قازاقستاندى كەڭەس وداعىنان بولگىسى كەلگەن ايەلدەر

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات- «ەركەك توقتى - قۇرباندىق». وتكەن عاسىردىڭ باسىنداعى جاپپاي قۋعىن- سۇرگىن جىلدارى قازاق دۇنيەتانىمىنداعى وسى ءسوزدىڭ ماعىناسى كادىمگىدەي وزگەردى.

قازاق انالارى، ايەلى، بالاسى دا قان ساسىعان ساياساتتىڭ قۇربانىنا وپ- وڭاي اينالعانىن وسى كۇنى ءبارىمىز دە بىلدىك قوي. ۇ ق ك مۇراعاتى قىزمەتكەرىمەن اڭگىمە بارىسىندا بالا- شاعاسى اشتان ولمەۋى ءۇشىن ەگىس دالاسىنان ءبىر ۋىس بيداي الىپ، سونىسى «اشكەرە بولىپ»، «كەڭەس وكىمەتى ەكونوميكاسىنا زالال كەلتىرگەن زيانكەس» رەتىندە ايدالىپ، قامالعان قانشاما انالار، ايەلدەر تاعدىرىنىڭ وبالى جۇيەنىڭ موينىندا كەتكەنىن ايتتىق.

ودان وزگە، «حالىق جاۋىنىڭ» جارى، بالاسى بولعانى ءۇشىن ءسىبىردىڭ سۋىعىنا دەنەسىن توڭدىرىپ، قاراعاندى دالاسىنداعى لاگەردە ازاپ شەككەندەر سانى قانشاما؟ 1921-1954 -جىلدارى قازاقستاندا 100 مىڭنان اسا ادام رەپرەسسياعا ۇشىراپ، 25 مىڭنان اسا ادام ەڭ اۋىر جازا - اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن دەگەن دەرەك بار. قازاقستانداعى ن ك ۆ د قىزمەتى 183 ۇيىمدى «اشكەرەلەپ»، جالپى سانى 3720 «تىڭشىلاردى» تاپقان ...

ءبىزدىڭ اڭگىمەمىز، سول الاساپىران ۋاقىتتىڭ قۇربانى بولعان، ەڭ اۋىر جازا - اتۋ جازاسى ۇكىم ەتىلگەن ايەل ادامدار تۋرالى.

ءيا، «ەركەك توقتى - قۇرباندىق» دۇنيەتانىمى وزگەرگەن ۋاقىتتا، ايەل- زاتى دا، «حالىق جاۋى» دەپ تانىلىپ، وزگەلەردى ۋلاماۋ ءۇشىن «اتۋ جازاسىنا» كەسىلىپتى.

سونىمەن، مالىمەتتەردىڭ ۇزىن ىرعاسىن ءبىلۋ ءۇشىن «ستاليندىك قۋعىن- سۇرگىن زامانىندا ۇشتىكتىڭ ۇكىمىمەن اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن قازاق ايەلدەرىنىڭ دەرەگىن سۇراپ» ۇ ق ك- گە حات جونەلتتىك. بىزگە كەلگەن جاۋاپ حاتتا «1993 -جىلعى 14 -ساۋىردەگى «جالپى ساياسي قۋعىن- سۇرگىن قۇرباندارىن اقتاۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسى زاڭىنىڭ 16- بابىنا سايكەس، ش. شونانوۆا، ت. سۇلەيمەنوۆا، م. تاڭاتوۆانى ايىپتاۋ بويىنشا قىلمىستىق ىستەرمەن (پروتسەسسۋالدى ەمەس قۇجاتتارمەن) دەپارتامەنتتىڭ (الماتى قالاسىنداعى) قابىلداۋ بولمەسىندە تانىسا الاتىنىمىز» جونىندە حابارلاما الدىق ...

