جىل قورىتىندىسى. جەمقورلىق وقيعالار: س. احمەتوۆ، ت. ەرمەگيايەۆ، ب. ابدىشەۆ ىستەرى
«جەمقورلىقپەن تۇتاستاي حالىق بولىپ كۇرەسپەسەك، ونىڭ تامىرى كەسىلمەيدى. جەمقورلىق بۇكىل ەلدە كەزدەسەدى، جەمقورلىقتى 100 پايىز جەڭگەن ەل جوق. ءبىراق جەمقورلىقپەن كۇرەستە جاقسى كورسەتكىشكە قول جەتكىزگەن ەلدەر بار، كورسەتكىشى ناشار ەلدەر دە بار»، دەگەن بولاتىن.
ءوتىپ بارا جاتقان 2015-جىلى دا ەلىمىزدە جەمقورلىقپەن كۇرەس كۇشەيىپ، تالاي لاۋازىمدى تۇلعا تەمىر توردىڭ ار جاعىنا كەتسە، جازالى قانشا ادام العان پاراسىن ەسەلەپ قايتارۋعا مىندەتتى بولدى. سونىمەن، 2015-جىل پاراقورلىق ماسەلەسىندە نەسىمەن ەستە قالماق؟
19- قاراشا كۇنى استانادا وتكەن ت م د ەلدەرىنىڭ سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس مەملەكەتارالىق كەڭەسىنىڭ وتىرىسىندا ق ر باس پروكۋرورى اسحات داۋىلبايەۆ «قازاقستاندا سىبايلاس جەمقورلىق قىلمىستارىن اشۋ دەڭگەيى ءوسىپ كەلەدى»، دەپ مالىمدەمە جاسادى.
باس پروكۋروردىڭ ايتۋىنشا، بيىلعى جىلى قازاقستاندا ءۇش مىڭنان استام جەمقورلىق قىلمىس تىركەلگەن. وسى قىلمىستار بويىنشا مەملەكەتكە كەلگەن جالپى شىعىن 8 ميلليارد تەڭگەنى قۇراپتى. قازىرگى ۋاقىتتا ونىڭ جارتىسى مەملەكەت پايداسىنا الىنىپ، بيىل جەمقورلىق قىلمىسقا بارعان 1 مىڭنان استام ادام سوتتالدى.
سونىمەن، باس پروكۋرور اتاعان ءۇش مىڭنان اسىپ جىعىلعان پاراقورلىق وقيعالارىنىڭ ىشىندەگى ەڭ «ايتۋلىلارىن» تىزىمگە الىپ كورەلىك...
البەتتە، 2015-جىلدىڭ ەڭ باستى جومقورلىق وقيعاسى ول - ق ر بۇرىنعى پرەمەر-ءمينيسترى، ەكس-قورعانىس ءمينيسترى سەرىك احمەتوۆ جانە قاراعاندى وبلىسىنىڭ ءبىرقاتار لاۋازىمدى تۇلعالارىنا قاتىستى ءىس.
سوت ۇكىمى بويىنشا، ەكس-پرەمەر سەرىك احمەتوۆ 10 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلىپ، ونىڭ مۇلكى دە تاركىلەنەتىن بولدى. ال، قاراعاندى وبلىسىنىڭ بۇرىنعى اكىمى باۋىرجان ابدىشەۆ 5 جىلعا، قاراعاندى قالاسىنىڭ ەكس-اكىمى مەيرام سماعۇلوۆ ءۇش جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى.
بۇل ىستە جالپى 21 ادام فيگۋرانت بولدى، ولار جەتى ەپيزود بويىنشا ايىپتالعانى بەلگىلى. قاراعاندى وبلىستىق سوتىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنىڭ حابارلاۋىنشا، بۇل ايىپتار «ماڭگىلىك الاۋ» مەموريالىن اباتتاندىرۋ، «DDKZGroup» ج ش س- عا جەر ۋچاسكەلەرىن ءبولۋ جانە ولاردى ۇلەستەس تۇلعالارعا وتكىزۋ، «ەۆرو ستاندارت» ج ش س قۇرۋ جانە زاڭدى كاسىپكەرلىك قىزمەتكە كەدەرگى كەلتىرۋ، «ت ل ك» ج ش س قىزمەتىنە قاتىسۋ جانە كولىك-لوگيستيكالىق كەشەننىڭ قۇرىلىسىنا جەر ۇلەستىرۋدە قىزمەتتىك وكىلىن تەرىس پايدالانۋ بويىنشا قاراستىرىلدى.
