمدى قاقپاي بەر دەپ تىلەدىم -

قۇدىرەتى كۇشتى قۇدايدان».

(«ورالحانعا ورالۋ» پوەما- مونولوگىنان).

بۇرىنعى سۋىرىپسالما اقىنداردىڭ كەيپىندە كوز الدىڭا كەلەتىن اقىندى ءوز قاتارلاستارىمەن رۋحتاس، ءستيلى ۇقساس دەپ مۇلدە ايتا المايمىز. بۇل، بۇگىنگى اقىندارعا قاراعاندا، بۇرىنعى جانە ەرتەڭگى اقىندارعا كوبىرەك جاقىن سياقتى. ەرتەڭگى دەيتىن سەبەبىمىز ادەبيەت اينالىپ فولكلورعا كەلەدى. جاڭا ستيلدەر، تىڭ مازمۇندار ەجەلگى مۇراعا قايتا باس سۇققاندا پايدا بولادى. ءتىپتى، باتىس ادەبيەتىنىڭ مىقتى جازۋشىلارىنىڭ ار جاعىندا «مىڭ ءبىر ءتۇننىڭ» جاتقانىن ايتساق تا جەتكىلىكتى شىعار. ونىڭ ۇستىنە جاركەن بودەشتىڭ ىزدەۋشىلەرى ىلعي جاستار. ارعى بەت، بەرگى بەتىنە قاراماي، كۇللى اقىن بولامىن دەگەن جىگىتتەر بودەش ۇلىن ىزدەيدى. ءجاي ىزدەمەيدى، اقىننىڭ قۋاتتى پوەزياسىنا ىنتىعىپ ىزدەيدى. جاستار جاقسى كورگەن اقىن، بولاشاققا سول جاستارمەن بارادى.

وتكەن عاسىردىڭ 60- 80- جىلدارى دۇركىن- دۇركىن گازەت بەتىنە شىعىپ، قايتا- قايتا كىتاپتارى باسىلىپ جاتقان اقىن- جازۋشىلاردىڭ كوبىنىڭ اتى بۇگىن بەيمالىم. گازەتىمىزدىڭ سەكسەن جىلدىعى قارساڭىندا ەسكىرگەن تىگىندىلەردى اقتارىپ وتىرىپ تا بۇعان كوز جەتكىزگەنبىز. ءتىپتى، ەلۋ جىلعا دا تولماي ۇمىتىلىپ كەتە بەرەدى. ال جاركەن وقىلاتىن اقىن. ۇمىتىلمايتىن. ارينە، جالپى بۇقارالىق سيپات الىپ، داڭقتى دا بولىپ كەتپەيتىن شىعار، كىم بىلەدى... ءبىراق اقىن بولامىن دەيتىندەر ىزدەپ ءجۇرىپ وقيدى. جۇمەكەندى، تىنىمبايدى ىزدەيتىندەرى سەكىلدى.

سۆەيگكە جازعان حاتىندا گوركي: «شىعارمالارىن جازۋشىنىڭ وزىنەن ارتىق ەشكىم تۇسىنبەيدى» دەپ جازادى. بۇل ءسوز، كۇللى شىعارماشىلىقپەن بايلانىسى بار ادامدارعا قاتىستى. جانە شىندىعى باسىم. جاركەن بودەش ءوز شىعارماشىلىعىنا قانشالىقتى ءۇڭىلىپ كوردى ەكەن؟ ءبىر سۇحباتىندا ءتىلشىنىڭ: «... ارعى بەتتەن كەلگەن اقىن- جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارىندا مىندەتتى تۇردە «كوش» جۇرەدى. «مەن پالەن جىلى، پالەن كوشپەن كەلىپ ەدىم» - دەپ، تاعدىرىن شىعارماشىلىعىنا ارقاۋ ەتىپ جاتادى. بايقايمىن، ءسىزدىڭ ولەڭدەرىڭىزدە «كوش» تاقىرىبى كوپ ەمەس سياقتى...» دەگەن سۇراعىنا اقىن: «كوشتى جىرلاپ، شىعارماشىلىعىما ورالمان ەكەنىمدى ارقاۋ ەتپەيمىن. ويتكەنى، اتا- جۇرتىمدى اداسپاي تاپتىم. مەن ورالمان ەمەسپىن. اتا- جۇرتىمدى اڭساپ كەلگەن قازاقپىن. اتا- جۇرتىن اڭساپ كەلگەن كۇرەسكەر اقىنمىن» دەپ جاۋاپ بەرىپتى. كوشتى جىرلاۋ دەگەنىڭىز «كوش. كوش...» دەگەن سوزدەردى ايتۋدان تۇرماسا كەرەك. «باۋىرىم كوشىپ كەلگەنمەن، اۋىلىم كوشىپ كەلمەدى» دەگەن ەكى اۋىز ءسوزىنىڭ وزىندە اقىننىڭ ىشكى قاسىرەتى، ارمانى جاتىر. ارينە، كۇرەسكەر اقىن. ول ءومىر باقي ءوز رۋحىمەن كۇرەسىپ كەلەدى.

