جارىنىڭ عاشىعىنا جىر ارناعان اقىن نەمەسە «نۇريكامال» ءانى حاقىندا

 استانا. قازاقپارات - حالىقارالىق «الاش» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، «پاراسات» وردەنىنىڭ يەگەرى، اقىن ءحانبيبى ەسەنقارا قىزىمەن ءبىزدىڭ سۇحباتىمىز كومپوزيتور تۇردىقىلىش ىزتايەۆتىڭ ەل اراسىنا كەڭىنەن تاراعان تانىمال «نۇريكامال» ءانى حاقىندا ءوربىدى.

- حانبيبى اپاي، قالىڭ كوپشىلىكتىڭ كوزايىمىنا اينالعان «التىناي» ، «ماحاببات ءومىر» ، «قاديشا» ، «قىزعانامىن» دەگەن انىڭىزدەن باسقا «نۇريكامال» ءانىنىڭ كەيىپكەرى ومىردە بولعان ادام با، جوق الدە، ويدان جاسالعان شىعارماشىلىق كەيىپكەر مە؟

- ومىردە بار ادام. استانادا الشاڭ باسىپ، ءبىر مەكەمەدە قىزمەتىن اتقارىپ ءجۇر.

 -  حالىق اراسىندا «نۇريكامال» ءانىنىڭ ايرىقشا سۇرانىسقا، ىقىلاسقا بولەنىپ، بۇل ءانسىز توي- دۋماننىڭ وتپەيتىنە دە ءبىراز جىلدىڭ ءجۇزى بولدى.

- مۇنىڭ عۇمىرىنىڭ ۇزاق بولۋىنىڭ سەبەبى، اندە ۇلتتىق كولوريت بار. ءومىر بار. سەزىم بار. قازىرگى كۇنى تەلەارنا ەفيرلەرىن جاۋلاپ العان ءمان- ماعىناسى جوق اندەردەن حالىق جالىقتى. بۇرىنعى كومپوزيتورلار حالىق ءۇشىن جازسا، قازىرگىلەر «جۇلدىزدار» ءۇشىن اقشا ءۇشىن جازادى. ال حالىقتى جەكەلەگەن انشىلەردىڭ اۋزىنا قاراتىپ قويۋ، بۇل - ونەر الەمىنە جاسالعان قيانات! ال «نۇريكامال» كەڭ دياپوزوندى، كەز كەلگەن ءانشىنىڭ باتىلى جەتىپ ورىنداي الاتىن اندەردەن ەمەس. ءان - ادامعا شۋاعىن توگىپ، سۇلۋلىق سىيلاۋعا ءتيىس دەپ ويلايمىن.

- «نۇريكامال» ءانى جۇبانىش جەكسەن ۇلىنىڭ ورىنداۋىندا حالىقتىڭ جۇرەگىنە جول تاپتى.. .

 -  «نۇريكامال» ءانىنىڭ دۇنيەگە كەلگەنىنە شيرەك عاسىردان استام ۋاقىت ءوتتى. ءاننىڭ جاقسى شىققانىن جۇرەگىم سەزىنگەنىمەن، ورىنداۋشىلارعا كوڭىلىم تولمادى. بىرەۋلەردىڭ «جەتىساي جاقتا جۇبانىش دەگەن ءانشى كەرەمەت ورىندايدى ەكەن» دەگەن اڭگىمەسىن قۇلاعىم شالىپ ءجۇردى. شىندىعىندا، ءبىر تويدا «نۇريكامالدى» ەستىپ، ءاننىڭ باعىن اشقان جۇبانىش ەكەندىگىنە كوزىم جەتتى. ءانشى  ۇلىقپان جولداسوۆتى حالىققا تانىتقان مەنىڭ ماتىنىمە جازىلعان «التىناي» بولسا، جۇبانىشتى كوپكە تانىتقان -  «نۇريكامال» ! جۇبانىش -  وڭتۇستىكتىڭ ۇلى. جيىن- تويلاردا ۇشىراسىپ قالامىز. ادەپتى، مادەنيەتتى ءانشى. كەيدە جۇبانىش شەت مەملەكەتتەردە ءجۇرىپ تەلەفون سوعادى. «اپا، موڭعوليانىڭ ءبىر تىڭدارمانى ءوتىنىپ تۇر، تىم قۇرىسا داۋىسىڭدى ەستىگىسى كەلەدى» دەيدى. سول ءان ءۇشىن ساعان سىي- سياپات جاسار، سارقىت الا كەل دەپ ايتا المايمىن. ويتكەنى، ءبىزدىڭ زامانداستارىمىز الىپ ۇيرەنگەن ەمەس، بەرىپ ۇيرەنگەن عوي.. .