ەسكە سالا كەتەيىك، سەرىك احمەتوۆ 2014-جىلدىڭ قاراشاسىندا ءۇي قاماققا الىنىپ، سوت وتىرىسى 2015-جىلدىڭ تامىزىندا باستالدى. ءتورت ايعا جالعاسقان سوتتا قىلمىستىق ءىس 338 تومعا جەتتى، ونىڭ 9 تومى - ايىپتاۋ اكتىسى. جالپى، 82 سوت وتىرىسى ءوتتى. ءىس بويىنشا 260 كۋاگەردەن جاۋاپ الىنعان. سوت پروتسەسىنە 4 مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى جانە 42 ادۆوكات قاتىستى.
سەرىك احمەتوۆ 2009-جىلعى قاراشادا قاراعاندى وبلىسىنىڭ اكىمى بولىپ تاعايىندالدى. 2012-جىلعى ساۋىردەن قازاقتان ۇكىمەتىن باسقاردى. 2014-جىلعى ساۋىردەن قورعانىس ءمينيسترى بولدى.
سۋديا يسلامحان ەسەنبايەۆ وقىعان ۇكىم بويىنشا، سەرىك احمەتوۆ كولونيادا ون جىل وتىرىپ قانا قويمايدى، ودان كەيىن تاعى بەس جىل مەملەكەتتىك قىزمەتپەن اينالىسپايدى.
***
2015-جىلى ماۋسىم ايىندا «ەل قۇلاعىن ەلۋ قىلعان» تاعى ءبىر پاراقورلىق وقيعاسى تىركەلدى. بۇل تەك، قازاقستان عانا ەمەس، الەم كوز تىككەن «استانا ەكسپو-2017» ۇلتتىق كومپانياسىنا، ونىڭ بۇرىنعى باسشىسى تالعات ەرمەگيايەۆقا قاتىستى بولعانى كوپتى قىنجىلتتى. تالعات ەرمەگيايەۆ 4,2 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە قارجى جىمقىردى دەپ ايىپتالدى.
«تالعات ەرمەگيايەۆقا بايلانىستى «استانا ەكسپو-2017» ۇلتتىق كومپانياسىنىڭ ءبىرقاتار لاۋازىمدى تۇلعالارىمەن جانە مەردىگەر كومپانيالارىنىڭ باسشىلارىمەن بىرگە اسا ءىرى كولەمدە اقشا جىمقىردى دەگەن كۇدىك تۋدى. تەرگەۋ امالدارى كەزىندە ەرمەگيايەۆ جىمقىرىلعان قاراجاتتىڭ ىشىنەن زاڭسىز سىياقى ەسەبىندە 4,2 ميلليارد تەڭگە كولەمىندە قارجى العاندىعى انىقتالدى. قازىرگى كەزدە 10 ادام قاماۋعا الىندى»، - دەدى سول كەزدە رەسمي اقپاراتتى جالپاق جۇرتقا جايىپ سالعان ق ر مەملەكەتتىك قىزمەت جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل اگەنتتىگىنىڭ اپپارات باسشىسى ايگۇل شايىموۆا.
ەسكە سالا كەتەيىك، وعان دەيىن «استانا ەكسپو-2017» قۇرىلىس دەپارتامەنتىنىڭ بۇرىنعى ديرەكتورى قاجىمۇرات ۇسەنوۆ ۇستالىپ، ءۇيقاماققا الىنعان بولاتىن.