تورە تۇقىمى

«حان بالاسىنىڭ موينىندا قازاقتىڭ وتەلمەگەن قاقىسى بار ەدى، سونى اقتاۋعا تىرىسام، قازاققا قايتسەم دە قىزمەت قىلام» دەگەن ءاليحان بوكەيحان مۇراتىن سۇلتان تۇقىمى، تەكتى تورە قىزى شاحزادا شونانوۆا ءومىرىنىڭ تەمىرقازىعى قىلۋعا ۇمتىلعانداي بولىپ كورىنەدى بىزگە.

ۇ ق ك مۇراعاتىنداعى № 06007 ءىس شونانوۆا شاحزاداعا ارنالعان. شاحزادا شونانوۆا - وتكەن عاسىر باسىنداعى كوزى اشىق ساناۋلى قازاق قىزدارىنىڭ ءبىرى بولعان ەدى. ونىڭ الاش مۇراسىنا، قازاق حالقىنا سىڭىرگەن، سىڭىرگىسى كەلگەن كوپ ەڭبەگىن تۇگەلدەي سانامالاپ جاتپاي- اق، ءبىر- اق اۋىز مىسال كەلتىرسەك تە جەتكىلىكتى عوي دەپ ويلايمىز. الاش ارىسى ءمىرجاقىپ دۋلاتوۆتىڭ قىزى گۇلنار دۋلاتوۆا ءوز ەستەلىگىندە «باقىتسىز جامالدى» ءبىرىنشى رەت شاحزادا شونانوۆانىڭ اۋزىنان ەستىگەنىن ايتادى.

تاعدىردىڭ جازۋىمەن ەكى رەت تۇرمىس قۇرعان شاحزادانىڭ العاشقى جارى تەلجان شونانوۆ الاش ءىسى بويىنشا ايىپتالىپ، ول دا «حالىق جاۋى» ەسەبىندە اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن بولاتىن. شونانوۆا 1937 - جىلعا دەيىن الماتى قالاسىندا، كراسينا كوشەسى، № 51 ۇيدە تۇرعان. ءدال وسى ۇيدەن تۇتقىنعا الىنعان. 1903 -جىلى 5- ساۋىردە باتىس قازاقستان وبلىسى، قازىرگى سىرىم اۋدانىندا دۇنيەگە كەلگەن شاحزادا ارون قىزىنىڭ «تۇتقىن انكەتاسىندا» اكەسى - باي- جارتىلاي فەودال دەپ كورسەتىلگەن. قاراتايەۆ ارون - بەلگىلى قوعام قايراتكەرى، زاڭگەر باقىتجان قاراتايەۆتىڭ تۋعان ءىنىسى. ورتا ازيا مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (تاشكەنت) مەديتسينا فاكۋلتەتىنە (1920)، كەيىننەن الماتى مەديتسينا ينستيتۋتىنا (1931) تۇسكەن شاحزاداعا «تاپ جاۋىنىڭ قىزى» دەگەن ايىپ تاعىلىپ، ەكەۋىندە دە وقۋدان شىعارىلعان. 1922-26 -جىلدارى ورالدا گۋبەرنيالىق اتقارۋ كوميتەتىندە ءىس جۇرگىزۋشى، سىرداريا گۋبەرنيالىق پارتيا كوميتەتىندە نۇسقاۋشى بولىپ قىزمەت ىستەيدى. 1928 -جىلى قىزىلورداعا اۋىسىپ، حالىق اعارتۋ كوميسسارياتىنىڭ مەكتەپكە دەيىنگى بالالار تاربيەسىنىڭ نۇسقاۋشىسى بولدى. پەداگوگيكالىق عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا جاۋاپتى حاتشى، ۇلتتىق مادەنيەت عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا كىشى عىلىمي قىزمەتكەر، حالىق اعارتۋ كوميسسارياتىندا عىلىمي قىزمەتكەر، باستاۋىش جانە ورتا مەكتەپ ءبولىمىنىڭ عىلىمي حاتشىسى، كەيىننەن ادىسكەر- كەڭەسشى بولىپ قىزمەت اتقارادى. 1936 -جىلى قىزمەتتەن ەرىكسىز بوساعان شاحزادا قازمۋ- ءدىڭ بيولوگيا فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسەدى. ءبىراق ونى دا اياقتاي المايدى. 1937 -جىلى وسى فاكۋلتەتتىڭ 3-كۋرس ستۋدەنتى شاحزادا تۇتقىندالادى (دەرەكتەر مۇحيت مەرالى اتىنداعى قاراتوبە اۋداندىق تاريحي- ولكەتانۋ مۋزەيىنەن الىندى).

