الماتىدا ەڭ ءدامدى پالاۋدى قالاي دايىندايدى؟ - فوتو
وزبەك اعايىندارىنىڭ ۇلتتىق تاعامىن جاساۋداعى قۇپيالارىمەن، سونداي- اق الماتى قالاسىندا ەڭ ءدامدى پالاۋ دايىندايتىن ورىندارمەن NUR. KZ ءتىلشىسى تانىسىپ قايتتى.
پالاۋدى وزبەكتىڭ ۇلتتىق تاعامى دەپ بىلگەننەن ارتىق ونىڭ تاريحىنا تەرەڭ بويلامايمىز.
الايدا بۇل تاعامنىڭ شىعۋ تەگىنە كوز جۇگىرتسەك، ونىڭ وزبەكستاننان شىقپاعاننىن تۇسىنەمىز.
پالاۋدىڭ ەڭ العاش دۇنيەگە كەلۋىن ب. ز. د. 2-3 عاسىرلاردا كۇرىشتىڭ پايدا بولۋىمەن بايلانىستىرۋعا بولادى.
پالاۋدىڭ شىققان جەرى - تاياۋ شىعىس جانە ءۇندىستان. وسىدان ءارى قاراي شىعىس ەلدەرىنە تاراعان. اسىرەسە وزبەك جەرىندە پالاۋدىڭ 100 دەن اسا ءتۇرى بار.
«ولاردىڭ ءبىر- بىرىنەن ايىرماشىلىعى تاڭدالعان كۇرىشى مەن دامدەردى ۇيلەستىرۋىندە»، - دەيدى جاندوسوۆ پەن ياسساۋي كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا ورنالاسقان «حالال پالاۋ» اسحانا قوجايىنى ءۇمىت مۇحتار ۇلى.
كلاسسيكالىق پالاۋدىڭ ءوزى كۇرىشىنە بايلانىستى ەكىگە بولىنەدى. ياعني، ءبىرى لازەر كۇرىشىنەن جاسالسا، ەكىنشىسى ۇزگەندىك ديەۆزيرا كۇرىشى. ناعىز كلاسسيكالىق پالاۋدى وسى ديەۆزيرا كۇرىشىنەن جاسايدى ەكەن. سەبەبى، بۇل داقىلدىڭ ەشقانداي حيميالىق وڭدەۋدەن وتپەگەن، بار ماڭىزى ساقتالعان. تەك ءبىزدىڭ ەلدە ءدال وسى ديەۆزيرادان جاسالعان پالاۋدى حالىق دۇرىس قابىلدامايتىن كورىنەدى.
«ديەۆزيرادان جاسالعان پالاۋدى ەڭ العاش كورگەن قازاقتار: «بۇل نە؟ قاراقۇمىق پا، ارپا ما؟»، - دەپ تاڭ قالدى. سوندىقتان ءبىز ونى تەك تاپسىرىسپەن دايىندايتىن بولدىق. ورنىنا ءۇندىنىڭ باسماتي كۇرىشىن قولدانامىز»، - دەيدى ءۇمىت مىرزا.
«پالاۋدىڭ كوكەسىن تاشكەنتتەگى شايحانالاردان جەۋگە بولادى. ول جەردە پالاۋعا قۇيرىق ماي قوسىپ، تەك قانا سارى ءسابىز بەن زەرە تۇقىمدارىن كوپتەۋ سالىپ، مايلى ەتىپ ازىرلەيدى. ونى قالا ادامدارى جەي المايدى. سوندىقتان، ءبىزدىڭ دايىنداپ جۇرگەن پالاۋ - قالا تۇرعىندارىنا ارنالىپ جاسالعان «توي پالاۋ»، - دەپ ابدينابيەۆ ابدۋازيم اسپاز ءوز جۇمىسىن باستاپ كەتتى.
«اسپازدىق قۇپيالاردى جاريا ەتۋدەن ەش قورىقپايمىن. قۇپيانى ءبىلۋ ءبىر باسقا. ونى قولدانا ءبىلۋىن ايتىڭىز. مىقتى اسپاز بولۋ ءۇشىن جىلدار بويى ەڭبەكتەنۋ كەرەك»، - دەيدى 20 جىلدان استام ۋاقىت اسپاز بولعان ابدۋازيم.
وزبەكستاندا پالاۋ باساتىن اسپازداردى ارنايى دايىندايتىن مەكتەپ جوق. تەك اسپاز بولعىسى كەلگەن جاسوسپىرىم بىلىكتى ۇستازدىڭ قولاستىندا كومەكشى بولۋ ارقىلى تەگىن ۇيرەنەدى.
«قانشا جەردەن مىقتى اسپاز بولسا دا تانىمايتىن كۇرىشتەن جاسالعان ءبىرىنشى پالاۋ ەش ۋاقىتتا دۇرىس شىقپايدى»، - دەيدى ءۇمىت مىرزا.