11- ماۋسىمدا مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ وكىمىمەن تالعات امانگەلدى ۇلى ەرمەگيايەۆ «استانا ەكسپو-2017» ۇلتتىق كومپانياسى» اكتسيونەرلىك قوعامىنىڭ باسقارما ءتوراعاسى قىزمەتىنەن بوساتىلدى. ەكسپو اينالاسىنداعى داۋ مۇنىمەن توقتامادى، كوپ ۇزاماي «استانا ەكسپو-2017» كومپانياسىنىڭ تاعى ءبىر لاۋازىمدى قىزمەتكەرى ۇستالدى. ول «استانا ەكسپو-2017» اق باسقارۋشى ديرەكتورى - سۋلامبەك باركينحويەۆ. وعان بۇعان دەيىن ۇستالعان كومپانيانىڭ باسشى تۇلعالارىمەن بىرگە ءسوز بايلاسىپ، 214 ميلليون تەڭگە بيۋدجەت قاراجاتىن جالعان كاسىپكەرلىك ارقىلى قولما قول اقشاعا اينالدىرىپ يەلەنۋ جانە ىسىراپ ەتۋ تۋرالى كۇدىك كەلتىرىلگەن. ايتا كەتەرلىگى، اتالعان قىلمىستىق ءىس بويىنشا «استانا ەكسپو-2017» كومپانياسىنىڭ بەس تۇلعاسى جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلۋدا، سونىڭ ىشىندە مەردىگەر ۇيىمنىڭ باسشىسى دا بار.
23- جەلتوقساندا باس پروكۋروردىڭ ورىنباسارى نۇرمۇحانبەت يسايەۆ «استانا ەكسپو-2017» كومپانياسىندا قارجىنى جىمقىرۋعا بايلانىستى قىلمىستىق ءىس 500 تومنان اسقانىن مالىمدەدى. ەندى كۇدىكتىلەر بارلىق قۇجاتتارمەن تانىسىپ جاتقان كورىنەدى. سوڭعى مالىمەت بويىنشا، ولار بارلىعى 10 ميلليارد تەڭگەدەن استام قارجىنى جىمقىردى دەپ ايىپتالىپ وتىر.
جىل باستالعاننان جەمقورلىق ءىسى بويىنشا تالاي لاۋازىمدى تۇلعانىڭ اپانعا قۇلاپ جاتقانى شەنەۋنىكتەردى قاتتى ۇركىتە قويماسا كەرەك. سەبەبى، ەلىمىزدىڭ بىرنەشە وبلىسىندا مەملەكەتتىك قىزمەتتىڭ ءار سالاسىندا جەمقورلىق وقيعاسى تىركەلدى. سونىڭ ىشىندە، اكىمدەر «باستى رولدە» بولدى...
ناقتىراق ايتقاندا، قوستاناي قالاسىنىڭ بۇرىنعى اكىمى احمەتبەك احمەتجانوۆ پەن ونىڭ ورىنباسارلارى فرۋنزيك اراكەليان جانە ماقسۇت قاليەۆ 300 مىڭ تەڭگەدەن 14 ميلليون تەڭگەگە دەيىن پارا الدى دەگەن ايىپپەن پاراقورلار تىزىمىنە ىلىنگەنىن ب ا ق جارىسا جازدى.
«قوستاناي اكىمى مەن ونىڭ ورىنباسارلارى سوڭعى 1,5 اي كولەمىندە قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى. ولار ءوز قىزمەتىن اسىرا پايدالانىپ، 300 مىڭ تەڭگەدەن 14 ميلليونعا دەيىن پارا العان»، - دەدى مەملەكەتتىك قىزمەت جانە جەمقورلىققا قارسى كۇرەس اگەنتتىگىنىڭ باسشىسى قايرات قوجامجاروۆ سول تۇستا.
ەسكە سالا كەتەيىك، 8- قىركۇيەك كۇنى قوستاناي اكىمى احمەتبەك احمەتجانوۆ ءوز ەركىمەن قىزمەتىنەن كەتتى. ەرتەرەكتە پارا العانى ءۇشىن ونىڭ ورىنباسارلارى فرۋنزيك اراكەليان مەن ماقسۇت قاليەۆ ۇستالعان بولاتىن.
