التى اۋەجايى بار بەيجىڭ
بۇل ساپاردىڭ ماقساتى - قازاقستاندىق ونىمدەردى قىتايعا كوبىرەك ەكسپورتتاۋعا مۇمكىندىك الۋ بولعان. كەلىسسوزدەردىڭ ءساتتى اياقتالعانىن وتكەن نومىرىمىزدە جازعانبىز. الماتى - بەيجىڭ باعىتىنداعى Air Astana ۇشاعى قىتاي استاناسىنا تاڭعى ساعات 5 كە جۋىق قوندى. اۋەجايدان شىعا سالىپ، ەل- جۇرتتان ءجيى ەستيتىن تۇماندى الدە ءتۇتىندى قالانى، ىعى- جىعى حالىقتى، تولاسسىز كولىكتەردى كوزبەن كوردىك.
ايتا كەتەيىك، بەيجىڭ قالاسىندا 6 اۋەجاي بار. بەيجىڭدەگى تىنىمسىز تىرشىلىك تىم ەرتە باستالاتىنى بىردەن اڭعارىلادى. بارلىعى تەك ءوزىنىڭ شارۋاسىمەن اۋرە، اينالاسىنداعىلارعا نازار اۋداراتىندار وتە سيرەك. جول بويىندا كولىكتەر دە كوپ، ادامدار دا از ەمەس. 2015 -جىلعى ساناق قورىتىندىسى بويىنشا، بەيجىڭدە 21,7 ميلليون ادام تۇرادى. جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ 2016 -جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن بۇل كورسەتكىشتى 22 ميلليوننان اسىرماۋدى جوسپارلاپ، سوعان قاتىستى باعدارلامالاردى قولعا العاندىعى بەلگىلى. ال 2020 -جىلى شاھار حالقىنىڭ سانىن 23 ميلليوننان اسىرماۋدى جوسپارلاپ وتىر. وعان مەگاپوليس تۇرعىندارىن قامتاماسىز ەتەتىن رەسۋرستاردىڭ تاپشىلىعى سەبەپ. بۇگىندە ەل استاناسىنداعى ەڭ وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى - تۇرعىنداردى سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ. الداعى بەس جىلدا حالىقتى مەگاپوليستىڭ ورتالىعىنان شەت اۋداندارعا ورنالاستىرۋ جۇمىستارى جۇرگىزىلەدى. سوعان وراي، ورتالىقتاعى تۇراقتى تۇرعىندار سانىن 2014 -جىلعى كورسەتكىشتەن 15 پايىزعا ازايتۋ كوزدەلگەن.
الماتىنىڭ باستى كەسەلىنە اينالعان كولىك كەپتەلىسىنە بەيجىڭدە دە تاپ بولدىق. ءبىر تۇسىنبەگەنىمىز - كولىكتەر مەن ۆەلوسيپەدتەردىڭ ءبىر جولمەن قاتىنايتىندىعى. ياعني، شايتاناربا تىزگىندەگەن جاندارعا ارنايى جول سالىنباعان. ءبىراق جول قوزعالىسى كەزىندە ۆەلوسيپەد پەن كولىك جۇرگىزۋشىلەرى ءبىر- بىرىنە ەشقانداي كەدەرگى كەلتىرمەيدى. ەرەجەگە، زاڭعا باعىناتىندارى بايقالىپ-اق تۇر. قالا كوشەلەرىندە تۇرعىنداردى دىتتەگەن جەرىنە جەتكىزىپ تاستايتىن ريكشالاردى دا ءجيى كوزىمىز شالدى. ءتىپتى، ريكشالاردىڭ قىزمەتىنە جۇگىنەتىندەردىڭ قاتارى كوپ سەكىلدى. قوعامدىق كولىك تۇرلەرىنەن اۆتوبۋستار مەن تروللەيبۋستار ۇزدىكسىز قاتىناۋدا.