وزبەكستاندا توي- تومالاقتا، ۇلكەن ورتاعا كوبىنە ەرلەر پالاۋ باسادى. ايەلدەر 5 كەلىدەن ارتىق كۇرىش بولاتىن بولسا ونى ارالاستىرۋعا ءالى جەتپەگەندىكتەن تەك ۇيلەرىندە عانا دايىندايدى ەكەن.
ال جۇمىس ىستەي باستاعانىنا ءبىر جارىم جىل بولعان اسحانادا كۇنىنە ورتا ەسەپپەن 10-20 كەلىدەي كۇرىش باسىلادى. ياعني 40-80 كەلى دايىن پالاۋ.
قاجەتتى نەگىزى ازىق- تۇلىكتەردىڭ قاتىناسى: 1 ك گ - كۇرىش، 1 ك گ - ەت، 1,3 ك گ - ءسابىز، 300 گ ر - سۇيىق ماي، نوقات، مەيىز، زەرەنى تالعامىنا ساي قوسۋعا بولادى.
پالاۋ پىسىرۋدە قازان شويىننان جاسالعان ءارى كونە بولسا، سوعۇرلىم تاعامنىڭ ءدامى ەرەكشە بولاتىندىعىن ەسكەرتەدى اسپاز. ءارى قاراي قازانعا سۇيىق ماي قۇيىلىپ، قىزدىرىلادى. قىزعان مايعا پياز سالىپ قىزارعانشا قۋىرىلادى. ول ماڭىزدى.
«پيازى جاقسى قۋىرىلعان پالاۋدىڭ ءتۇسى دە جاقسى بولادى»، - دەپ ءبىرىنشى قۇپياسىمەن ءبولىستى ابدۋازيم.
قىزارعان پيازدى تۇگەلدەي مايدان ءسۇزىپ الۋ شارت. ارتىنىن جۋىلعان كەسەك ەتتەر مايعا سالىپ قۋىرىلادى.
«ەگەر ءوزىڭىز ءۇشىن دايىنداساڭىز قويدىڭ ەتىن العان ابزال. جانە ول وسىلاي ۇلكەن كەسەكپەن سالىنسا، ەتتىڭ ءسولى وزىندە ساقتالادى. قويدىڭ ەتىمەن جاسالعان پالاۋ - ەڭ ءدامدى پالاۋ»، - دەپ ەكىنشى قۇپيا اشىلدى.
ەت قۋىرىلىپ جاتقاندا 1 كەلى كۇرىشكە - 750 گ ر. ەسەبىندە سۋ قۇيىلادى. سۋدى تۇزبەن ارالاستىرىپ قۇيسا، ەتتىڭ تۇزدى وزىنە ءسىڭىرىۋ قاسيەتى جوعارىلايتىندىعىن ءبىلۋ ارقىلى بىزگە كەلەسى قۇپيا بەلگىلى بولدى.
10 مينۋتتاي قايناعان ەتتىڭ ۇستىنە ءسۇزىپ الىنعان پياز قايتا سالىنادى. پىسكەن پيازدى ۇناتپايتىندار بولسا، قوسپاۋعا دا بولادى. ىزىنشە 80 پايىز سارى ءسابىز جانە 20 پايىز قىزىل ءسابىز قوسىلادى.
«سارى ءسابىز قازاقستاندا وسىرىلمەگەندىكتەن وتە سيرەك ساتىلىمعا شىعادى. ءتىپتى جوقتىڭ- قاسى دەۋگە بولادى. سوندىقتان ءبىز ونى فەرعانا اڭعارىنان الدىرامىز. بۇل ءسابىزدىڭ قىزىل سابىزگە قاراعاندا تاتتىلىگى از، قىزىل ءتۇس بەرمەيدى سونداي- اق ءسول از شىعارادى. ال مۇنىڭ بارلىعى پالاۋدىڭ دامىنە اسەر ەتەدى»، - دەيدى ابدۋازيم.
ءسابىزدىڭ ارتىنان 1 كۇن بويى سالقىن سۋدا جىبىتىلگەن نوقات سالىنادى.
قازاننىڭ قاقپاعى جابىلىپ، 20 مينۋتتاي قايناتىلادى دا مەيىز بەن زەرە جانە كۇرىشى سالىنادى. كۇرىش الدىن الا سۋ ءمولدىر بولعانشا تازالاپ جۋىلىپ جىلى سۋدا جىبىتىلگەن بولۋى قاجەت.
ۇلكەن وتتا قايناپ جاتقان استىڭ سۋى تارتىلعاندا وتتى ازايتىپ، كۇرىشى بىركەلكى ارالاستىرىلادى. ونىڭ سىرى بارلىق كۇرىشتىڭ بىردەي پىسۋىندە.