قاراپايىم، كەي اقىنداردىكىمەن سالىستىرعاندا قارابايىر، ۇسقىنسىزداۋ تۇرمىس كەشىپ جۇرگەن اياۋلى اقىننىڭ ولەڭدەرى مازمۇن، وي، يدەيا جاعىنان وتە باي. جاركەننىڭ پوەزياسىنداعى ءبىر ەرەكشەلىك دەپ كونە تامسىلدەردى (پريتچا) ولەڭگە اينالدىرىپ، سودان كوركەم تۋىندى جاساۋى. ءتىپتى، ول تامسىلدەردى ءوزى ويدان قۇراستىرۋى دا مۇمكىن. قالاي بولعان كۇننىڭ وزىندە وقىرمانىن ويسىز قالدىرمايدى. («وراق پەن بالعا»، «كۇرەك»، «قارت پەن تەڭگە»، «شىڭعىسحاننىڭ قۇدىعى»، ت. ب.).

نە ايتساڭ دا قۇپ كورەتىن (ونىسى جاس بالانى جاسىتىپ المايىن دەگەنى)، ايتقانىڭنىڭ ءبارى الدىندا دۇرىس بولىپ شىعاتىن اقىننىڭ بولمىسى دا قىزىق. ول ەشقاشان بىرەۋمەن جاعا جىرتىسىپ، ايعايلاسقان ادامعا ۇقسامايدى. كەيدە اعانىڭ ىنىگە كىشى كورىپ اۋزىنا كەلگەنىن ايتىپ جاتاتىن كەزى بولادى. كەيدە ءىنىنىڭ اعانىڭ ارتىق كەتكەن كەزىن كەشىرە الماي، بۇرتيىپ جۇرگەن ءساتى كەزدەسەدى. ال جاركەن سونداي ارەكەتتەردەن تىسقارى جۇرەدى. بىرەۋدى جەك كورسە، ءىشى بىلەدى. بىرەۋدى جاقسى كورسە دە، قۇرمەتى ىشىندە.

«بولعان ەمەس ەشكىممەن باق- تالاسىم،

باۋىر تۇتام قازاقتىڭ بار بالاسىن.

ماعجاننان قالعان قاراشاڭىراق،

و، داريعا- اي،

جاركەننەن دە قالارسىڭ!»، - دەگەن وسى شۋماقتا اقىننىڭ بار شىندىعى جاتقانداي. كۇيبەڭ تىرشىلىككە قانشالىقتى بايلانساق تا، كۇيكى ومىرگە قانشالىقتى الدانساق تا ءبارى وتەدى. سول وتكىنشى ومىردە قازاقتىڭ بار بالاسىن باۋىر تۇتىپ، ەشكىممەن باق تالاسپاي ءوتۋ قانداي قيىن. مۇمكىن سول باقتالاساتىن قاسيەتى بولماعاندىقتان قاتارىنان الىس، كەيىنگىگە جاقىن، قالىڭ وقىرمانعا سۇيكىمدى شىعار.

قازىرگى ۋاقىتتا اقىنداردىڭ اتاقتى بولۋعا قانشالىقتى قۇقىعى بارىن بىلمەيمىن. الەم ەلدەرىندە دە قازىر مىناۋ اقىن ەكەن، ءيا جازۋشى ەكەن دەپ باس ساپ، قۇرمەت كورسەتىپ جاتقان ەشكىم جوق. سوندىقتان اقىندارعا قۇرمەت كورسەتىلمەدى دەپ رەنجۋدىڭ ءوزى قانشالىقتى ورىندى دەپ ويلاپ قالاسىڭ. ءبىراق باعالانۋ جاعىنان وتە ادىلەتتى بولۋىمىز كەرەك- ءتىن. وكىنىشكە قاراي، ولاي ەمەس. ءبىزدىڭ كونكۋرستار ۇلكەندى- كىشىسى بولسىن ادىلەت جولىن ۇستانباعان. سوندىقتان دا شىن جۇيرىك وزبايدى. جاركەننىڭ ءمۇشايرالاردىڭ جەڭىمپازى دەپ كوپ ەستىمەيتىنىمىز دە سوندىقتان بولار.

