ا. بورانبايەۆ: قازاق ءازىلىنىڭ سىن كوتەرمەۋىنىڭ ءبىرىنشى سەبەبى - ساتيرا تەاترلارىندا اۆتورلاردىڭ جوقتىعى
ءبىز 90 -جىلدىق تاريحى بار م. اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىندا ءۇزىلىسسىز قىزمەت ەتىپ كەلە جاتقان قازاقستان جاستار وداعى سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، «ت ت ت» تەاترىنىڭ ديرەكتورى اسىلبەك بورانبايەۆپەن تىلدەسكەن ەدىك.
- اسىلبەك رايحان ۇلى، قالىڭ قازاق ءوزىڭىزدى «تاماشانىڭ» تارلانى دەپ بىلەتىندىكتەن، اڭگىمەمىزدى دە وسى ءازىل سىقاق- وتاۋىنا كەلۋىڭىزدەن باستاساق...
- البەتتە، مەن «تاماشاعا» تەاتر ارقىلى كەلدىم. ونەردەگى ۇستازىم - تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆتىڭ شاكىرتى اتانۋىم ونەر الەمىنەن ورىن الۋىما كوپ ىقپالىن تيگىزدى. ت. جۇرگەنوۆ اتىنداعى تەاتر جانە كينو ينستيتۋتىنىڭ 2- كۋرسىندا وقىپ جۇرگەنىمدە-اق، م. اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترىنىڭ اكتەرلەر قۇرامىنا قابىلدانۋىمنىڭ ءوزى ەكىنىڭ بىرىنە بۇيىرمايتىن باق ەدى. تەاتر اكتەرى رەتىندە ءازىربايجان مامبەتوۆ قويعان ءبىرقاتار قويىلىمداردا باستى رول سومداۋ ارقىلى تاجىريبە جيناقتاي باستاپپىن. كەيىن تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ قويعان «تۋراندوت حانشايىم» مەنى ءبىرشاما تانىمالدىلىققا جەتكىزدى. وسى سپەكتاكل باعىمدى اشتى دەسەم دە ارتىق ايتقاندىق ەمەس. «تاماشاعا» بەتبۇرىس تا وسى تۇستان باستالعانداي. وسى قويىلىمداعى ويىنىمدى كورگەن لۇقپان ەسەنوۆ اعامىز مەنى ەشقانداي سىناقسىز- اق «تاماشا» ويىن- ساۋىق ۇجىمى قاتارىنا قابىلداعان-دى. ال سول تۇستاردا ەلگە كەڭ تانىلعان «تاماشا» تارلاندارى - قۇدايبەرگەن سۇلتانبايەۆ، تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ، مەيىرمان نۇرەكەيەۆ، ۋايىس سۇلتانعازين، توقسىن ق ۇلىبەكوۆتەردىڭ دەڭگەيىنە كوتەرىلۋ بالا كۇننەن ارمانىم- تىن.
- جانىڭىزعا جاقىن كومەديا جانرى بويىنشا گوگولدىڭ «ۇيلەنۋىندە» اگافيا قالىڭدىقتىڭ كوزى تۇسكەن پودكولەسين كەلبەتىن كەسكىندەپ، كورەرمەندى كۇلكىگە كومسەڭىز، تاريحي دراما سانالاتىن «قازاقتاردا» - قاسىمحان بەينەسىن سومداۋ ارقىلى تاريحي تۇلعانى حالىقتىڭ كوز الدىنا الىپ كەلەسىز. ءوزىڭىزدى اكتەر رەتىندە ءتۇرلى جانردا سىناپ كورگەننەن كەيىن، ماعان ءرولدىڭ وڭ- سولى ءبىر دەپ ايتا الاسىز با؟ جوق الدە، ءاربىر رولگە ەنگەن سايىن قوبالجيسىز با؟
- اكتەردىڭ بەساسپاپ بولۋى كەرەك-اق قوي. كومەديادا ۇزدىك كورىنگەنىمەن، دراما، تراگەدياعا كەلگەندە اقساپ جاتاتىن كەيبىر ارىپتەستەردى بىلەمىن. نەمەسە وسىعان قاراما- قارسى جاعدايلار ورىن الىپ جاتادى. ال ءوزىم بارلىق جانرعا ءتۇسىپ كورگەن اكتەرلەردىڭ ءبىرى شىعارمىن. دەگەنمەن، كومەدياعا بەيىم ەكەنىم ءمالىم. دراما، تراگەديا جانرىندا ويناماعان رولدەرىم جەتەرلىكتەي. دەي تۇرعانمەن، الار اسۋ ءالى الدا.
باسىندا مەنى «تاماشادان» كورگەن كەيبىر كورەرمەندەرىم تەاترعا كەلىپ، تراگەديا مەن درامادا ويناپ جاتقانىمدى بايقاپ:
- و- و- وي، مىناۋ «تاماشانىڭ» ءارتىسى عوي! - دەپ قولدارىن شوشايتا قاراعان كەزدەرى دە ەسىمدە. ءبىراق بەرتىن كەلە، كورەرمەندەردىڭ ءوزى دە اكتەر دەگەن ماماندىقتىڭ سان قىرلى ەكەندىگىن تۇسىنە باستادى.
ماعان ءرولدىڭ وڭ سولى ءبىر دەپ اسىرا سىلتەۋدەن دە اۋلاقپىن. ارينە، ءاربىر ءرولدى ساحناعا الىپ شىققاندا تەبىرەنۋ زاڭدىلىق. ايتپەسە، ول حالىققا دۇرىس جەتپەيدى، ءجوندى اسەر قالدىرمايدى. بىرەۋدىڭ وبرازىن جاساۋ، وزگەنىڭ كەيپىنە ەنۋ وڭاي دۇنيە ەمەس. ول ءۇشىن اكتەردىڭ مول ىشكى دايىندىعى قاجەت. قويىلىم كەزى تۇرماق، دايىندىق ساتتەرىنىڭ وزىندە تولقيتىنىمدى جاسىرمايمىن.
- رەجيسسەر مەن اكتەردىڭ بىرلىگى ءسىز ءۇشىن قانشالىقتى ماڭىزدى؟
- كەز- كەلگەن اكتەر رەجيسسەردى تىڭداۋى ءتيىس. سوندىقتان دا، جۇمىس بارىسىنداعى ماسەلەنىڭ كوپشىلىگى مىندەتتى تۇردە رەجيسسەرمەن كەڭەسۋ ارقىلى شەشىلەدى. وزگەلەر ءۇشىن جاۋاپ بەرە المايمىن، ارينە. ءبىراق ءوزىم رەجيسسەردىڭ ايتقانىنا كونە بەرەتىن دە اكتەر ەمەسپىن. ءبىر- بىرىمىزگە باعىنبايتىن ساتتەر دە كەزدەسپەي تۇرمايدى.
- بالالىق شاعىندا- اق، «تاماشانىڭ» وقۋىنا تۇسەمىن دەپ ارمانداعان اسىلبەك بورانباي ءۇشىن «تاماشانىڭ» نەگىزىن قالاۋشى لۇقپان ەسەنوۆتىڭ اماناتىنان كەيىن ول ۇجىمنان كەتۋ قانشالىقتى قيىن نەمەسە وڭاي بولدى؟
- جان جۇرەگىممەن قالاپ كەلىپ، 22 جىل بويى قىزمەت ەتكەن «تاماشادان» كەتۋ ماعان جەڭىل تيگەن جوق. جانە دە بۇل ءبىر كۇندە نەمەسە ءبىر ايدا شەشىلگەن دۇنيە ەمەس. مەن لۇقپان اعامىزدىڭ اماناتىنا قيانات جاساعان جوقپىن. جاقسى بولسىن، جامان بولسىن، «تاماشانىڭ» اتىن ولتىرگەن جوقپىن. ءبىراق «تاماشانىڭ» نەگىزگى يەسى - لۇقپان ەسەنوۆ اعامىزدىڭ قىزى - ءاليا ەسەنوۆا ەكەنى بارىڭىزگە بەلگىلى.
كەز- كەلگەن ۇجىمدا بارلىق نارسە باسشىنىڭ رۇقساتىمەن شەشىلەدى ەمەس پە؟ اكتەرلار كوپ نارسەنى سىرتقا شىعارا المادى. ءوزىمنىڭ ويىمداعى دۇنيەنى جاساي الماعاندىقتان، «تاماشانى» ءبارىبىر باياعى دارەجەسىنە كوتەرە المايتىندىعىما كوز جەتكىزدىم. سول سەبەپتى دە كەتكەنىم ءجون دەپ شەشتىم. ءبىراق وزىممەن بىرگە ەشكىمدى «سۇيرەپ» اكەتكەنىم جوق. جاڭا تەاتردا جۇمىس ىستەۋگە نيەت بىلدىرگەن ارىپتەستەرىمنىڭ ءبىرقاتارى عانا «ت ت ت» قۇرامىنا قابىلداندى.
- بۇگىنگى قازاق ازىلىنە كوپتىڭ كوڭىلى نەگە تولا بەرمەيدى؟ مۇنىڭ سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟
- شىندىعىن ايتۋ كەرەك، بۇگىنگى قازاق ءازىلىنىڭ حال- احۋالى ورتاشادان ءسال جوعارى دەڭگەيدە. قازىرگى تاڭدا قازاق ەلىندە ۇزىن- ىرعاسى جيىرما ەكى ساتيرالىق تەاتر بار ەكەن. وكىنىشكە وراي، وسىلاردىڭ ءبىرلى- جارىمىنان وزگەسى مەملەكەتتىك ەمەس. ونىڭ ۇستىنە، اتى بار دا زاتى جوق وسىنداي تەاترلارىمىزدىڭ اراسىندا جىلىنا ءبىر رەت كونتسەرت بەرمەيتىندەرى دە ۇشىراسادى. كونتسەرت وتكىزگەندەرىنىڭ وزىنەن ءبىر وزگەشەلىك بايقالمايدى. كوپشىلىگى سول باياعى «تاماشانىڭ» قالپىندا كەلە جاتىر. بۇگىنگى قازاق ءازىلى ساپاسىنىڭ سىن كوتەرمەۋىنىڭ ءبىرىنشى سەبەبى - ساتيرا تەاترلارىندا اۆتورلاردىڭ جوقتىعى. بالكىم، بۇل پىكىرىم بىرەۋلەرگە ۇناماس. «وسىلار- اق اۆتور جوق دەپ جىلاي بەرەدى» دەسە دەي بەرسىن. بۇل - شىندىق. نەگە دەسەڭىز، ءقازىر ساتيرا جانرىندا قالام تەربەيتىن اۆتورلاردىڭ كوپشىلىگىنىڭ جاستارى كەلىپ قالدى. وكىنىشكە وراي، ولاردىڭ ءجىبى ءتۇزۋ ءىزباسارلارىن كورىپ جۇرگەن جوقپىز.
