قازاقستاندىقتارعا بيۋدجەت اقشاسى جاپپاي تاراتىلسا، نە بولادى؟
بۇل قادامنىڭ قانداي ءتيىمدى- ءتيىمسىز تۇستارى بارىن NUR. KZ پورتالى YK-news.kz سايتىنا سىلتەمە جاساپ تىزبەكتەيدى.
باتىس ەلدەرى بيۋدجەت قاراجاتىن بارلىق تۇرعىندارىنا تاراتۋ ماسەلەسىن شىنداپ قاراستىرۋعا كىرىسكەن. كەي مەملەكەتتەر، ءتىپتى اي سايىن ادام باسىنا 1000 ەۋرودان جوعارى قاراجات ءبولىپ وتىرماق. ولار وسىلايشا، ءومىر سۇرۋگە قاراجاتى بار ءار تۇرعىن ءوزىنىڭ سۇيىكتى ىسىمەن اينالىساتىن بولادى دەپ سەنەدى.
ەلىمىزدىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگى بۇگىندە بۇل ماسەلەنىڭ ەگجەي- تەگجەيىن جان- جاقتى قاراستىرۋدا.
ەگەر ەلىمىزگە "بازالىق تابىس" جوباسى ەنەتىن بولسا، جاردەماقى، زەينەتاقى، شاكىرتاقى جويىلىپ، ونىڭ ورنىنا ەلىمىزدىڭ 17 ميلليون حالقى اي سايىن بەلگىلى ءبىر مولشەردە اقشا الىپ تۇرادى.
دەسە دە، قازىرگى ەكونوميكالىق جاعدايدا بۇل قازىناعا اۋىر تيەرى انىق دەيدى ساراپشىلار. ءارى جۇمىسسىزدىق دەڭگەيى دە كۇرت ءوسىپ كەتۋ قاۋپى بار.
بازالىق تابىس - ەل بيۋدجەتىنە تۇسكەن پايدادان جۇرتتىڭ ءوز ۇلەسىن الۋى دەگەن ءسوز. ياعني، «باي» ، «كەدەي» دەپ بولمەي بارلىعىنا بىردەي اي سايىن تولەنەتىن اقشا.
شەتەلدىك تاجىريبە
ازىرگە بۇل جوباعا تولىقتاي وتكەن ەل الەم بويىنشا جوق. سول سەبەپتى، ۇلگى الار مەملەكەت تە، تولەم جاساۋدىڭ قالىپتاسقان مەحانيزمى دە جوق. دەگەنمەن، مۇنايلى ەلدەردە وسى جۇيەگە ۇقساس وزىندىك تاجىريبە قالىپتاسقان.
ماسەلەن، اراب ەلدەرىندە تۇرعىندارعا ءجۇز مىڭداعان دوللار قاراجات بيۋدجەت ەسەبىنەن ءبولىنىپ وتىرادى. ونىڭ وزىندە بارىنە ەمەس، شارتتارعا سايكەس كەلەتىن تۇرعىندارعا عانا (كامەلەتكە تولعاندارعا - جەر مەن ءۇي سالۋعا قاراجات، ۇيلەنۋ تويىن وتكىزگىسى كەلگەندەرگە - 20 مىڭ دوللار قارىز، ءۇشىنشى بالاسى دۇنيەگە كەلگەن جاعدايدا قارىز تولىقتاي وتەلدى دەپ ەسەپتەلىنەدى) .
تازا "بازالىق تابىس" جۇيەسىنە وتۋگە تىرىسقاندار قاتارىندا ناميبيانىڭ وميتارە جانە وچيۆەرو اۋىلدارى بار. ولار تۇرعىندارىنا 2008 -جىلدىڭ قاڭتارىنان 2009 -جىلدىڭ جەلتوقسانىنا دەيىن شامامەن 9 ەۋرو (100 ناميبييلىك دوللار) قاراجات ءبولىپ وتىرعان. ناتيجەسىندە، اۋىلدا قىلمىس سانى ازايىپ، كاسىپكەرلىك وركەندەي تۇسكەن.
