مۇحتار اۋەزوۆ اسپەتتەگەن ءانشى
زاڭعار جازۋشى مۇحتار اۋەزوۆ جيىرما بەستەگى دانەشتىڭ داۋسىنىڭ دياپازونىنا ءتانتى بولىپ باتاسىن بەرگەن.
1992 - جىلدىڭ جازىندا 66 جاسىندا اۋىر ناۋقاستان كوز جۇمعان دانەش راقىشيەۆتىڭ شاپانىنا ورانا ءجۇرىپ ەسەيگەن كوپ شاكىرتتەرىنىڭ ءبىرى نۇرجان جانپەيىسوۆ ۇستازى، تالانتتى ءانشى، سازگەردىڭ تورقالى تويىنا وراي اتقارىلعان، جۇزەگە اسۋى ءتيىس شارالار جونىندە ايتتى.
- ونەردەگى ۇستازىڭىز دانەش راقىشيەۆتىڭ توقسان جىلدىق مەرەيتويىنا وراي جوسپارلاعان شارۋالارىڭىز ىسكە استى ما؟
- قازاقتىڭ ايگىلى ءانشىسى، ءان مادەنيەتىنە وراسان ۇلەس قوسقان دانەش اعامىزدىڭ مەرەيتويىنا وراي ءىس- شارالار ساتىمەن ءوتتى. ءساۋىر ايىنىڭ 6-8- كۇندەرى ارالىعىندا ءۇش كۇنگە جوسپارلاعان شارالارىمىز بىرنەشە كۇنگە ۇلاسىپ كەتتى. دانەش ۇستازىمىزدىڭ كوزىن كورگەن، ءىزىن باسقان ىنىلەرى دە توقسان جىلدىققا قولداۋ كورسەتتى. ج. ەلەبەكوۆ اتىنداعى ەسترادا جانە سيرك كوللەدجىندە «اسەت پەن دانەش» دەگەن تاقىرىپتا ستۋدەنتتەرگە اشىق ساباق وتكىزىلدى، «دانەش مەكتەبىندە» ءتالىم الاتىن جاستار كومپوزيتوردىڭ اندەرىن شىرقاپ كونسەرت بەردى. سودان كەيىن «ءبىلىم جانە مادەنيەت» ارناسىندا دانەشتىڭ اندەرىن شىرقاپ فيلم- كونسەرت تۇسىردىك.
دانەش ۇستازىمىز ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن تالدىقورعان قالاسىندا ەڭبەك ەتتى. سول جاقتاعى مىرزاحمەت مۇقامانوۆ، ابىلايحان قارمىسوۆ، باقبەرگەن اسقاربەكوۆ، سەرىكبول شىنىبايەۆ سىندى شاكىرتتەرى ت. جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىندا ءبىلىم الۋشىلارعا شەبەرلىك ساباعىن وتكىزدى. ياعني ستۋدەنتتەر دانەش راقىشيەۆتىڭ اندەرىن قالاي ورىنداۋ كەرەكتىگىن ءانشىنىڭ ءتول شاكىرتتەرىنەن ەستىپ، كوڭىلدەرىنە توقىدى.
اقىن- جازۋشىلار، ونەر مايتالماندارى قاتىسقان دوڭگەلەك ۇستەلدە ايگىلى سازگەردىڭ ومىرىنە، شىعارماشىلىعىنا قاتىستى ءبىز ەستىمەگەن اسەرلى ەستەلىكتەر ايتىلدى. «دانەش سالعان اندەر- اي» كونسەرتى دە جوعارى دارەجەدە ءوتتى.
قىزدار پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتىنەن حابارلاسىپ، «دانەشتىڭ اندەرىن ءبىزدىڭ دە ستۋدەنتتەرىمىز تىڭداعىسى كەلەدى» دەپ قولقالاعان سوڭ، سول وقۋ ورداسىندا دا ماعىنالى كەش وتكىزدىك.
- وزبەكالى جانىبەكوۆتىڭ تىكەلەي مۇرىندىق بولۋىمەن اشىلعان ىقىلاس دۇكەن ۇلى اتىنداعى مۋزىكالىق حالىقتىق اسپاپتار مۇراجايىنا دانەش اتامىزدىڭ جان سەرىگى - قوڭىر دومبىراسىن تارتۋ ەتتىڭىزدەر.