تاعىلعان ايىپ: «1926 -جىلدان بۋرجۋازيالىق- ۇلتشىل، توڭكەرىستىك باعىتتاعى ۇيىمدا بولعان، كەڭەس وكىمەتىندە توڭكەرىس جاساپ، قازاقستاندى كەڭەستەر وداعىنان الاستاتۋدى كوزدەگەن، جاپونيانىڭ باسشىلىعىنداعى قازاقتىڭ بۋرجۋازيالىق مەملەكەتىن ورناتپاقشى تەرروريستىك، ديۆەرسانتتى- زيانكەستىك ۇيىمنىڭ باسشىلارى ءسادۋاقاسوۆ، جۇرگەنوۆپەن بايلانىستا بولعان. 1936 - جىلى الماتى قالاسىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى عيماراتىن ورتەگەن. ۇيىمنىڭ توڭكەرىستىك جانە تەرروريستىك باعىتتاعى جوسپارلارىمەن تانىس بولعان، زيانكەستىكپەن اينالىسقان، مەكتەپكە دەيىنگى بالالار تاربيەسىنە كەرى اسەرىن تيگىزگەن... جاساعان قىلمىستارىنا كىنالى دەپ تابىلعان شونانوۆا شاحزادا ەڭ جوعارعى جازا - اتۋ جازاسىنا كەسىلىپ، ونىڭ يەلىگىندەگى دۇنيە- مۇلكى تۇگەلدەي تاركىلەنسىن» (ۇ ق ك مۇراعاتى، № 06007 ءىس، 1938 -جىلدىڭ 9 -ناۋرىزىنداعى جابىق سوت وتىرىسىنىڭ ۇكىمى. ءتوراعا - ا. د. گورياچەۆ، مۇشەلەرى گ. ا. الەكسەيەۆ، ا. ي. ميكليايەۆ. حاتشى - 3- دارەجەلى اسكەري زاڭگەر ن. ي. شاپوشنيكوۆ).

ۇشتىكتىڭ ۇكىمى سول كۇنى ورىندالعان. وتكەن عاسىردىڭ 30- جىلدارىنداعى قازاق ينتەلليگەنتسياسىنىڭ كورنەكتى وكىلى، ستاليندىك رەپرەسسيا جىلدارىندا اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن قازاق قىزدارىنىڭ ءبىرى شاحزادا ارون قىزىنىڭ ىسىنە كوز جۇگىرتىپ وتىرىپ، ونىڭ ساۋاتتى بولعانىنا كوزىمىز انىق جەتتى. ءتىپتى، «تۇتقىننىڭ قولى» دەگەن جەردە دە «شونانوۆا» دەگەن مارجانداي تىزىلگەن جازۋ تۇر. 1958 - جىلى «قىلمىس قۇرامىنىڭ جوقتىعىنا» بايلانىستى اقتالعان. وكىنىشكە قاراي، جازىقسىز قۇربان قازاق ايەلدەرىنىڭ قاي جەرگە جەرلەنگەنى وسى ۋاقىتقا دەيىن بەلگىسىز. الاش ىستەرىنە قاتىستى «حالىق جاۋى» دەگەن ايىپ تاعىلعان تەلجان شونان ۇلى 1938 - جىلى 27 - اقپاندا اتۋ جازاسىنا كەسىلسە، اراعا نەبارى 10 كۇن سالىپ، 9- ناۋرىز كۇنى ايگىلى قاراتايەۆتاردىڭ تەگى، شاحزادا شونانوۆا اتىلىپ كەتە بارادى ...

جيىرما جىلدان كەيىنگى جوقتاۋ

1957-1958 - جىلدارى ستاليندىك جاپپاي قۋعىن- سۇرگىن قۇرباندارى شەتىنەن اقتالا باستادى. 1937 - جىلى اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن ماجەن، تورعاي سۇلەيمەنوۆتەردىڭ «وكىمەت پەن پارتيا الدىندا ەش كىناسى جوقتىعى» ايتىلعان ك س ر و جوعارعى كەڭەسى پرەزيديۋمىنىڭ اقتاۋ قاعازى مارقۇمنىڭ وتباسىنا جونەلتىلەدى. ماجەن مەن تورعايدان قالعان پەرزەنتتەرى - نەمەرەلەرىن باۋىرىنا باسىپ، ارقالاپ وسىرگەن وسى ءۇيدىڭ كەيۋاناسى اقتاۋ قاعازىن قولىنا ۇستاپ، كوزىنەن جاس پارلاپ، داۋىس سالا زار ەڭىرەگەن ەكەن. جيىرما جىل بويى ىشتە بۋلىققان زار ايتەۋىر سىرتقا ءبىر اقتارىلار، بوزداقتاردى جوقتار كۇن تۋعانىنا دا شۇكىرشىلىك ەتكەن شىعار، بالكىم. جيىرما جىل وتكەن سوڭ. الايدا، سۇلەيمەنوۆتەرگە جيىرما جىل بويى «حالىق جاۋىنىڭ» تۇقىمى دەگەن تاڭبا نە كورسەتپەدى دەسەڭىزشى؟..

... و زاماندا بۇ زامان ۇيىنە كەلگەن قوناعىنا داستارحان جايىپ، اسىن ۇسىنعان قازاق بالاسى ايىپتى بولدى دەگەنگە سەنەسىز بە؟ سەنبەسەڭىز، ءبىزدىڭ كەلەسى كەيىپكەرىمىزدىڭ ۇستىنەن قوزعالعان ءىس تىكەلەي وسىعان بايلانىستى.

تورعاي سۇلەيمەنوۆا 1937 - جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا، ونىڭ قۇداي قوسقان قوساعى ماجەن سۇلەيمەنوۆ 1937 - جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا تۇتقىندالعان. ايىپتارى: 1936 - جىلى قاراعاندى ءوز الدىنا جەكە وبلىس بولىپ قۇرىلعاندا، وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتىنىڭ ءتوراعاسى، بەلگىلى قوعام قايراتكەرى ابدوللا اسىلبەكوۆ سۇلەيمەنوۆتەردىڭ ۇيىندە قوناقتا بولادى. مىنە، وسى ابدوللا اسىلبەكوۆ «حالىق جاۋى» اتانىپ قامالعاندا، اۋىلدىڭ كەيبىر جالاقورلارى: «ەرلى- زايىپتى سۇلەيمەنوۆتەر «حالىق جاۋىنىڭ» سىبايلاستارى، سونىڭ استىرتىن ۇيىمىندا بولعان» دەپ نكۆد- عا ارىز ءتۇسىرىپتى. ەرلى- زايىپتىلاردى بىرىنەن سوڭ ءبىرىن تۇتقىنداپ، قاراعاندىعا الىپ كەتەدى. سوڭىرا تورعايدىڭ اكەسى قيقىمدى «مولداسىڭ» دەپ قاماپ قويادى.