 -  وسى «نۇريكامال» ءانىنىڭ ومىرگە كەلۋى ءسىزدىڭ وتباسىڭىزعا تىعىز بايلانىستى» دەگەن اڭگىمەنى ەستىگەنىمىز بار. بۇل شىن مانىندە، سولاي ما؟

 -  ءاننىڭ دە ءوز ءومىربايانى بولادى. جالپى «نۇريكامال» ءانىن تاعدىرلى، تاريحي ءان دەپ قاراساق تا بولادى. ءبىز وتباسىمىزدا ءۇش بالالى ەدىك. كەنجە قىزىممەن دەكرەتتىك دەمالىستا بولاتىنمىن. ال جولداسىم تۇردىقىلىش بولسا، كاسىپقوي مۋزىكانت. الماتى كونسەرۆاتورياسىنىڭ تۇلەگى. شامعون قاجىعاليەۆتىڭ كلاسىنان ءدارىس العان. تالانتتى ديريجەر. ءان دە شىعاراتىنى بولاتىن. «جۇرەك سىرى» دەگەن ءانى حيتكە اينالعان.

جۇلدىزدار دا سەرىكسىز سونەدى ەكەن،

قارا اسپان قايعىرعاندا تونەدى ەكەن.

جان شۋاعىن جانىڭا توگەتۇعىن

ءبىر جۇرەك ءبىر جۇرەككە كەرەك ەكەن.. . دەپ جاستار دا، ۇلكەندەر دە شىرقاپ جۇرگەن كەزەڭ. بىردە شىمكەنت قالالىق پارتيا كوميتەتىنىڭ حاتشىسى سايلاۋكۇل باراحوۆا اپكەمىز ۇيگە تەلەفون سوعىپ: «حانبيبى، دالاعا كوكتەم كەلدى، ءبىرقاتار قىزمەتكەر قىزدار تازا اۋاعا شىعىپ، قىدىرىپ قايتساق دەپ ويلارىن ءبىلدىرىپ جاتىر. قازىعۇرتتىڭ باۋرايىنا شىعىپ، تازا اۋا جۇتىپ قايتۋعا قالاي قارايسىڭ؟ » دەدى.