وسىدان كەيىن 11- قىركۇيەك كۇنى قوستاناي وبلىسىنىڭ اكىمى نۇرالى ءسادۋاقاسوۆ قىزمەتىنەن كەتۋ تۋرالى ءوتىنىش بەردى.
بۇعان دەيىن بىرنەشە پاراقور شەنەۋنىك قولعا تۇسكەن ماڭعىستاۋ وبلىسىندا اقتاۋ قالاسى اكىمى ورىنباسارلارىنىڭ ءبىرى پارا الىپ سوتتالسا، ءبىرى پارا بەرىپ ۇستالدى.
تارقاتىپ ايتار بولساق، 21- جەلتوقسان كۇنى سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس-قيمىل ۇلتتىق بيۋروسى ماڭعىستاۋ وبلىسى بويىنشا دەپارتامەنتى وبلىستىق تەكسەرۋ كوميسسياسى مەن اقتاۋ قالالىق اكىمدىگىنىڭ لاۋازىمدى تۇلعالارىن ۇستادى.
تەكسەرۋ كوميسسياسىنىڭ ءتوراعاسى م. نىسامبايەۆ، تەكسەرۋ كوميسسياسىنىڭ مۇشەسى ا. امەنوۆ بيۋدجەتتىك قارجىنى ماقساتتى تۇردە پايدالانباعانىن جاسىرىپ، اباي اتىنداعى مادەنيەت ءۇيىنىڭ 2014--جىلدارداعى قارجى-شارۋاشىلىق قىزمەتىنە تەكسەرۋ جۇرگىزۋ كەزىندە انىقتالعان زاڭبۇزۋشىلىقتارعا بايلانىستى اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتپاۋ ءۇشىن الدىن الا كەلىسىم بويىنشا دەلدال ارقىلى اقتاۋ قالاسى اكىمىنىڭ ورىنباسارى يۋ. ديرردى (اباي اتىنداعى مادەنيەت ءۇيىنىڭ سول جىلدارداعى ديرەكتورى) 2 ميلليون تەڭگە كولەمىندە پارا بەرۋگە ماجبۇرلەگەن.
وسىدان كەيىن، لاۋازىمدى تۇلعالار م. نىسامبايەۆ، ا. امەنوۆ، يۋ. ديرر ق ر ق پ ك 128-بابىنا سايكەس ۇستالىپ، اقتاۋ ق. ءى ءى ب ۋاقىتشا ۇستاۋ وقشاۋلاعىشىنا قامالدى.
بۇل اقتاۋ قالاسى اكىمدىگىنە قاتىستى ءبىرىنشى وقيعا ەمەس. ەسكە سالا كەتەيىك، بيىل ماۋسىم ايىندا اقتاۋ قالاسى اكىمدىگىنىڭ تۇرعىن ءۇي كوممۋنالدىق شارۋاشىلىعى ءبولىمىنىڭ بۇرىنعى باسشىسى، قالا اكىمى ورىنباسارىنىڭ قىزمەتىن اتقارعان ساعىنعالي امانگەلديەۆ ۇستالعان بولاتىن. 25- جەلتوقسان كۇنى ونىڭ ۇستىنەن قوزعالعان جەمقورلىق ىسكە قاتىستى ۇكىم شىقتى.
ساعىنعالي امانگەلديەۆ ق ر ق ك 361-بابى 2-بولىگى («قىزمەتتىك لاۋازىمىن اسىرا پايدالانۋ») جانە 366-بابى 3-بولگى 2-تارماعى («پارا الۋ») بويىنشا كىنالى دەپ تانىلدى. بۇرىنعى شەنەۋنىك 7,5 جىلعا باس بوستاندىعىنان ايىرىلدى. ول جازاسىن قاتاڭ رەجيمدەگى كولونيادا وتەيتىن بولدى.
ايتا بەرسەك، وكىنىشتىسى بۇل ءتىزىمدى ۇلعايتا بەرۋگە بولادى. مىسالى، 1,2 ميلليون تەڭگە كولەمىندەگى كەزەكتى پارانى الىپ جاتقان جەرىندە ۇستالعان شىعىس قازاقستان وبلىسىنداعى «ەرتىس» ا ا ك» ۇ ك باسشىسى ماناربەك ساپارعاليەۆتىڭ ءىسى دە قوعامنىڭ ۇيرەيىن العان.
