بەبي كاپۋت نەمەسە جانۋارلارعا ارنالعان دارىدەن جاتىرى شىرىگەندەر - باسپا سوزگە شولۋ
«بەبي كاپۋت» نەمەسە جانۋارلارعا ارنالعان دارىدەن جاتىرى شىرىگەندەر». «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ سەنبىلىك سانىندا ءدال وسى تاقىرىپپەن جارىق كورگەن ماقالادا قوعامىمىزدا دەندەگەن وزەكتى پروبلەمالاردىڭ ءبىرى قوزعالىپتى.
«بۇل جايلى ارىپتەستەرىمىز دە ءالسىن-ءالسىن بولسا دا جازىپ كەلەدى. ءبىراق، ودان ءالى دە باسىنا تيمەي، ول قاسىرەت ءوزىن جاناماي ساباق الىپ جاتقاندار از. ەسەسىنە كەز كەلگەن قۇپياسىمەن بارلىق كەزدە بولىسۋگە ءازىر ايەل بولمىسى قۇرساققا بىتكەن قاجەتسىز بالادان قۇتىلۋدىڭ «وڭاي جولىن» قۇربىسىنا ايتپاي تۇرا المايدى»، - دەپ جازادى ماقالا اۆتورى.
اۆتوردىڭ جازۋىنشا، دارىگەرلەردىڭ باقىلاۋىمەن جۇكتىلىكتى ءۇزۋ كادىمگىدەي قاراجات پەن (اي- كۇنىنە قاراي 25-40 مىڭ) ءتۇرلى مەديتسينالىق ۇدەرىستەردى قاجەت ەتەتىن بولسا، قىتاي دارىسىمەن بار بولعانى بەس مىڭ تەڭگەگە ودان قۇتىلۋعا بولاتىنى جانە ەشكىم دە بىلمەي قالاتىنى ىلۋدە بىرەۋگە عانا كومەكتەسپەك. وندا دا ونىڭ كەسىرى مەن زياندى اسەرلەرى كەيىن بىلىنە باستايدى. ال كوپ جاعدايدا جانۋارلاردىڭ جۇكتىلىگىن ۇزەتىن ءدارى ءىشىپ دالباسالاعانداردىڭ بارلىعى دەرلىك قان كەتىپ، جەدەل جاردەممەن اۋرۋحانادان شىعادى نەمەسە اۋىر جاعدايدا بالاسىمەن بىرگە جاتىرىنان ايىرىلادى. ىشتەگى بالانى ىرىتكەن ءدارى قۇرساقتى دا شىرىتەدى.
«وسى جەردە مىنا جايدى ايتۋ كەرەك. نەگە مەديتسينالىق مەكەمەلەر مەن قