قىتايلىق ەكونوميست ەۋرازيالىق وداق ەلدەرىنە ورتاق ۆاليۋتا ەنگىزۋدى ۇسىندى
بۇگىن اتالعان قوناق ورتاق ۆاليۋتا تۋرالى پىكىرىمەن ءبولىستى دەپ حابارلايدى bnews.kz.
ونىڭ قالامىنان شىققان «ۆاليۋتالار سوعىسى» دەپ اتالاتىن شىعارماسى قارجى جانە ەكونوميكا تاقىرىبىنداعى ادەبيەتتەردىڭ كوشباسىندا تۇر. بۇل تۋىندى وسى كۇنگە دەيىن سالا ماماندارىنىڭ جاتا جاستانىپ وقيتىن شىعارماسى، الەمنىڭ جەتەكشى جوعارى وقۋ ورىندارى ءۇشىن تاپتىرماس ادىستەمەلىك قۇرالعا دا اينالعان.
بىرنەشە سەريادان تۇراتىن وسى كىتاپتارىندا اۆتور 2007-جىلعى ا ق ش- تاعى يپوتەكالىق داعدارىستى جانە 2008- جىلعى الەمدىك قارجى داعدارىسىن الدىن-الا ءدوپ باسىپ ايتقان. ونىڭ بۇل بولجامى قىتايدىڭ ءوزىن دە، كەيىن بۇكىل الەمدە وتە قىزۋ تالقىلاندى. الەمدىك دەڭگەيدەگى اككى مامان قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ دامۋى ءۇشىن، ايماقتىق قارجى ورتالىعىن دامىتىپ، ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق شەڭبەرىندە ءبىرىڭعاي ۆاليۋتا ەنگىزۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.
- ءسىز عالامدىق ەكونوميكانى زەرتتەۋدىڭ تاۋەلسىز ساراپتامالىق ورتالىعىن قۇرىپ، باسقارىپ وتىرسىز. سول سەبەپتى، بىزگە ءسىزدىڭ پىكىرىڭىز ماڭىزدى. سىزدىڭشە، الەمدىك نارىقتارداعى، ەڭ الدىمەن، قىتاي، رەسەي جانە ورتالىق ازياداعى تۇراقسىزدىق قانشا ۋاقىتقا دەيىن جالعاسادى؟ ورتامەرزىمدىك كەزەڭدەگى تەندەنتسيالار قانداي؟
- جاھاندىق داعدارىس جاعدايىنا وسىدان ەكى جىلداي بۇرىن ا ق ش- تىڭ فەدەرالدىق رەزەرۆتىك بانكى دوللار مەن قۇندى قاعازدار شىعارۋدى دوعارۋى سەبەپ بولدى. وسىدان سوڭ دامۋشى نارىقتاردا، ءوسىپ كەلە جاتقان ەكونوميكالاردا داعدارىس ورىن الدى. جاعداي الداعى 2-3 جىلدا ناشارلاي بەرەدى، ءبىراق 3-5 جىلدان سوڭ تۇراقتالادى. قالاي دەگەنمەن دە رەسەي، قىتاي جانە ورتالىق ازيا ەلدەرى الەمدىك ەكونوميكا ءۇشىن بولاشاعى زور ەلدەر.
- قازاقستان، رەسەي، ارمەنيا جانە قىرعىزستان مۇشە بولىپ تابىلاتىن ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق ەلدەرى ءبىرىڭعاي ۆاليۋتا ەنگىزۋىنە بولا ما؟
- الگىندە ايتقانىمداي، الداعى 3-4 جىلدا جاعداي ناشارلايدى. ءبىرىڭعاي ۆاليۋتا جاقسى بالاما بولادى. ا ق ش دوللارىنىڭ تاپشىلىعى ابدەن قىسقاندا، ءبىرىڭعاي ۆاليۋتانى پايدالانۋ - جاقسى تاڭداۋ. ادامدار قالايدا ساۋدا-ساتتىق جاساۋى كەرەك، مىنە، وسى كەزدە ورتاق ۆاليۋتانى پايدالانۋعا بولادى.