- ءيا، ۇستامىزدىڭ سوڭعى دەمى ۇزىلگەنشە جانىندا بولعان قوڭىر دومبىراسى وسى كۇنگە دەيىن قىزىنىڭ ۇيىندە ساقتالىپ كەلدى. مۇراجايدا قۇرمانعازىنىڭ، دينانىڭ، جۇسىپبەك ەلەبەكوۆتىڭ دومبىرالارى ساقتاۋلى تۇر. وسىنداي قۇندى مۇرالاردىڭ قاتارىنا ەندى دانەشتىڭ دە شەرتە بىلسەڭ، كۇمبىرلەي جونەلەتىن دومبىراسى دا تۇراتىن بولادى. جينالعان كوپشىلىك الدىندا سازگەردىڭ دومبىراسىن سويلەتىپ، ءان شىرقاعان سوڭ مۇراجايعا تابىس ەتتىك. كەيىنگى ۇرپاق ساياباقتا ورىن تەپكەن مۇراجايعا باس سۇقسا، راقىشيەۆتىڭ دە جان سەرىگىن كورۋىنە مۇمكىندىك تۋدى.
- ۇستازىڭىز تالدىقورعان قالاسىندا انشىلىك كلاسىن ورىستەتىپ، شاكىرت تاربيەلەدى. ونەردىڭ ورداسى الماتىدا نەگە ءوزى ىرگەسىن قالاپ، مەكتەبىن اشپادى؟
- اعانىڭ قاسىندا ەكى جىلعا جۋىق قانا ءجۇردىم. 1992 -جىلدىڭ جازىندا اۋىر ناۋقاستان كوز جۇمدى. جالعان ومىردە 66 جىل عۇمىر كەشكەن ۇستامىزدىڭ 33 جىلى ارعى بەت - قىتايدا، 33 جىلى اتاجۇرتىندا ءوتىپتى. وسى كۇندە شاكىرتتەرى باس قوسىپ، ۇستازىمىز تۋرالى ەستەلىكتەر ايتىلعاندا اتتەگەن- اي دەيمىز. مارقۇم جانىبەك كارمەنوۆ الماتىدا كونسەرۆاتوريانىڭ كافەدرا مەڭگەرۋشىسى قىزمەتىندە جۇرگەندە تالدىقورعاندا قىزمەت ىستەپ شاكىرت تاربيەلەگەن دانەشتى كوندىرىپ، الماتىعا شاقىرتقان. «جەكە ءان مەكتەبىڭىزدى الماتىدا، كونسەرۆاتوريادا اشىپ، شاكىرت تاربيەلەيتىن ۋاقىت جەتتى» دەپ. امال قانشا، كولىك اپاتىنان جانىبەك كارمەنوۆتىڭ عۇمىرى قيىلدى. اراعا ون كۇن سالىپ دانەش اعامىزدى دا اينالدىرعان اۋرۋ الىپ تىندى. ەكى ارىستىڭ اقىلداسقان شارۋاسى جۇزەگە اسپاعانىنا قىنجىلامىز.
- دانەش اتامىزدىڭ جەتپىس، سەكسەن جىلدىعىندا اندەرىنىڭ جيناق ديسكىسى جارىق كوردى. دەگەنمەن ءالى دە شاڭ تۇتقان تۋىندىلارى جەتەرلىك.
- ۇستازىمىزدىڭ اندەرىنىڭ سانى ءتورت جۇزگە جەتىپ جىعىلادى ەكەن. بيىلعى وتكىزگەن كونسەرتتەردە مۇمكىندىگىنشە بۇرىن كوپ ورىندالا قويماعان اندەردى شىرقادىق. ۇستازىمىزدىڭ كوپ اندەرى نوتاعا ءتۇسىرىلدى، وقۋ باعدارلاماسىندا وقۋلىق رەتىندە پايدالانىپ ءجۇرمىز.