ەكى كۇندىك ساپار بارىسىندا تاعى ءبىر بايقاعانىمىز - كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ استاناسى ءتارىزدى بەيجىڭدە دە تاۋارلار مەن قىزمەت تۇرلەرىنىڭ باعاسى قىمبات ەكەن. مۇنى جەرگىلىكتى بازارلاردىڭ بىرىنە جانە ساۋدا ورتالىقتارىنا، تاماقتانۋ ورىندارىنا بارعاندا بايقادىق. ايتا كەتەيىك، قىتايدا اشىق بازارلاردى زاماناۋي ساۋدا ورىندارىنا اينالدىرۋ مىقتاپ قولعا الىنا باستاعان. وسىلايشا، قىتايلىقتار ءوز ەلدەرىندە مادەنيەتتىڭ قالىپتاسقاندىعىن كورسەتۋدى كوزدەيتىن ءتارىزدى. بازارداعى ساۋداگەرلەر قىتاي تىلىندە قىزمەت كورسەتەدى. بارلىعىنىڭ دا اعىلشىن تىلىنەن ازدى- كوپتى حابارى بار ەكەن. سونىمەن قاتار، بىرنەشە ساۋدا نۇكتەسىنەن ورىس تىلىندە ويىن جەتكىزە الاتىن قىتايلىقتاردى كەزدەستىرىپ قالدىق. ساۋدا ورىندارىنداعى تاۋارلاردىڭ قۇنى بىزگە اسا قىمبات بولىپ كورىنگەنىمەن، مۇنداي باعا بەيجىڭ تۇرعىندارىنىڭ قالتاسىنا اسا ۇلكەن سالماق تۇسىرمەيدى. ايتۋلارىنشا، تۇرعىنداردىڭ ورتاشا ايلىق مولشەرى ءبىزدىڭ ۆاليۋتامەن 350 مىڭ تەڭگەنى قۇرايدى ەكەن. تاياۋدا جىل سايىن الەمدەگى ميللياردەرلەر سانى تۋرالى بايانداما جاسايتىن شانحايلىق HuRun كومپانياسى بەيجىڭ قالاسىن ەڭ داۋلەتتى ادامداردىڭ جاڭا الەمدىك استاناسى دەپ جاريالاعان بولاتىن. ءتىپتى، قىتاي استاناسى نيۋ- يوركتى وندا تۇراتىن دوللارلىق ميللياردەرلەر سانى جاعىنان ارتتا قالدىرعان بولاتىن.
بەيجىڭ قالاسىندا جاستاردىڭ كوپتىگى سەزىلەدى. اڭعارعانىمىز - قىتايلىق جاستاردىڭ پاتريوتتىق سەزىمدەرى بارىنەن بيىك تۇرادى. قانداي جۇمىستى باستاماس بۇرىن قىتايلىقتار ەلىنە قانداي پايدا تيگىزەتىندىگىن، ءوزى قولعا العان جۇمىستى قازىردەن باستاپ كەتسە، ەرتەڭ ۇرپاقتارى ءىسىن جالعاپ، مەملەكەتكە ادال ەڭبەك ەتەتىندىگىن ويلايدى. ولار وزدەرىنىڭ ارتىندا قۋاتتى مەملەكەتتىڭ تۇرعانىن ۇلكەن سەنىممەن ايتادى.
بەيجىڭنىڭ كليماتى دا كوپ اڭگىمەگە ارقاۋ بولاتىن تاقىرىپ. مۇندا جۇمىس ىستەيتىن ءوندىرىس ورىندارى وتە كوپ، كولىك ءنوپىرى دە قالىڭ. قالانىڭ اۋاسى زاۋىت، فابريكالار مەن كولىكتەردىڭ اسەرىنەن ابدەن لاستانعان. سوندىقتان، قالا تۇرعىندارى ۇنەمى اۋىزدارىن تۇمشالاپ جاۋىپ جۇرەدى. ال ءتۇتىن جايلاعان قالا كوشەلەرىندە ۇزاق جۇرسەڭ، تاماعىڭ ءبىتىپ، تىنىستاۋىڭ قيىنداپ كەتەدى. سونداي- اق، بەيجىڭدە ماۋسىمدىق «توپىراق بورانى» ورىن الىپ تۇرادى. مۇنداي كەزدە قالاداعى تىرشىلىك اتاۋلى قىزمەتىن توقتاتقاندي كۇي كەشەدى. بۇل توپىراق قىتايدىڭ سولتۇستىگى مەن سولتۇستىك- شىعىسىنداعى شولدەردىڭ ەروزياعا ۇشىراۋىنىڭ اسەرىنەن پايدا بولادى. مۇنداي جاعداي 2006 -جىلدىڭ العاشقى 4-ايىندا 8 رەت قايتالانعان كورىنەدى. جالپى، اۋانىڭ لاستانۋىنا قارسى كۇرەس جۇرگىزۋ - بەيجىڭ بيلىگىنىڭ باستى ماقساتتارىنىڭ ءبىرى.