جەمقورلىق قوعام مەن قىزمەتتىڭ كەز كەلگەن سالاسىنا تامىر جايىپ العانى جاسىرىن ەمەس. مىسالى بيىلعى 17- شىلدەدە جامبىل وبلىسىندا «قازپوشتا» كاسسيرى 4,7 ميلليون تەڭگەنى جىمقىرعانى ءۇشىن سوتتالدى. ايىپتالۋشى ايەل رىسقۇلوۆ اۋدانىندا «قازپوشتا» ا ق وپەراتور-كاسسيرى بولىپ جۇمىس ىستەپ جۇرگەندە، جالعان قۇجات جاساپ، 4750109 تەڭگەنى يەلەنىپ، جۇمساپ جىبەرگەن.
جەمقورلىق جاساۋدان اۋدان اكىمدەرى دە «قۇر الاقان» ەمەس. ماسەلەن، 2- قىركۇيەك كۇنى قاراعاندى وبلىسى وساكاروۆ اۋدانىنىڭ اكىمى نۇرجان ءابىلدين جەمقورلىق قىلمىسىن جاسادى دەگەن كۇدىكپەن ۇستالدى...
تاياۋدا عانا، 25- جەلتوقساندا الماتى قالاسى بويىنشا مەملەكەتتىك كىرىستەر دەپارتامەنتىنىڭ قىزمەتتىك تەرگەۋ ءبولىمى باسشىسى س. ۆولف پەن ءبىرقاتار جالعان كاسىپورىن باسشىلارىنان قۇرىلعان قىلمىستىق توپ 45 مىڭ دوللار سوماسىندا پارا الۋ كەزىندە ۇستالدى.
بيىلعى جىلدىڭ جەمقورلىق تىزىمىنە ورالدا قۇنى 94,1 ميلليون تەڭگەنى قۇرايتىن جالعان اكتىگە قول قويىلعان وقيعانى دا قوسپاي كەتۋگە بولماس. «ءبىر قىزىم ءبىر قىزىمنان سوراقى» دەمەكشى، بۇل جولى ءتىپتى «نۇرلى جول» باعدارلاماسىنا سايكەس، ۇلتتىق قوردان باتىس قازاقستان وبلىسىنا بولىنگەن قارجىعا قول سالىنعان. ناقتىراق ايتقاندا، ورال قالاسى قۇرىلىس ءبولىمىنىڭ باسشىلىعى قىزمەت بابىن اسىرا پايدالانا وتىرىپ، قالاداعى كوپ قاباتتى تۇرعىن ۇيلەردىڭ ينجەنەرلىك جەلىسىن تارتۋ جانە اباتتاندىرۋ نىسانى بويىنشا تەحنيكالىق قاداعالاۋدى جۇزەگە اسىرعان جەكە كاسىپكەردى 94,1 ميلليون تەڭگەنىڭ جالعان اكتىسىنە قول قويۋعا مىندەتتەگەن.
ءسوز سوڭىندا ايتا كەتەيىك، ەستە بولسا، 2014-جىلدىڭ 1- شىلدەسىندە تابيعي مونوپوليالاردى رەتتەۋ اگەنتتىگىنىڭ ەكس-باسشىسى مۇرات وسپانوۆ 300 مىڭ دوللار پارا الماق بولىپ ۇستالعان ەدى. بيىل 12- قازاندا م. وسپانوۆ 1 ميلليارد 101 ميلليون 60 مىڭ تەڭگە كولەمىندە ايىپپۇل تولەپ قۇتىلدى.
ءبىز 2015-جىلى جەمقورلىق وقيعاعا قاتىستى ەڭ داۋلى دەگەن وقيعالاردى ءتىزىپ شىعۋعا تىرىستىق. بۇل ءتىزىم ءوزارا بەرمەي، ۇيات ويانسا ەكەن دەگەن تىلەكتەن باسقا ايتارىمىز جوق.