- ءانشىنىڭ ءان مۇراسىن جيناقتاۋ، جارىققا شىعارۋ ىسىنە قاراجات قولبايلاۋ بولىپ تۇر ما؟ بەس جىل بۇرىن 85 -جىلدىعىنا وراي قولعا الىنعان دانەش راقىشيەۆتىڭ ءوزىنىڭ ورىنداۋىندا مۇراعاتتا ساقتالعان اندەرىن جيناقتاۋ، ديسكىگە جازىپ تاراتۋ ءىسى نە بولدى؟
- «جومارتتىڭ قولىن جوقتىق بايلايدى» دەپ قازەكەم بەكەر ايتپاعان. دانەش اعامىز 1959 - جىلدارى قىتايدان اتامەكەنىنە العاش كەلگەندە ومىربەك بايدىلدايەۆ، ەرزاكوۆيچتەرگە جولىعىپ، مەملەكەتتىك مۇراعاتتىڭ مۋزىكا قورىنا، راديونىڭ التىن قورىنا ءوز داۋسىمەن اندەرىن جازدىرعان ەكەن. قازىر ءبىزدىڭ قولىمىزدا مۇراعاتتان تاپقان 4,5 ساعاتتىق اۋديو، 1,5 ساعاتتىق بەينەجازباسى بار. بەينەجازبادا دانەشتىڭ بۇرىن ەفيردەن بەرىلمەگەن بەينەسى بار. شىركىن- اي، مۇراعاتتاعى جاۋھارلاردى ارشىپ الىپ جارىققا شىعارساق، قازىر تەحنيكانىڭ زامانى، مۇمكىندىك مول. قاراجات بولسا، جەكە ءۇنتاسپا رەتىندە باستىرىپ، ءداستۇرلى انشىلەردى دايارلاۋشىلارعا تاراتساق تاماشا بولار ەدى.
- دارىندى سازگەردىڭ اندەرىن ورىنداۋدان بايقاۋ وتكىزۋگە دە قاراجات تابىلمادى ما؟
- ءيا، توقسان جىلدىعىندا مۋزىكالىق وقۋ ورىندارىندا وقيتىن ستۋدەنتتەردىڭ ءان بايقاۋىن وتكىزسەك دەپ جوسپارلاعان ەدىك، قارجىلىق قيىندىق قىسىپ، وتكىزە المادىق.
- دانەش اتامىز وزىنەن بەس جاس كىشى مۇقاعالي ماقاتايەۆتىڭ ولەڭدەرىنە دە ءان جازدى. اعالىق- ىنىلىك بايلانىس جايىندا ۇستازىڭىز ايتىپ بەرگەن شىعار.
- قىتايدان كەلىپ- كەتىپ جۇرگەن ساپاردىڭ بىرىندە ومىربەك بايدىلدايەۆ قوناقۇيدەگى دانەشتى مۇقاعاليمەن تانىستىرىپتى. «دانەش، سەن مەنى انىڭە تۇتقىن ەت» دەپ قولقا سالىپ، تاڭ اتقانشا دانەشتىڭ اندەرىن تىڭداپ ونەرگە سۋساپ جۇرگەن اقىن ءشولىن باسادى. العاشقى جىر جيناعىنا «ەستەلىككە بەرەمىن دانەشىمە، حالقىمنىڭ جاراپ ءجۇرسىن دامەسىنە» دەپ قولتاڭباسىن بەرگەن ەكەن. كەيىنىرەك گاسترولدىك ساپارمەن قاراسازعا بارعاندا «مۇقاعاليدىڭ تۋىپ- وسكەن ءۇيىنىڭ ورنى وسى جەر» دەپ كورسەتكەندە تولقىعان دانەش اعامىز اسەرلەنىپ، كوپ ۋاقىت وتپەي- اق بەس- التى ولەڭىنە ءان جازعان. «اققۋلار، قوش بولىڭدار»، «ساعىندىم عوي»، «اۋىرماڭدار، جىگىتتەر»، «سوق، جۇرەك»، «ساناۋلى مەنىڭ ساعاتىم» سىندى تاماشا اندەر تۋدىرعانىن ايتىپ بەرگەن ەدى.
