قالجا تۋرالى نە بىلەمىز؟
قازاقتا بوسانعان ايەلگە ارنايى سويىلعان قويدىڭ ەتى بىتكەنشە كەلىندى جەكە قالجالاعان. «جاس بوسانعان ايەلدىڭ ءتىسى ءالسىز بولادى، ءتۇسىپ قالۋى مۇمكىن» دەپ سۋىق اس جەگىزبەگەن ەكەن.
شاڭىراققا شىرىلداپ نارەستە كەلگەن كەزدە سول ءۇيدىڭ تۋما- تۋىستارى، تانىستارى جينالىپ، كىشىگىرىم توي وتكىزگەن. جاس بوسانعان انا مەن بالا ءۇشىن قوي سويىلادى. بوسانعان اناعا وسى جاس ەتتىڭ سورپاسىن ىشكىزىپ، ەتىن جەگىزىپ، جوعالتقان كۇش قۋاتىن قايتا جينايدى.
ەنەلەر كەلىنىنە قويدىڭ ەتىن ۇساقتاپ تۋراپ، جاس سورپامەن تەرلەتكەن. جاقسى قالجالاعان كەلىننىڭ سۇيەكتەرى قاقساماي، تىستەرى تۇسپەي، بۋىندارى جاقسى، التى كۇننىڭ ىشىندە ءۇي تىرشىلىگىنە ارالاسىپ كەتكەن.
قالجاعا سويىلعان قويدىڭ التى بۋىننان تۇراتىن مويىن ومىرتقاسىن ءبىرىنشى كۇنى كەلىننىڭ وزىنە ءتىسىن تيگىزبەي، قولىمەن مۇجىتكەن. ەتتەن تازارعان جۇلىندى تىك تاياقشاعا كيگىزىپ، بالانىڭ موينى قاتقانشا كەرەگەنىڭ باسىنا ىلگەن. بۇل بالانىڭ موينى تەز قاتايسىن دەگەن ىرىم. قازىرگى كەلىندەر بۇل ىرىمنان حابارسىز. تۇسىك تاستاۋ، ءبىر بالادان ارى تۋماي، كۇتىمسىزدىك اسەرى. اشقاراق تاماققا وتە سۇعاناق جانداردى كورسە، «شەشەسى» قالجاعا تويماعان عوي» دەپ ازىلدەسكەن ىرىم بار.
قالجالانعان، كۇتىمى جاقسى ايەلدىڭ ءسۇتى دە تويىمدى ءارى جەتكىلىكتى بولادى. توق بالا بالپيىپ، تويعان قوزىداي جاقسى ۇيىقتايدى. اناسىنىڭ ۇيقىسىدا جاقسارادى. حالىق اۋزىمەن وندايدى «ىندىنى جارىعان» دەيدى. ىندىنى جارىعان دەگەن توقمەيىل، كەڭپەيىل، ومىردە تاپشىلىق كورمەگەن، ءسوز تالاستىرماي، ساناسپاي، وسكەندە جانىنداعىلاردى جاقسىلىعىمەن تارتادى. ىندىن حالىق اۋزىنان الىنعان.
قازاق حالقىنىڭ ۇرپاقتان ۇرپاققا ۇلاسىپ كەلە جاتقان ىرىمدارى مەن تىيىمدارى، وزىندىك ءمان- ماعىناسى، تەرەڭ سالت- داستۇرلەرى بار. بۇگىنگە دەيىن جەلىسى ۇزىلمەگەن ىرىمداردىڭ ءبىرى دە وسى قالجا ەكەنىن بىلەمىز. اتا- بابامىزدان وسى كۇنگە جەتكەن بۇل ىرىمدى حالىق تۇرمىس- تىرشىلىگىنىڭ بۇگىنگى كورىنىسىنەن دە كورۋگە بولادى.
«قازاقتىڭ وتە ءبىر قاسيەتتى ىرىمى - كەلىنگە قالجا جەگىزۋ. بۇرىنىراقتا كەدەيدىڭ كەدەيى ايەلىنە قالجا جەگىزگەن. ءتىپتى بۇعان ءوزىنىڭ شاماسى كەلمەگەن كۇندە اۋقاتتى ادامدار قالجاسىن اكەلىپ بەرگەن. ويتكەنى قالجا اكەپ بەرۋ دە ساۋابى ۇلكەن ءىس بولىپ سانالعان. قالجانىڭ كۇندەلىكتى جەلىنەتىن ەتتەن ايىرماشىلىعى - ول جاس بوسانعان انا مەن بالانىڭ سىباعاسى. ءارى قۇرمەتتى اس سانالادى.
قالجا، بىرىنشىدەن، دۇنيەگە كەلگەن نارەستەنىڭ قۇرمەتىنە ارنالسا، ەكىنشىدەن، جاس اناعا دۇنيەگە پەرزەنت اكەلگەنى ءۇشىن ارنايى سويىلاتىن بولعان. كۇندە كەلىنگە سورپاسىن ىشكىزىپ، ەتىن جەگىزىپ وتىرعاندىقتان، جاس بوسانعان انا ءوزىنىڭ جوعالتقان كۇش- قۋاتىن وسى قالجا ارقىلى قالپىنا كەلتىرەدى. بوسانعاننان كەيىنگى كۇتىمگە قالجانىڭ تيگىزەر پايداسى ۇشان- تەڭىز. قازىرگى جىگىتتەردى قايدام، بۇرىندارى جىگىتتەردىڭ ءبىرى اۋىرلاۋ زاتتى كوتەرۋگە ءالى كەلمەسە نەمەسە ابايلاماي جىعىلىپ قالسا، قۇرداستارى كەلەكە قىلىپ: ء«اي، نەمەنە، سەنىڭ شەشەڭ قالجا جەمەگەن بە؟» - دەپ قاعىتقان. كەي جاعدايدا «قۇدايعا شۇكىر، ءبىزدىڭ دە شەشەمىز قالجا جەگەن» دەپ ءوزىن-ءوزى كوتەرمەلەپ، شاماسى كەلمەي جاتقانىن بىلدىرمەۋگە تىرىسىپ باققان. تىلىمىزدە ءجيى قولدانىلاتىن وسى ءسوزدىڭ وزىندە ءمان- ماعىنا جاتىر. قالجانى كەي وڭىرلەردە قىزدىڭ توركىنى دە اكەپ جاتادى، ءبىراق قالجا، نەگىزىنەن، كەلىنشەكتىڭ كۇيەۋىنىڭ موينىنداعى مىندەت- پارىزى بولىپ ەسەپتەلەدى» - دەگەن زەينەپ احمەتوۆا اپامىزدىڭ سوزدەرىنە جۇگىنسەك، ۇلتىمىزدىڭ كەرەمەت ىرىمى قالجانىڭ ورنى ەرەكشە.