ال جاقىندا عانا بۇل جوبانى قولعا العان ەل - نيدەرلاند. ونىڭ ۋترەحت قالاسىندا 2016 -جىلدىڭ قاڭتارىنان باستاپ بارلىق ەرەسەك تۇرعىندار اي سايىن 900 ەۋرو، ال ەرلى- زايىپتىلار - 1300 ەۋرو الىپ تۇرادى. ءدال وسىنداي جوبانى كانادانىڭ ونتاريو قالاسىنا ەنگىزگەن.
فينليانديا مەن شۆەيتساريا ەلدەرى، تىپتەن تاۋەكەلگە بەل بۋماق. ولار 2017-2019 -جىلدارى تولىقتاي "بازالىق تابىس" جۇيەسىنە وتپەك. ازىرگە تولەم مولشەرى اي سايىن 800 ەۋرو بولادى دەپ كۇتىلۋدە. جازدا وتەتىن رەفەرەندۋمدا حالىق بۇل باستامانى قولدايتىن بولسا، ۋاقىت وتە كەلە تولەم مولشەرى اي سايىن 2250 ەۋرو بولىپ وسەتىن بولادى.
ەلىمىزدەگى تاجىريبە
ال قازاقستان بيلىگى حالىققا مۇنداي جوعارى تولەم جاساي الاتىنىنا ساراپشىلار كۇمانمەن قارايدى. ونىمەن قوسا، تۇرعىندار جالقاۋلىققا بەرىلىپ، جۇمىس ىستەيتىندەر قاتارى سيرەيدى دەيدى ولار.
"بىزدە 2001 -جىلدان باستاپ ادرەستىك الەۋمەتتىك كومەك جۇزەگە اسىرىلدى. سول ارادا ءبىز جۇمىسسىز جالقاۋلاردىڭ ۇرپاعىن تاربيەلەپ شىقتىق. اتا- انالار جاردەماقىنى جالاقى رەتىندە الىپ تۇردى. ولاردىڭ بالالارى دا جۇمىس ىستەۋگە اسىقپاي، بىزدەن كومەك سۇراپ كەلىپ جاتتى"، - دەيدى ش ق و الەۋمەتتىك تولەم ءبولىمىنىڭ باسشىسى رايحان بارلىقوۆا.
دەگەنمەن، ماماننىڭ ايتۋىنشا، جاردەماقىنى ءوز پايداسىنا اسىرىپ، جەكە كاسىبىن دوڭگەلەتە العاندار دا جوق ەمەس. كەيبىرى شاشتاراز، ازىق- تۇلىك ءوندىرىسى سەكىلدى بيزنەس اشىپ، وزدەرىن قارجىلاندىرا الاتىنداي جاعدايعا جەتكەن.
ال دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى بولسا، ازىرگە الدىن الا ساراپتاما جۇرگىزىپ، "بازالىق تابىس" ەنگىزىلسە، ەلدە جاتىپ- ىشەرلەر سانى كوبەيەدى دەگەن توقتامعا كەلگەن.
ال ەگەر تازا ەسەپپەن قارايتىن بولساق، ەلىمىزدەگى بيۋدجەت مولشەرى - 6,5 تريلليون تەڭگە، ياعني، 18 ميلليون حالىققا، شامامەن جىلىنا 361 مىڭ تەڭگەدەن كەلەدى. ال ايىنا 30 مىڭ تەڭگە. ونىڭ وزىندە پوليتسيا، مەديتسينا، جول جوندەۋ سەكىلدى سالالار ەل قالتاسىنان بولماق.
ساياسات تانۋشى پەتر سۆويك فينليانديا مەن شۆەيتساريادا جاعداي مۇلدەم وزگەشە ەكەنىن العا تارتتى.
"ەكى ەلدە دە "فوربس" ءتىزىمىن باستاعان ميللياردەرلەر جوق. جاپپاي كەدەيلىك تە ورىن الماعان. ال قازاقستاندا بايلار مەن كەدەيلەردىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىق جەر مەن كوكتەي. سوندىقتان "بازالىق تابىسقا" ءوتۋ يدەياسىنىڭ ءوزى اقىلعا قونىمسىز"، - دەيدى ول.