تورعاي سۇلەيمەنوۆانى تۇتقىنعا العاندا سوڭىندا شىرىلداپ ءۇش بىردەي بالاسى قالادى. ونىڭ التى جاستاعى تۇڭعىشى، سايدالى سۇلەيمەنوۆ كەيىن بۇل وقيعانى بىلاي ەسكە الادى:

«1937 - جىلى، شاماسى، ناۋرىز ايىنىڭ ورتاسى بولسا كەرەك. ءتۇن جارىمىندا ءبىزدىڭ ءۇيدىڭ ەسىگىن الدەكىمدەر سارتىلداتا قاقتى. اكەمنىڭ ەسىكتى اشۋى مۇڭ ەكەن وڭكەي قارا كيىم كيگەن، ءبىر توپ ادام ۇيگە ساۋ ەتىپ كىردى. ولار بىردەن شەشەمە دۇرسە قويا بەرىپ، اقىرا سويلەپ، بول- بولدىڭ استىنا الدى. وزدەرى ءۇيدىڭ ءىشىن ءتىنتىپ، استاڭ- كەستەڭىن شىعاردى. ءبىز، قارىنداسىم ەكەۋىمىز اجەمىزدىڭ قولتىعىنا تىعىلىپ، تورعا تۇسكەن ەلىكتىڭ لاعىنداي قالتىراپ وتىرمىز. اجەم داۋىس سالىپ، جىلاۋمەن بولدى. اكەم مەن شەشەمنىڭ قانداي كۇيدە بولعانى ەسىمدە قالماپتى. تەك قارا كيىم كيگەن قورقىنىشتى ادامدار سۇيرەپ بارا جاتقاندا، شەشەم ۇمتىلىپ كەلىپ ەركىن ەكەۋىمىزدى كەزەك- كەزەك قۇشىپ، «ق ۇلىندارىم- اي، نە كۇيگە تۇستىك! ق ۇلىندارىم- اي!» دەپ ايقايلاي جىلاعانى ءالى كۇنگە كوز الدىمدا قالىپتى» («جاڭا جول»، 1993، 25 -قىركۇيەك).

تورعاي قيقىم قىزى سۇلەيمەنوۆا 1904 - جىلى نۇرا اۋدانىنىڭ «كوكمولدىر» دەگەن جەرىندە دۇنيەگە كەلگەن. «تۇتقىن انكەتاسىندا» «مولدا، بايدىڭ قىزى، ساۋاتتى، «ك پ س س- كە 15 جىل» بەلگىسىمەن ماراپاتتالعان، كپسس مۇشەسى» ەكەنى كورسەتىلگەن (ۇ ق ك مۇراعاتى، № 0867 ءىس). تاعىلعان رەسمي ايىپ: «السەنەۆتىڭ كونترريەۆوليۋتسيالىق ۇلتتىق ۇيىمىنا 1935 -جىلدىڭ قازان ايىندا كىرىپ، السەنيەۆتىڭ بۇيرىعىمەن كولحوزداردا توڭكەرىسشىل كادرلاردى دايىنداپ، كونترريەۆوليۋتسيالىق، ۇلتشىل ۇيىمعا شاحامان اۋىلدىق كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى، پارتيا مۇشەسى سۇلەيمەنوۆ ماجەندى تارتقان. كولحوزدىڭ جۇمىس كۇشىن السىرەتۋ ماقساتىندا «يسايەۆ» كولحوزىنىڭ ءتورايىمى قىزمەتىن اتقارعان تورعاي سۇلەيمەنوۆا كولحوزدان 1404 رۋبل جىمقىرعان، ستاحانوۆشىلاردىڭ قوزعالىسىنا كەدەرگى كەلتىرگەن، «يسايەۆ» كولحوزىندا مال باسىن كەمىتىپ، %45 عا قىسقارتقان...». 1937 -جىلعى 11- تامىزدا قاراعاندى وبلىستىق ۋ ن ك ۆ د ۇشتىگىنىڭ (ءتوراعا - جولداس اداموۆيچ، مۇشەلەرى - پينحاسيك، ماكاتوۆ، شانكين. حاتشى - يۆانەنكو) ۇكىمىمەن تورعاي اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن. ۇكىم 15- تامىزدا ورىندالعان. «وتە قۇپيا» دەپ بەلگى سوققان قاعازدا ۇشتىكتىڭ سوت وتىرىسىنداعى ۇكىمىنە قاتىستى 11 ادامدى ء(تىزىمى تولىق بەرىلگەن) اتقانى تۋرالى اكت تولتىرىلعان.