اقىن ورالحان بوكەيدى قاتتى جاقسى كورەدى. «ءتۇبى سەن مەن تۋرالى جازاسىڭ، مەن سەن تۋرالى جازامىن» دەگەن جازۋشى ءسوزى ورىندالماستاي بولعان. وسى ءسوزدى ايتقان جىلى كوركەمسوز شەبەرى باقيعا اتتانىپ كەتتى. بۇل دۇنيەدە «ءتۇبى سەن مەن تۋرالى جازاسىڭ...» دەگەن ءسوز عانا قالدى. «... مەن سەن تۋرالى جازامىن» دەگەن ءنازىرى ەستەلىككە عانا اينالعان. وسى ءسوزىن جادىندا بەرىك ۇستاعان اقىن «ورالحانعا ورالۋ نەمەسە التايدىڭ اۋاسى» اتتى پوەما- مونولوگ جازدى.

جاركەن بودەش وبەكتىلەرىنە وتە ادال. تولىق زەرتتەپ، زەردەلەپ بارىپ، جازۋ ۇستەلىنە وتىرادى. قانىش ساتبايەۆقا، ماحامبەت پەن جاقياعا، جوھار دۋدايەۆقا، ورالحانعا كولەمدى شىعارمالار ارنادى. جانە ولاردىڭ كوركەمدىك دەڭگەيىنە، اقىننىڭ ەستەتيكالىق تالعامىنا كوپ سىن ايتا دا الماي قالاسىز. سىن ايتۋ مىندەت بولماسا دا...

اقىندار ءبىر قالىپتا تۇرمايدى. ءبارى وسەدى، باسقا ارناعا تۇسەدى، تۇرلەنەدى نە وشەدى. باسىندا جارق ەتىپ كورىنىپ، ارتىنان انگە ءسوز جازىپ ءجۇرىپ جوعالىپ كەتكەندەر قانشاما. ولار وزدەرى بار بولعانىمەن، ولاردىڭ پوەزياسى، قۋاتى جوعالعان. ءبىراق سونى مويىنداعىلارى كەلمەي، ولەرمەندەنىپ جۇرەتىندەر دە بار. ءبىر قالىپتا تۇرمايدى دەگەندى ءارتۇرلى راكۋرستا قاراعان ءجون. قاسىمنىڭ ءۇمىتىن اقتاعان عافۋ سياقتى اقىندار از. سول از اقىنداردىڭ كوبى باستاپقى بوياۋلارىن جوعالتادى. ءار كىتابىن ءبىر- بىرىنە ۇقساتپايمىن دەپ تە اداسىپ جاتاتىندار از ەمەس.

بۇل سوزىمىزبەن ەشكىمدى ايىپتامايمىز. بۇل - ادەبيەتتىڭ، اقىن- جازۋشى بولۋدىڭ قيىندىعىن كورسەتسە كەرەك. كوپ اقىندار باسىندا تابيعي جازادى. ونىڭ ولەڭىندەگى تەگەۋرىن، ولپى- سولپى تۇسە قالعان جولدار ءبارى جاراسىمدى بولىپ تۇرادى. ولەڭىندەگى سازى، بۋىن، ىرعاق ەرەكشەلىكتەرى دە تابيعيلىعىنىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ قويادى. كەيىن اقىن وسە كەلە، ولەڭنىڭ تەحنيكاسىن جاقسى مەڭگەرەدى. ولەڭ جازعاندا ۇيقاستان، ىرعاقتان، سۋرەتتەۋلەردەن ساڭىلاۋ جىبەرمەيدى. ءبارى ادەمى سياقتى كورىنىپ تۇرعانىمەن، تابيعيلىعىنان ايىرىلعان ولەڭ، جانسىز، كوزىمىزگە قۋىرشاق قالاي كورىنەدى سول سەكىلدى اسەر ەتىپ قالادى. ونداي اقىندار بىزدە ءتىپتى كوپ. ياعني اقىندىقتى ابدەن مەڭگەرىپ العان. ال جاركەن باياعى تابيعيلىعىنان اجىراپ قالماعان. ونىڭ كوپ جازاتىندىعى - ارتىقشىلىعى، ءارى كەمشىلىگى. ال تابيعيلىعى باستى ەرەكشەلىگى. ونىڭ ولەڭدەرىنىڭ فورما جاعىنان تۇرلەرى كوپ. ءبىراق قاي فورماعا سالسا دا، باياعى تابيعيلىعىنان تانبايدى. ءبىز كوپ ايتاتىن بلوكتىق قورقىنىش دەگەن سول. اقىننىڭ قابانباي باتىردىڭ تۇلپارىنا ارناعان «قۋباس ات» ولەڭى:

«ءتىرى بولساڭ قابانباي مىنگەن قۋباس ات،

قۇيرىعىڭنان الار ەدىم- اۋ تۋ جاساپ.

الدەقاشان كەتەر ەدىك توز- توز بوپ،

انامىزدان باتىر بولىپ تۋماساق،

اقىن بولىپ تۋماساق.

بەۋ، قۋباس ات،

قۋباس ات،

تولارساعىڭمەن تۋسىرىلعان قۇمدى اساپ.

و دۇنيەدەن كىسىنەشى كۇمبىرلەپ،

بۇ دۇنيەدە قالايىن مەن مىڭ جاساپ.

بەۋ، قۋباس ات،

قۋباس ات».

وسىنداي قاراپايىم كۇردەلى (پروستايا سلوجنوست) شۋماقتارىمەن- اق جاركەن پوەزياسى ايبارلى. اقىننىڭ ەتنوگرافيالىق جادىنىڭ ءوزى وعان ۇلكەن تاقىرىپتاردى قوزعايتىن قۋاتتى اقىن بولۋعا مۇمكىندىك بەرىپ تۇرعانداي.

«بوز جۋسان،

بوز بەتەگە،

بوزداق قىر،

بوزداقتارعا باي ەلمىن.

بوتاسىن ەرتكەن بوز ىنگەن،

(اينالايىن كوزىڭنەن) ،

ەكىقابات ايەلدىڭ قاسىنا كەپ بوزداپ تۇر.

قۇرساقتا جاتقان ۇلان ۇل،

توسىپ جاتتى قۇلاعىن...».

وسىنداي قاسىرەتتەردى قىسقا شۋماقتارمەن اشۋعا بولاتىنى تاعى دالەلدەنگەندەي. الپىسىنشى جىلداردان كەيىن پروزاعا پوەزيانىڭ تالابىن، پوەزياعا پروزانىڭ تالابىن قويۋ باستالعان. ونىڭ باسى جۇمەكەن، جالعاسى جاركەن دەرسىز...

جاركەن پوەزياسىنىڭ ءدىڭى - ءجايىر، مۇڭى - جالعىزدىق. اقىننىڭ ولەڭدەرىن وقىپ وتىرعاندا اۆتوردىڭ جالعىز ەكەنىن ۇنەمى سەزەسىز.

«... جوعالتپاسام،

قايدا؟

كانى؟

قايران اكەم، ءاز انام،

جارىق دۇنيە كورىپ ەم عوي،

مەن سولاردان جارالىپ.

جوعالتپاسام،

قايدا؟

قىزدار قۇشاقتاسىپ گۇل كەشكەن.

جوعالتپاسام،

دوستار قايدا؟

جانى قۇربى، بىرگە وسكەن.

جوعالتپاسام،

قايدا، قايدا؟

تىرداي ارىق جورعا تاي،

ەرتەلى- كەش ەكى بالا

الما- كەزەك مىنگەسكەن...».

مىنا ومىردە ەشكىمگە ارتىق سەنبەيتىن، ەشكىمنىڭ سەنىمىنە كىرۋگە دە تىرىسپايتىن، تاعدىردىڭ اشى- تۇشىسىن ءبىر كىسىدەي كورگەن تارامىس- تارامىس جاركەن بولمىسى ولەڭدەرىنىڭ ار جاعىندا قاراۋىتىپ تۇرادى. بەينە ءبىر دالانىڭ تارپاڭىنداي، بار قۋاتىن ىشىنە تارتىپ، جاسىرىپ تۇرعان كارى تۇلپارعا ۇقسايدى.