- ال قازاق ساتيرا تەاترلارىنىڭ جاي- كۇيىن جاقسارتۋدىڭ جولى قايسى؟
- ول ءۇشىن مەملەكەت ءبىر ەمەس، بىرنەشە تەاتردى ءوز قاراماعىنا الۋى كەرەك. سوندا عانا، قازاق ساتيرا تەاترلارىنىڭ جۇمىسى العا جىلجيدى. جەكەمەنشىك تەاترلاردىڭ ءوزىنىڭ ساحناسى دا جوق، ايتەۋىر، ولمەستىڭ كۇنىن كەشىپ وتىر. ال، «رەسپۋبليكا» سارايىندا كونتسەرت قويايىن دەسە، اكەسىنىڭ قۇنىن سۇرايدى. مەملەكەت تاراپىنان بەلگىلى ءبىر دارەجەدە قولداۋ كورسەتىلسە، اتالمىش تەاترلار اۆتورلارمەن، دراماتۋرگتارمەن ت. ب. قاجەتتى ماماندارمەن جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك الار ەدى. وتاندىق ساتيرا تەاترلارىنا مەملەكەت ەشقانداي قولداۋ بەرمەسە، وسى دەڭگەيدە قالۋى ابدەن مۇمكىن. ويتكەنى، ولاردىڭ باسقا امالى جوق.
ماسەلەن، رەسەيدە ەۆگەنيي پەتروسيان، گەننادي حازانوۆ، ۆلاديمير ۆينوكۋر، كونستانتين رايكين سىندى تانىمال اكتەرلەردىڭ ءارقايسىسىنىڭ جەكە- جەكە تەاترلارى بار. ءبىراق بارلىعىنا مەملەكەت تارپىنان قولداۋ كورسەتىلەدى. سول سەبەپتى دە، ولار بىزگە قاراعاندا وق بويى وزىق كەلەدى.
- قازىر «ت ت ت» تەاترىنىڭ ديرەكتورى رەتىندە الداعى جوسپارلارىڭىز قانداي؟
«ت ت ت» تەاترىن قۇرعالى بەرى، بىرنەشە رەت كونتسەرت بەردىك. حالىق جاقسى قابىلداپ جاتقانداي. «ت ت ت» - تالانتتى تۇلعالاردىڭ تولقىنى دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ەڭ نەگىزگى جوسپارىمىز - ءازىل- سىقاق تەاترلارىنىڭ الدىڭعى قاتارىنان كورىنۋ. بۇل تۇرعىدا تەاتر ۇجىمىمەن بىرگە بار كۇش- جىگەرىمدى سالىپ، جۇمىس ىستەپ جاتقان جايىم بار. قازىر شاكىرت تاربيەلەۋ ۇستىندەمىن. ءبىر ارمانىم - «ت ت ت» تەاترىن مەملەكەتتىك تەاترعا اينالدىرۋ. تىم قۇرىعاندا، قالا بيۋدجەتىنە كىرىپ، قاڭىراپ تۇرعان مادەنيەت ۇيلەرىنىڭ ءبىرىن يەلەنسە، دەگەن ويىم بار.
- وقىرمان قاۋىم ءسىزدىڭ وتباسىڭىز تۋرالى دا بىلە وتىرسا...
- مەنىڭشە وتباسىنداعى جاعدايىڭ قالىپتى بولماسا، قاي سالادا جۇرسەڭ دە ءىسىڭ دوڭگەلەپ، العا جىلجيدى دەپ ايتا المايمىن. شاڭىراعىمىزدىڭ ىنتىماعى مەن بىرلىگىن ساقتاۋعا جارىم گۋزال ەكەۋمىز بارىمىزدى سالامىز. جۇبايىم قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ مۇعالىمى. اللانىڭ بەرگەن ءتورت قىز، ءبىر ۇلىن تاربيەلەپ كەلەمىز. بۇل تۇرعىدا ءوزىمدى باقىتتى اكەلەردىڭ قاتارىنانمىن دەپ ايتا الامىن.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان گۇلميرا سادىق
"قازاق ءۇنى" گازەتى