كۇن جەكسەنبى. وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتى، كاسىپوداق سالاسىندا قىزمەت ىستەيتىن ىلعي قىزبيكەلەر جول تارتتىق. ىشىمىزدەگى جالعىز ەركەك كىندىك جولداسىمنىڭ قۇدايى بەرىپ قالدى. بار ىقىلاس - سونىڭ جولىندا. كيىز ءۇي تىگۋلى. ەت قازاندا بۇلكىلدەپ قايناپ جاتىر. سەكسەۋىلدىڭ شوعى سالىنعان جەز ساماۋىر ەكى يىعىنان دەمالىپ تۇر. اسەرلى مۋزىكا ءۇنى جانىڭدى ەلىكتىرىپ تۇر. ىلعي قىز- قىرقىننىڭ جينالىپ الىپ ءبي- بيلەگەنى ءبىرتۇرلى كورىنەدى ەكەن. ىشىمىزدەگى جالعىز جىگىت قايسىمىزدى بيگە شاقىرارىن بىلمەي، دال بولىپ ول تۇر. وزگە كەلىنشەكتەردىڭ جاسى ۇلكەندەۋ بولعاندىقتان با، «وسى دۇرىس- اۋ» دەگەندەي نۇريكامالدىڭ جانىنا اينالشىقتاپ ءبىر- ەكى كەلىپ قايتتى. نۇريكامال - ول كەزدە وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبولىم باستىعى. جۇرەكسىنگەنىنە نامىسىم كەلدى دە، شالت بۇرىلىپ، بالالارىممەن گۇل تەرۋگە كەتتىم. كەنەت ءبىر توبەشىكتە تەمەكىسىن ءۇستى- ۇستىنە تارتىپ تۇرعان جولداسىما كوزىم ءتۇستى. الدەنەنى ويلانىپ، قيالدانىپ كەتكەنىن بايقادىم. ءۇش بالانىڭ اناسى بولعاننىڭ كۇيەۋى دە ءتورتىنشى بالاسىنا اينالىپ كەتەدى بىلەم، ءبىرتۇرلى ساعى سىنىپ تۇرعان سەكىلدى. «ءداۋ دە بولسا، عاشىق بولدىڭ- اۋ» دەدىم ىشىمنەن. سەزىم - قوناق. ادامعا ايتىپ كەلىپ پە، ءسىرا؟ سەزىمنىڭ ويانۋى قاۋىپتى. ويتكەنى ول - ماحابباتتىڭ جاۋشىسى عوي. ال ماحاببات جاعداي تاڭداپتى ما؟ ايەلى، ءۇش بالاسى، الەۋمەتتىك مارتەبەسى.. . وسىنىڭ بىرىنە مويىن بۇرسا، ونىڭ ماحاببات بولعانى قانە- كي! كوزدى باسقان كوكتۇمان ءبىرىن دە بايقاتپاي جىبىرەدى ەكەن. قىسقاسى، ىمىرت تۇسە ۋلاپ- شۋلاپ قالاعا قايتتىق. كەلۋىمىز ءبىر بولعانىمەن قايتۋىمىز بولەك بولدى. بالالار ەرتەرەك ۇيىقتاۋى ءتيىس بولعاندىقتان، ول بىزدەن ءسۇت ءپىسىرىم ۋاقىت ەرتە كەتتى. قىز- كەلىنشەكتەر كوڭىلدى. مەن دە سولاي سياقتىمىن. قايتتىق. ماشينا قازىعۇرتتىڭ بيىگىنە كوتەرىلگەن تۇستا جۇرگىزۋشىگە «توقتا» دەگەن بەلگى بەردىم. تىسقا شىقتىم. قالعاندارى دا سولاي جاسادى. ءبارىنىڭ سۇراۋلى جانارى مەندە.

- قىزدار، - دەدىم قولىمداعى شامپاندى كوتەرىپ، - بۇگىن ومىرگە تاعى ءبىر ماحاببات كەلدى! سوعان قارت قازىعۇرتتى كۋا ەتەمىن! قىزدار نە دەرىن بىلمەي توسىلىپ قالدى. نۇريكامال كىرپىگىن تومەن ءتۇسىردى.

.. . ۇيگە كىرگەنىمدە جولداسىم بالالاردى جۋىندىرىپ- شايىندىرىپ، توسەكتەرىنە جاتقىزىپ قويىپتى.

- ءيا، قىزىعىنا ەندى كەلدىك.. .

- كەلدىڭ بە؟ - دەدى ءبىرتۇرلى كىنالى ۇنمەن. اياپ كەتتىم. ىشىمنەن نە جازىعى بار، - دەپ ويلادىم دا، جاتىن بولمەگە كىرىپ كەتتىم.

قابىرعانىڭ ار جاعىندا پيانينو تۇر. بىرتىندەپ اككورد الىندى. ءبىر- ەكى قايتالانعان سوڭ، ءبىر ادەمى اۋەننىڭ سازى توگىلە باستادى. جۇرەگىم ەلجىرەدى. ءبىراق كىرپىكتەرىم تىرەۋ قويعانداي ايقاسار ەمەس. ساعاتقا قاراپ جاتىرمىن. ءبىر.. . ەكى.. . ءتورت.. . بەس.. . التى.. . تاڭ بوزارىپ اتا باستادى. اۋەن ىرعاقتى. ويناي تۇسسە ەكەن دەيمىن. ارا- اراسىندا مەن جاتقان بولمەنىڭ ەسىگىن اشىپ قاراپ قويادى. «ۇيقىدا ما، وياۋ ما» دەگەن ويى. ول ەسىكتى لاپ ەتىپ اشقان كەزدە، كىرپىگىمدى جالپ ەتىپ جابا قويامىن. بەينە ءبىر كىنالى جاندايمىن.