ابدەن ارالاسقان كۇرىشتىڭ بەتىنە قازاننان كىشىلەۋ ىدىس توڭكەرىلىپ 40 مينۋتتاي ەڭ تومەن وتتا تۇرادى. قازاننان كىشى ىدىس توڭكەرىلەتىن سەبەبى، قالعان ىلعال بولسا، اشىق تۇرعان جەردەن بۋلانىپ شىعىپ كەتۋ كەرەك.
شىعىس حالىقتارىندا «پالاۋدى الداي المايسىڭ» دەگەن ماتەل بار. ياعني ەتىن نەمەسە باسقا دا قۇرامىنداعى ازىق- تۇلىكتى از نە كوپ قوسىپ قويساڭىز پالاۋ ەمەس، ناعىز بوتقا پايدا بولادى.
«دايىن پالاۋدى ارالاستىرىپ، ءار ادامعا بىردەي ەتىپ سالۋدىڭ ءوزى ونەر»، - دەيدى ءۇمىت مىرزا. وزبەكستانداعى ۇلكەن شايحانالاردا ءبىر ۋاقىتتا 500 نە ودان دا كوپ ادامعا پالاۋ سالۋ كەزىندەگى جىلدامدىقتى سوزبەن ايتىپ جەتكىزە الماعان اسحانا يەسى ءوز مۇراعاتىنداعى ۆيدەومەن ءبولىستى.
ابدۋازيم اسپاز دايىنداعىن پالاۋ دايىن بولدى. ەندى قات- قاتىمەن جاتقان قوسپالاردىڭ بارلىعىن جاقسىلاپ ارالاستىرىپ، تۇبىندە جاتقان ەتتى ۇساقتاپ تۋراپ، بودەنە جۇمىرتقاسىمەن اسەمدەۋ عانا قالدى. ايتپاقشى، جۇمىرتقا تەك اسەمدىك ءۇشىن عانا ەمەس، پالاۋدىڭ ءدامىن تولىقتىرۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە قوسىلادى.
«توي پالاۋىن ەڭ دۇرىسى مايدالاپ تۋرالعان قىزاناق، اشى بۇرىش پەن پياز ارالاسقان «اچيك- چۋچۋك» سالاتىمەن جانە دە ليمون قوسىلعان كوك شايمەن تۇتىنعان ءجون»، - دەپ كەڭەس بەردى باس اسپاز.
الماتى قالاسىندا پالاۋ دايىندايتىن جەرلەر جەتەرلىك. اركىمنىڭ ءوزىنىڭ ءجيى باراتىن ۇيرەنشىكتى جەرلەرى دە بار. الماتىلىقتاردىڭ اراسىندا جۇرگىزىلگەن ساۋالناما بارىسىندا ءبىز پالاۋدى ءدامدى ازىرلەيتىن بىرنەشە تاماقتانۋ ورىندارىن انىقتادىق.
«حالال پالاۋ» اسحاناسى. پالاۋدىڭ ءدامى ەرەكشە. قاتتى مايلى ەمەس، تىم قۇرعاق دەپ ايتۋعا دا كەلمەيدى. كۇرىشتەرى بىركەلكى پىسكەن، شاشىلىپ تۇر. ءبىر ادامنىڭ ۇلەسى مولىنان سالىنعان. ءبىر كىسىلىك پالاۋ - 500 تەڭگە. قالانىڭ كەز- كەلگەن جەرىنە جەتكىزىپ بەرەدى. ىڭعايلىسى تاپسىرىس ءبىر كىسىلىك بولسا دا قابىلدانىپ، قالاعان جەرىنە جەتكىزىپ بەرەدى.
«RUMI» پالاۋ ورتالىعى قالانىڭ ورتالىق كوشەلەرىندە ورنالاسقان. مازىردە 3 ءتۇرلى پالاۋ بار. شايحانالىق، توي پالاۋ، حان پالاۋ. باعاسى 1090 مەن 1890 تەڭگە ارالىعىندا.
«الاشا» مەيرامحاناسى. قوناقتارىنا 5 ءتۇرلى پالاۋ ۇسىنادى. ديەۆزيرا كۇرىشىنەن جاسالعان ناعىز «فەرعانالىق» پالاۋدى جەگىڭىز كەلسە، وسى جەرگە بارىڭىز. باعاسى جاعىنان قالاداعى ەڭ قىمبات پالاۋ دەۋگە بولادى. ءبىر كىسىلىك پالاۋ ءۇشىن 2350 تەڭگەڭىزدى ساناپ بەرەسىز.
«تيۋبەتەيكا» مەيرامحاناسى. ءدال وسى جەردە پالاۋدى ءداستۇرلى جولمەن دايىندايدى. مازىرىندە 2 ءتۇرلى پالاۋ ۇسىنىلعان. باعاسى 2300-2500 تەڭگەدەن.
دەرەككوز: Nur.kz