ماسەلەن، بەيجىڭ 2016 -جىلى ەكولوگيالىق جاعدايدى جاقسارتۋ بويىنشا شارالار اياسىندا 200 مىڭ كولىككە قالا جولىندا جۇرۋگە تىيىم سالادى. بەيجىڭ قورشاعان ورتانى قورعاۋ مۋنيتسيپالدىق بيۋروسىنىڭ حابارلاۋىنشا، بيلىك ديزەلمەن جۇرەتىن كولىكتەردى جانە قۇرىلىس قوقىسىن تاسيتىن اۆتوموبيلدەردى باستى نازارعا الادى. بۇدان باسقا، بيلىك قالانىڭ شىعىس جانە باتىس اۋداندارىندا كومىر تاسىمالداۋ، ساتۋ مەن تۇتىنۋعا تىيىمدى قاتاڭداتۋدى جوسپارلاۋدا. بەيجىڭگە جاقىن ورنالاسقان 400 ەلدى مەكەن گازعا كوشىرىلدى. بەيجىڭ جانە وعان جاقىن ەلدى مەكەندەر اۋا ساپاسىن جاقسارتۋ، كوشەنىڭ شاڭدانۋىنىڭ الدىن الۋ ماقساتىندا 2020 -جىلعا دەيىن كومىر پايدالانۋدى توقتاتاتىن بولادى. بەيجىڭ بيلىگى 2016 -جىلى اۋاداعى زياندى زاتتار شوعىرىن 5 پايىزعا تومەندەتۋدى، اۋا ساپاسىن باقىلايتىن ستانسالار سانىن 35-تەن 60-70-كە كوبەيتۋدى جوسپارلاۋدا. قىتاي استاناسىنىڭ بيلىگى وسى جىلى قورشاعان ورتانىڭ لاستانۋىمەن كۇرەسكە 16,5 ميلليارد يۋان (2,5 ميلليارد دوللار) جۇمساماقشى.
بەيجىڭ قالاسىنىڭ تاريحي ەسكەرتكىشتەرگە باي قالا ەكەندىگى بارشاعا ءمالىم. ونىڭ ىشىندە الەمدەگى ەڭ ۇلى ەسكەرتكىش سانالاتىن تيانانمەن قاقپاسى، الەمدەگى ەڭ ۇلكەن تيانانمەن الاڭى، تىيىم سالىنعان قالا (جابىق قالا) - تۋريستەردىڭ ەڭ ءجيى تاماشالايتىن ورىندارى. بۇل ەسكەرتكىشتەردى تاماشالاۋعا ءبىز دە باردىق. تيانانمەن الاڭىنداعى حالىقتىڭ قاراسى قالىڭ. سىرتتان كەلگەن قوناقتار دا، ىشكى تۋريستەر دە، قالا تۇرعىندارى دا وسى الاڭدا. تيانانمەن قاقپاسى - قىتاي ارحيتەكتۋراسىنىڭ سيمۆولى.
ال تىيىم سالىنعان قالا سوڭعى بەس عاسىرداعى قىتاي باسشىلارىنا ارنالىپ سالىنعان. پاتشا اۋلەتىنىڭ سارايى XV عاسىردا سالىنعان، اۋماعى 700 مىڭ شارشى شاقىرىمعا جەتەتىن كەشەندە شامامەن 1000 قۇرىلىس نىساندارى بار. الەمنىڭ مادەني مۇراسىنا ەنەتىن ساراي قىتاي سالتىنىڭ بار كورىنىسىن ايعاقتايدى. «جابىق قالا» اتاۋى بيلەۋشىنىڭ رۇقساتىنسىز سارايعا ەشكىمنىڭ كىرىپ، شىعا الماۋىمەن تۇسىندىرىلەدى. قازىر ساراي ۇلكەن مۇراجايعا اينالعان. قىتايدىڭ باسقا قۇرىلىستارى سياقتى ساراي ءوزىنىڭ كەڭ ولشەمىمەن ەرەكشەلەنەدى، ونى تۇرعىزۋعا مىڭداعان ادام اتسالىستى. قۇرىلىس ماتەريالدارى رەتىندە ءمارمار تاقتايشالارى، قۇندى اعاش، ارنايى كىرپىشتەر پايدالانىلعان. جابىق قالا - الەمدەگى ساقتالىپ قالعان ەڭ ءىرى ساراي.
ول 8 مەترلىك قابىرعا مەن تەرەڭ ورلارمەن قورشالعان. مۇنداي قورشاۋ شابۋىلدارعا توسقاۋىل، سارايعا تىرەك بولعان. ساراي ەكىگە بولىنەدى. ءبىرىنشى بولىكتە بارلىق سالتاناتتى راسىمدەر وتكىزىلسە، ەكىنشى بولىكتە پاتشا وتباسىمەن بىرگە تۇرعان. جابىق قالا سىرتىندا باۋ- باقشا مەن ساياباقتار بار. سونىمەن قاتار، پاتشا اۋلەتىنىڭ مۇشەلەرىنە ارنالعان قابىر ورنالاسقان. بۇل ەسكەرتكىشتەردى تاماشالاۋعا كەلگەن جانداردا ەسەپ جوق. جالپى، بەيجىڭ قالاسىندا قىتايدىڭ تاريحىنان حابار بەرەتىن كونە ارحيتەكتۋرا جاقسى ساقتالعان. زاماناۋي ۇلگىدەگى بيىك عيماراتتار دا بارشىلىق. دەگەنمەن، بەيجىڭ تاريحي ەسكەرتكىشتەر قالاسى دەگەن اتاۋعا لايىق ەكەنى انىق بايقالادى.
اسەل انۋاربەك
«تۇركىستان»