.. .مىنا اۋەن نەتكەن سۇلۋ اۋەن. .. . دارمەنسىز جاس جىگىت - الدىندا بوتا كوزى مولتىلدەگەن جاس ارۋعا جاسقانا قارايدى. سەزىم ءتۇزۋ، جۇرەك تازا، ماحاببات ايقىن بولعانمەن جىگىتتە ءتىل جوق، مىلقاۋ. اۋەن تاعى قايتالاندى. شىدام تۇگەسىلدى. حالاتىمدى جۇرە جامىلىپ، پيانينو تۇرعان زالعا كىردىم. ۇرلىعىنىڭ ۇستىنەن تۇسكەندەي ابدىراپ قارادى. جانىندا تۇرعان ورىندىققا وتىردىم دا قاعازعا كوڭىلدە جاتتالىپ قالعان سوزدەردى تۇسىرە باستادىم.

اسپانداعى اي ما دەدىم

جاستىق شاعىم قايدا مەنىڭ.

جۇرەگىمدى ەلجىرەتكەن

جانىم قانداي جايدارى ەدىڭ.. .

- وسى ما ايتايىن دەگەنىڭ؟ - دەپ جولداسىما ولەڭنىڭ ءبىر شۋماعىن ۇسىندىم. ول «وسى!» - دەدى دە پارتيتۋراسىنا جىلدامدىقپەن كوشىرىپ، «ار جاعى قايدا؟ » دەگەندەي، قولىمداعى پاراققا قايتا ءۇڭىلدى.

نۇريكامال، كامالىم- اي

كۇندەي اشىق جانارىڭ- اي

قولىم جەتپەي

ءسوزىم دە وتپەي

جاۋتاڭدادىم جانارىڭا- اي، قاراعىم- اي!..

وسىلايشا ءسوز بەن ءان ۇيلەسىم تاۋىپ، تىڭدارمانعا قاراي قالىقتاپ، «ۇشا» جونەلدى.

 -  سول جىلدارى حالىق اراسىندا «كۇيەۋىنىڭ عاشىعىنا ولەڭ جازىپ بەرىپتى» دەگەن اڭىز- اڭگىمە بىردەن- بىرگە تاراپ كەتتى. مۇنىڭ شىندىق ەكەنىنە كوزىمىز جەتسە دە، كوكەيدە «نەگە؟ قالاي؟ » دەگەن سۇراۋدىڭ تۋۋى زاڭدى سياقتى؟

 -  ءيا، ەر ازاماتتار تاڭىرقاي، ايەلدەردىڭ تۇنجىراي قاراعاندارىنىڭ كۋاسى بولدىم. جالپىمەن بىردەي ويلاسا، كوپتىڭ ىقپالىنان شىعا الماسا، ول اقىن -  اقىن ەمەس، جاي ولەڭشى بولعانى عوي. اپام ايتۋشى ەدى «اقىن باتىر بولماسا نەسى اقىن» دەپ. بارىمتاشىدان وزگەشەلىگى دەگەنى عوي. بۇل جەردە مەن ەرەكشە ەرلىك جاسادىم دەپ ايتا المايمىن. ادامنىڭ ادامنان ايىرماشىلىعى نەدە؟ وي بيىكتىگىندە. سانا سەرپىلىسىندە. سەزىم ۇشقىرلىعىندا، تۇسىنىك- پايىمىندا ەمەس پە؟