«جالعىز» پوەماسى - جالعىزدىق كونسەپتسياسىنىڭ شىڭى. جالپى، ادام جانىنىڭ جالقى، شىن مانىندە ءار پەندەنىڭ جالعىز ەكەنىن، ەشكىمنىڭ قايتالانبايتىن جاراتىلىس ەكەنىن ايقىنداي تۇسەدى. ءوز زامانداستارىنا قويىلعان ەسكەرتكىش سياقتى. تۋعان دالاسىنىڭ ءار ايماعىن، ءار تاسىن، زامانداسىنىڭ ءارقايسىسىن جالعىز دەۋ ارقىلى، ولاردىڭ جاركەن ءۇشىن اسا قىمبات ەكەنىن كورسەتەدى. ءوزىن جالعىزداۋ ارقىلى ءوز بولمىسىن تەرەڭ تاني تۇسەدى. جالعىز ادام قاشاندا وي ۇستىندە بولادى. ەركىندىككە قۇلاش ۇرادى. «جالعىزدىقتى سۇيمەگەن ادام ەركىندىكتى دە سۇيمەيدى» (شوپەنگاۋەر). مۇمكىن اقىندى اينالاسىنداعىلار شىن تۇسىنبەگەننەن جالعىز.

جالپى، جالعىزدىقتى كەز كەلگەن شىعارماشىلىق يەسى سەزىنەدى. بىلەتىندەردىڭ سوزىنە سەنسەك، ادام ساناسى بەلگىلى ءبىر دەڭگەيگە وسكەندە ءوزىن جالعىز سەزىنە باستايدى. سول جالعىزدىقتان قينالعانىمەن، رۋحى تىنىشتالادى. باياعى زامانداعى عۇلامالاردىڭ ەلدەن وقشاۋلانىپ، بولەك عۇمىر كەشۋلەرى دە سوندىقتان بولسا كەرەك.

بۇل پوەما قازاقى تامسىلمەن باستالادى. «عۇلاما تاۋلاردىڭ تۇرعىنى ارقار، قۇلجانى كانىگى اڭشىلار كۇزدە، تەك قانا كۇزدە اۋلايدى. ... قۋاتتى، قوڭدى شىركىندەر مەرگەننىڭ قاق جۇرەكتەن كوزدەپ اتقان توسىن وعى ءدوپ تيگەندە بىلايعى اڭدار سياقتى بىردەن قۇلاپ ءتۇسىپ، ءجانتاسىلىم ەتپەيتىن كورىنەدى. ... قورعاسىن وقتىڭ ۋى دەنەسىنە جايىلعانشا، ساعاتتاپ، تاۋلىكتەپ جىلجىماي قارىسىپ تۇرا بەرەدى ەكەن. مۇنى اڭشىلار قاۋىمى «وققا سۇيەنگەن جالعىز ارقارداي» دەگەن ءتامسىل ارقىلى ەسكە الادى».

جاركەننىڭ دە جۇرەگىنىڭ ساۋ- تامتىعى جوق. ومىردەگى بولمىسىنا قاراپ، ەشكىممەن بارماق باستى، كوز قىستىعا بارماعان، بىرەۋدىڭ الا ءجىبىن اتتاماعان كىسى ەكەن دەپ ويلايسىڭ. اڭگىمەسىن تىڭداعاندا ءوزىن جاركەن اقىن رەتىندە الىپ شىعاتىنىنا سەنەتىن جالعىز سەرىگى جىرى ەكەنىن تۇسىنەسىڭ. مىنا قوعامدا سەنەرى دە، سۇيەنەرى دە ولەڭى. جالعىز جىرعا سۇيەنگەن شايىر جاركەن دەپ ويلايسىڭ. ويلايسىڭ دا، جالعىزدىعىنىڭ شىڭى پوەما بولعاندا، ءتۇيىنى مىنا ولەڭ ەكەن دەيسىڭ:

«ۇل كەتتى ۇلىتاۋدان ۇلار اۋلاپ،

قىز كەتتى قىنا تەرىپ، قىر الاۋلاپ.

مەن قالدىم قاراشا ءۇيدىڭ ىرگەسىندە،

جىلانداي بەلدەن سوققان بۇرالاڭداپ.

وشاقتىڭ كۇلىن توككەن بورپاڭ جەرگە،

بوزىنگەن ءتۇنى بويى شىعادى اۋناپ.

بوزايعىر ۇيىرىنەن اداسىپ قاپ،

بوزبيە ايدالادا ءجۇر الاڭداپ».

P. S.: جەتەلەپ جەتكىزگەن جەتپىسىڭ قۇتتى بولسىن، قازاق ولەڭىنىڭ ءدارۋىشى!

2016- جىل

باعاشار تۇرسىنباي ۇلى