تورعاي سۇلەيمەنوۆا «السەنيەۆتىڭ ۇلتشىلدىق باعىتتاعى كونترريەۆوليۋتسيالىق ۇيىمىنا مۇشە بولعانىنا» بايلانىستى ايىپتالعانىن ايتتىق. السەنيەۆ راقىمجان دەگەن كىم ەدى؟ اتۋ جازاسىنا كەسىلگەن جانە ءبىر توپ بولىپ اتىلعان بوزداقتاردىڭ ءتىزىمىن باستاپ تۇرعان راقىمجان السەنيەۆ «1896 -جىلى تۋعان، باي تۇقىمى. ۇلتشىل ۇيىم قۇرىپ، كەڭەستەر وداعىن قيراتقىسى كەلگەن، قازاق كسر- ءىن كسرو- دان ءبولىپ اكەتۋدى كوزدەگەن...».

اتىلعان 11 ادامنىڭ ىشىندە تورعايدىڭ جارى ماجەن، اكەسى قيقىم دا بار.

ك س ر و- نى قازاقستاننان ءبولىپ اكەتپەك تۇگىلى، ەلدىڭ و شەتى مەن بۇ شەتىن ارالاي الماعان، قازاقستاننىڭ ءبىر تۇكپىرىندە كولحوز شارۋاشىلىعى ءۇشىن قىستا سۋىققا توڭىپ، جازدا اپتاپ ىستىقتا ءجۇرىپ ەڭبەكتەنگەن، كەڭەس وكىمەتىنىڭ بۇيرىعىن ادال ورىنداۋعا تىرىسقان، شالا ساۋاتتى قازاق ايەلى تورعاي وسىلاي اتىلىپ كەتە بارادى. كوتەرىلىس- توڭكەرىستە ەمەس، وزبىرلىقپەن، قياناتپەن، جالامەن قامالىپ، انىق-قانىعىنا جەتپەي، كادىمگىدەي زاڭدىق نەگىزدە ۇكىم شىعارىپ، ءۇيىنىڭ شاڭىراعىن ورتاسىنا ءتۇسىرىپ، بالا- شاعاسىن شىرىلداتىپ جەتىم قالدىرىپ، قازاق ايەلىن اتا سالۋدىڭ وبالى كىمنىڭ موينىندا؟

... 1989 - جىلدىڭ 29 - قازانىندا «يندۋستريالنايا كاراگاندا» گازەتىنىڭ № 274 سانىندا «ك پ س س قاتارىنا قايتا الىنعاندار» دەگەن ماقالا باسىلادى. ول ماقالادا: «قاراعاندى وبكومىنىڭ پارتيالىق كوميسسياسى شەشىمىمەن شاحامان اۋىلدىق كەڭەسىنىڭ ءتوراعاسى سۇلەيمەنوۆ ماجەن، شاحامان كولحوزىنىڭ ءتورايىمى سۇلەيمەنوۆا تورعاي كپسس قاتارىنا ولگەننەن سوڭ قايتا الىندى» دەپ جازىلعان. ارينە، ك پ س س قاتارىنا قايتا الىنۋ ءجۇزىن باقيعا باياعىدا بۇرعان قوس بوزداققا قانشالىقتى كەرەك بولدى؟ - ءبىر قۇدايعا ايان، ايتەۋىر جانى جارالى بالا- شاعاسىنىڭ، سول زاماننىڭ يلەۋىنە كوندىككەن زامانداستارىنىڭ كوڭىلىنە ءبىر ساتكە مەدەت بولعان شىعار.