- احمەت جۇبانوۆ تا، مۇحتار اۋەزوۆ تە دانەش راقىشيەۆتى ەلگە شاقىرتقان ەكەن.
- 1960 - جىلى مۇحتار اۋەزوۆ مۇرىندىق بولىپ اقىندار ايتىسىن وتكىزگەن. سول ايتىستا دانەش اعامىز دا ءان سالىپ، «ساياسىندا المانىڭ» دەگەن ءوزىنىڭ تۋىندىسىن، اسەتتىڭ ءانىن، «اڭشىنىڭ ءانىن» شىرقاعان ەكەن. ۇزىلىستە مۇقاڭ دانەش اعامىزدى شاقىرتىپ، از- كەم تىلدەسىپ، تانىسىپتى. «ساياسىندا المانىڭ» ءوزىڭنىڭ ءانىڭ بولسا، بۇل سەنىڭ قولتاڭباڭدى بىلدىرەتىن تۋىندى ەكەن. اسەتتىڭ اندەرىن ءالى دە جيناقتاي بەر، بولاشاقتا ءوزىڭنىڭ مەكتەبىڭدى قالىپتاستىراتىن ءانشى بولادى ەكەنسىڭ. دانەش، سەن وتاۋىڭدى الماتىعا اكەپ تىك. مەن ماسكەۋگە ساپارلاپ بارامىن، قايتىپ كەلگەن سوڭ وزىڭمەن تاعى دا سويلەسەمىن» دەپتى. ءبىراق زاڭعار جازۋشىمىز ماسكەۋدەن ءتىرى قايتقان جوق.
دانەش اعامىز 1955 -جىلى قىتايدان قازاقستانعا كەلەدى دە، ونەر دەلەگاتسياسىنىڭ قۇرامىندا ورتالىق ازيا ەلدەرىن ارالاپ كونتسەرت قويعان. قىتايعا جۇرەردە احمەت جۇبانوۆ: «دانەش، سەندە ۇلكەن ونەر بار ەكەن، ساعان ءبىلىم كەرەك. مۇندا كونسەرۆاتوريا بار، كەلىپ ءبىلىمىڭدى تولىقتىر» ، - دەگەندە «اكە- شەشەدەن جالعىزبىن، باعىپ- قاعىپ وسى كۇنگە جەتكىزگەندە ولاردى قالاي تاستاپ كەتەمىن، مەن كەلە المايمىن» دەپ كەلىسپەپتى.
- ءانشىنىڭ ءان مۇراسى عانا ەمەس، ەستەلىكتەرىن دە باستىرىپ شىعارۋدى جيىرما جىل بۇرىن قولعا العان ەدىڭىز.
- دانەش اعامىزدىڭ ۇيىندە ءۇش جىل تۇردىم. مارقۇم راقيلا وسپان قىزى اپامىز دانەش اعامىزدىڭ توتە جازۋمەن جازعان ەستەلىكتەرىن وقىپ، مەن كيريلليتساعا ءتۇسىردىم. 70 جىلدىعىنا وراي كىتاپشا بولىپ باسىلىپ، شاعىن عانا تيراجبەن شىقتى.
- جاركەنت قالاسىنداعى ءان كەشى تەگىن وتە مە؟
- 27 - ءساۋىر كۇنى الماتى وبلىسى، پانفيلوۆ اۋدانىنىڭ ورتالىعى جاركەنت قالاسىندا دانەش راقىشيەۆتىڭ اندەرىنەن كونسەرت وتكىزەمىز. دانەش راقىشيەۆتىڭ ءان مەكتەبىنەن ءتالىم الاتىن جاس انشىلەرمەن بىرگە ۇستازىمىزدىڭ وسكەن جەرىندەگى ەلدىڭ كوڭىلىن كوتەرۋدى جوسپارلاپ قويدىق. انگە سۋساپ وتىرعان الىستاعى اعايىننىڭ بىزگە ىقىلاس- پەيىلى ىستىق، سول سەبەپتى دە كەشىمىزدى تەگىن وتكىزەمىز دەپ شەشتىك.
سۇحباتتاسقان ق. كوشەك.
https://zhasalash.kz