كەيدە وقىرماندارىم «قىزعانبايسىز با؟ » دەگەن سۇراۋ قويادى. قىزعانىش!.. بۇل ءسوز مەن ءۇشىن «قىزىلكوزدى» پالە بولىپ ەلەستەيدى. قاشۋعا تىرىسام. بىرەۋلەر قىزعانىشتى - ماحابباتتىڭ جاۋى دەپ ەسەپتەيدى. مەنىڭشە، قىزعانىش - ماحابباتتىڭ جاۋى ەمەس، كەرىسىنشە - جانى. ماحاببات - ءورت سياقتى ەرەگىسپە اۋرۋ. سوندىرەم دەگەن سايىن لاۋلاي تۇسەدى. سوندىقتان وعان كەدەرگى جاسايمىن دەۋشىلەر بوسقا اۋرەگە سالىنادى. كەدەرگى جاسالعان سايىن ونىڭ بۇعاناسى بەكىپ، ءتۇبىرى نىعىزدالا تۇسەدى. ماحابباتتىڭ كوزى سوقىر، اياعى اقساق. سوقىر بولماسا، شەكسپيردىڭ وتەللوسى ءوزىن سونشالىقتى سۇيگەن دەزدەمونانى بۋىندىرىپ ولتىرمەس ەدى عوي. سوندىقتان ماحابباتپەن كۇرەسپەۋ كەرەك، وعان بولىسۋ كەرەك. قاراپايىم جۇرتتى بىلاي قويعاندا، كەزىندە بەلگىلى ايتىسكەر اقىن مارجان ەسجانوۆا:

ادام جوق بۇل ومىردە سىنالماعان،

كەيبىرەۋ ءمانىن تەرەڭ ۇعا الماعان.

كۇيەۋى باسقا جانعا عاشىق بولسا،

تالايلار سوعان شىداپ تۇرا الماعان.

ءسىز ءبىرىنشى ايەلسىز قازاقتاعى -

 جارىنىڭ عاشىعىنا جىر ارناعان،  -  دەپ تەاتر ساحناسىنان دا ولەڭ وقىعان- دى. جۇرت اياماي شاپالاق سوققان. سوندا قالىڭ كوپكە نە كەرەك؟ ولار مەنىڭ بەيشارالىعىما ەمەس، مەنىڭ جەڭىسىمە قول سوقتى دەپ ويلايمىن. مىقتى بولساڭ، الدىمەن ءوزىڭدى ءوزىڭ جەڭە ءبىل! شىندىعىن ايتاتىن بولساق، ادام بالاسى جالعىز ماحابباتپەن ءومىر سۇرمەيدى عوي، ءومىر ءسۇرۋدىڭ باسقا دا كۇردەلى اتريبۋتتارى بار. اباي ايتپاقشى، «نۇرلى اقىل، ىستىق قايرات، جىلى جۇرەك» كەرەك.

- نۇريكامالمەن كەزدەسىپ تۇراسىز با؟ قارىم- قاتىناسىڭىز قالاي؟

- نۇريكامال - اقىلدى قىز. قارىم- قاتىناسىمىز قالىپتى. جالپى، ونىڭ مەنىڭ الدىمدا قانداي كىناسى بار؟ عاشىق بولعان بىرەۋ، قويعان بىرەۋ. ءبىزدىڭ اراقاتىناسىمىزعا سىزات تۇسەتىندەي ەشتەڭە بولعان جوق. كەيدە ەكەۋمىزدىڭ قولتىقتاسىپ جۇرگەنىمىزگە بىرەۋلەر تاڭعالىپ جاتادى. جاسىراتىن تۇگى جوق، ءتىپتى «مەنىڭ كۇيەۋىمە تۇرمىسقا شىق» دەپ قولقا سالعانىم بار، كەزىندە. ارامىزداعى سىيلاستىق ۇزىلگەن جوق. كەيدە قالجىڭداپ: «ەكەۋمىزدىڭ كۇيەۋىمىز قايدا؟ » دەپ سۇراپ قويادى. وندايدا مەن: «نۇرەكە، اقىل ماحابباتقا قىزمەت ەتە المايدى ەكەن عوي» دەيمىن. ماعان جانى اشىپ: «قويشى سونى!» دەپ، مەنى جۇباتقىسى كەلەدى. وندايدا ادىلەتتىلىكتەن اتتاي المايتىن باسىممەن: «ولاي ايتپا، سەزىمدى سىيلا، ازاماتتى سىيلا» دەپ باسۋ ايتىپ قويامىن. سەزىمتال جان عوي، كەيدە جالعىزدىعىنا جانىم اۋىرادى. ءبىر قىزىمدى سۇراعانىندا بەرمەگەنىمە وكىنەمىن.