1993 -جىلى 6- شىلدەدە كيەۆكا كەنتى تۇرعىندارى جينالىسىنىڭ حاتتاماسى جانە حالىق دەپۋتاتتارى كەڭەسىنىڭ «كوشە اتتارىن وزگەرتۋ تۋرالى» №32 قاۋلىسى نەگىزدەرىندە اۋدان اكىمىنىڭ شەشىمىمەن وسى كەنتتەگى كييەۆسكايا كوشەسى ماجەن جانە تورعاي سۇلەيمەنوۆتەر كوشەسى بولىپ وزگەرتىلدى. ءبىرىنشى مامىر اۋىلدىق كەڭسەسىنىڭ قابىرعاسىنا «تورعاي قيقىم قىزى مەن ماجەن سۇلەيمەن ۇلىنا ارتتا قالعان ۇرپاقتارىنان ماڭگىلىك ەسكەرتكىش» تاقتاسى ءىلىندى ...

كەدەي تەڭدىگى

ساتيەۆ زايتتى ايىپتاۋ جونىندەگى تەرگەۋ ىسىندە (ۇ ق ك مۇراعاتى، № 0638 ءىس) تاڭاتوۆا ءماميلا ەسىمدى ايەل اتى ۇشىراسادى. 1937 -جىلدىڭ 29- تامىزىندا سۇراققا الىنعان. لاتىن قارپىمەن، قازاقشا الىنعان سۇراق- جاۋاپتان بايقاعانىمىز: «ءماميلا تاڭاتوۆا 1907 -جىلى، قاراعاندى وبلىسى، قۋ اۋدانى، № 2 اۋىلدا دۇنيەگە كەلگەن. كەدەي شارۋا وتباسىنان شىققان، كولحوزدا جۇمىس ىستەگەن، رەۆوليۋتسياعا دەيىن اكەسىنىڭ تاربيەسىندە بولعان، شالا ساۋاتتى. وتباسى قۇرامى دەگەن جەرگە «وزىنەن باسقا جان جوق» دەپ كورسەتىلگەن. ءبىراق ودان كەيىنگى قۇجاتتاردا كۇيەۋى بار ەكەنى ايتىلادى. ريەۆوليۋتسياعا دەيىن سوتتالماعان، توڭكەرىستەن كەيىن «ءوزىنىڭ ايتۋىنشا سوتتالماعان» دەپ جازىلعان. ماراپاتتالماعان، باندا قاتارىندا بولماعان، كونترريەۆوليۋتسيالىق ۇيىمدار مەن توڭكەرىستەرگە قاتىسپاعان.

كەڭەس وكىمەتى ءۇشىن مۇنداي ءومىرباياننىڭ ءمىنسىز سانالعانى وتىرىك ەمەس. ەندەشە، ءماميلا اتۋ جازاسىنا كەسىلەتىندەي، نەدەن «كىنالى» بولۋى مۇمكىن؟ بۇل جاعى بىزگە دە جۇمباق. ال ايىپتالعان ساتييەۆ زايىت - ۆ ك پ (ب) قاتارىنان شىعارىلعان، باي بالاسى.

قاراعاندى وبلىستىق ۋ ن ك ۆ د ۇشتىگىنىڭ وتىرىسىندا (8 -قاراشا، 1937 -جىل) 39 ادام اتۋ جازاسىنا كەسىلەدى. ايىپ: «1935 -جىلى قۋ اۋدانىندا شامسۋتدينوۆ قۇرعان ديۆەرسانتتىق- زيانكەستىك، ۇلتشىلدىق باعىتتاعى ۇيىمعا مۇشە بولعان، اۋداندا كولحوزدىڭ قيراپ- بۇلىنۋىنە، كولحوز مالىنىڭ جاپپاي قىرىلۋىنا قاتىستى ديۆەرسانتتى- زيانكەستىك جۇمىستار جۇرگىزگەن. ستاليندىك كونستيتۋتسيانى جالاقورلىقپەن تۇسىندىرگەن، كەڭەس وكىمەتىنە قاتىستى ەڭبەككەرلەردىڭ تولقۋىن ۇيىمداستىرعان، قازاقستاندى ك س ر و- دان الاستاتقىسى كەلگەن...».