- قازاقستانعا كەلەردە ءبىزدىڭ ەلدىڭ ەكونوميكالىق جانە قارجى جاعدايىن زەرتتەگەن شىعارسىز. تەڭگەنىڭ جاعدايىنا قانداي باعا بەرەر ەدىڭىز؟ ءبىزدىڭ پەرسپەكتيۆالارىمىز قانداي؟
- رەسەي رۋبلى سەكىلدى، ءوسىپ كەلە جاتقان ەكونوميكالاردىڭ، دامۋشى نارىقتاردىڭ ۇلتتىق ۆاليۋتالارى قازىر داعدارىستى باستان كەشىپ وتىر. دوللاردى كوپتەپ جيناپ العان ەلدەر ەندى ءوزارا جارىسقا كوشتى. وسىعان بايلانىستى دوللاردىڭ قۇنى ءوسىپ، ال تاۋارلار (مۇناي، گاز جانە پايدالى قازبالار) باعاسى قۇلدىراپ بارادى. وسى سەبەپتى جاعداي تۇراقتانباي تۇرىپ، 2-3 جىل ناشارلايدى. ال تەڭگە ءۇشىن قازىر ناعىز سىندارلى كەزەڭ.
- قازاقستاندا قازىر دوللارسىزداندىرۋ پروتسەسى ءجۇرىپ جاتىر. ەلدىڭ ءوز ۇلتتىق ۆاليۋتاسىنا كوشۋى جانە دوللاردان باس تارتۋىن قالاي باعالايسىز؟
- باسقا ۆاليۋتاعا كوشۋ پروتسەسى ايماقتىڭ بارلىق ەلدەرى ءۇشىن اقىلعا قونىمدى شەشىم بولىپ تابىلادى. دەي تۇرعانمەن، كوپتەگەن قاۋىپتەر تۋىندايدى. ول ءۇشىن ەڭ الدىمەن دامىعان ينفراقۇرىلىم بولۋ كەرەك. بانك سەكتورى، ءبىر جاعىنان ەلدەر اراسىنداعى ەسەپتەسۋلەردى نازاردا ۇستاپ، ەكىنشى جاعىنان، رەسۋرستار ساتىپ الۋدى قامتاماسىز ەتۋى ءتيىس. دوللاردى تەك ەسەپتەسۋ ءۇشىن عانا ەمەس، سونداي-اق ينۆەستيتسيا ءۇشىن پايدالاناتىنىن ەستەن شىعارماۋ كەرەك. سوندىقتان ءوز ۆاليۋتاڭا ەشقانداي قيىندىقسىز كوشۋ ءۇشىن ورتاق الاڭ، پلاتفورما قۇرۋ قاجەت. بۇل جەردە تەڭگەگە تونەتىن قاۋىپ كوپ، ۆاليۋتالىق پلاتفورما دايىنداپ الۋ كەرەك بولادى.
- قىتاي ەكونوميكاسى الەمدىك ەكونوميكانىڭ ءوسۋ قارقىنىن ايقىندايتىن فاكتورلاردىڭ ءبىرى. يۋان جانە جالپى قىتاي ەكونوميكاسى جونىندە قانداي بولجام ايتا الاسىز؟
- 2015-جىلدان سوڭ قىتايدا ادامدار يۋاننىڭ جاعدايى ەندىگى جەردە V- بەينەسىندە ەمەس، اعىلشىننىڭ L ءارپى فورماسىندا بولاتىنىن تۇسىنە باستادى. بۇل كۇرت قۇلدىراۋ جانە كولدەنەڭ قوزعالىس دەگەندى بىلدىرەدى. ەندى قىتايدىڭ ج ءى ءو %5-6 وسىمدە تۇراقتايدى. ەكىنشى جاعىنان، رەسەي مەن قىتاي ءبىرىڭعاي ۆاليۋتاعا كوشۋدى ويعا الىپ جاتىر. يۋان ءبىرىڭعاي ۆاليۋتاسى مەن قازاقستان، رەسەي جانە ورتالىق ازيا ەلدەرى قاراستىرىپ جاتقان ءبىرىڭعاي ۆاليۋتانى بىرىكتىرۋ نۇسقالارىن قاراۋ قاجەت. بۇل جاقسى ءبىر بالاما بولا الادى.