- كەشىرىڭىز، ىڭعايسىز بولسا دا مىنا ءبىر سۇراقتى قويۋىما تۋرا كەلىپ وتىر. ويتكەنى، كوپشىلىك وقىرمان بىلگىسى كەلەتىن ءبىر شىندىق، ول - كۇيەۋىڭىز كومپوزيتور تۇردىقىلىش ىزتايەۆپەن ەكەۋىڭىزدىڭ ودان ارعى وتباسىلىق ءومىر جولدارىڭىز قالاي بولدى؟

 -  كەرەمەت ءاننىڭ اۆتورى تۇردىقىلىش ءىزتاي -  ساۋاتتى مۋزىكانت. الماتى، ماسكەۋ، لەنينگرادتا ءبىلىمىن جەتىلدىرگەن ديريجەر بولاتىن. ءبىر وكىنىشتىسى، قازاقتىڭ تالانتتارىنىڭ ماڭدايىنىڭ سورى قالىڭداۋ كەلەتىندىگى. ماڭىندا كۇنشىلدەر، ينتريگاندار، ادام بەينەلى تۇلكىلەر مەن شيبورىلەر كوپ بولدى. كوزدەرىنەن قىزعانىشتىڭ قىزىل شوعىن شاشقان ايلاكەر قورقاۋلار قاراۋلىق تانىتتى. «تۇرەكە، ءسىز كەرەمەتسىز، تەڭدەسى جوق دارىنسىز» دەپ، ماقتاۋ مەن كولگىرلىكتىڭ قاقپانىنا ءتۇسىردى. ونى مەنەن ايىرسا ماقساتتارىنا جەتەتىندىگىن ءبىلىپ، ءتۇرلى شانتاجدار جاسالىندى. «فيلارمونيانى اپاي ەمەس، ءسىز باسقارۋىڭىز كەرەك. سەبەبى، ءسىز كونسەرۆاتوريانى بىتىرگەنسىز» ، دەگەن ارامزا توپتار مەنى قىزمەتىمنەن كەتىرۋ جونىندە ارىز جازىپ، وعان دا قول قويدىردى. ول كەزدە ءبىز بىرگە تۇراتىن ەدىك. اقىرى تۇردىقىلىش «ايدىك» ايەلدى دە تاپتى، قايتا ۇيلەندى. مەنىڭ وكىنىشىم -  ونىڭ مەنەن كەتكەندىگىندە ەمەس، قازاق ونەرىنىڭ بەلدى ءبىر وكىلىنىڭ ءۇنسىز قالىپ، ونەر ورتاسىنان الشاقتاپ قالعاندىعى. مادەنيەت ماڭىنداعى جىگىتتەرگە ەسكەرتتىم دە، «ىزدەسەڭدەرشى، ءبىر تالانتتان تىرىدەي ايىرىلاسىڭدار ما؟ » دەپ. قۇلىق جوق ەشكىمدە. كەيدە ءوزىمدى كىنالى سانايمىن. بوستاۋ بولدىم با دەپ. وسالدىق تانىتتىم با دەپ.. .

اسىلىندە، شايتان ازعىرعاندى ادامزات بالاسى قالپىنا كەلتىرە المايدى ەكەن. تاعدىر عوي. ەشكىم دە تاعدىرمەن تايتالاسىپ، ونى جەڭە المايتىنىنا كوزىم جەتتى. ال ءبىزدىڭ ءبولىنىپ كەتكەنىمىزگە نۇريكامالدىڭ ەش قاتىسى جوق.

 -  اڭگىمەڭىزگە راقمەت!

  سۇحباتتاسقان

جومارت مولداحمەت ۇلى

«ايقىن»