ارينە، ايىپتىلاردىڭ بارلىعى «كىناسىن مويىنىنا العان». ءماميلا دا. ءسويتىپ، «قازاقستاندى ك س ر و- دان ءبولىپ الىپ كەتكىسى كەلگەن» قاراپايىم كولحوزشى - ءماميلا 38 بوزداقپەن بىرگە، 39- بولىپ، ايەل ادام ەكەنىنە قاراماي، بۇرىن ەشقانداي قىلمىستىق ۇيىمدا بولماعانى، كەدەي وتباسىنان شىققانى ەلەپ-ەسكەرىلمەي، اتۋ جازاسىنا كەسىلەدى. ءبىر تاڭقالارلىعى، اكت جاسالىپ، 39 ادامدى اتۋ جازاسىنا كەسكەنمەن، 18 -قاراشا، 1937 -جىلى اتىلدى دەگەن پروتوكولدا تاڭاتوۆا ءماميلانىڭ اتى-ءجونى جوق. قىزىل تەررور قۇرباندارىنىڭ ازالى كىتابىندا اتۋ جازاسىنا كەسىلگەندەردىڭ تىزىمىندە ءماميلا تاڭاتوۆانىڭ ەسىمى جازۋلى.

1957 -جىلى «قىلمىس قۇرامى انىقتالماعاندىقتان» اقتالعان.

اقتىق ءسوز

گ. پانفيلوۆ تۇسىرگەن «باستاۋ» اتتى فيلمدە فرانسۋزداردىڭ وتقا ورتەلگەن قايسار قىزى جاننا د، اركتىڭ ولەر الدىندا: «قورقىپ تۇرمىن» دەيتىنى بار ەدى عوي. 30 (م. تاڭاتوۆا)، 33 (تورعاي سۇلەيمەنوۆا)، 35 (شاحزادا شونانوۆا) جىل عانا عۇمىر كەشكەن قازاق قىزدارى، انالارى سۋىق قارۋدىڭ ۇڭعىسى وزدەرىنە باعىتتالعانىن سەزگەن ساتتە، تىرلىكتەگى تالقانى تاۋسىلعانىن ۇققان كەزدە ويىنا نەنى الدى ەكەن؟ اياۋلى جارى، ايالى بالا- شاعاسى كوز الدىنا كەلگەن بولار؟ .. ءومىرىن ءبىر ساتتە الاساپىرانعا اينالدىرعان قاندىقول ساياساتتى قارعادى ما ەكەن؟ اسپانعا قاراپ، مۇڭ- زارىن ەلىنە جەتكىزەر التى قازدى ىزدەگەن شىعار، بالكىم؟

ونى ءبىز بىلمەيمىز. تورعاي سۇلەيمەنوۆا مەن ءماميلا تاڭاتوۆانى ەڭ بولماسا سۋرەتكە تارتىپ الۋدى ارتىق ساناعان جۇيەنىڭ «ۇزدىك» قىزمەتكەرلەرى نازىك جاندى تىرشىلىك يەسىن «قىلمىستى» دەپ تاۋىپ، «تاۋ قوپارىپ، تاس تەسەدى» دەپ ويلاسا كەرەك، ءۇش قازاق قىزىنا دا «ك س ر و- نى ىدىراتادى» دەپ «كىنا ارتىپتى...».

قاراگوز ءسىمادىل، «قازاق ادەبيەتى» گازەتى. 2016 - جىل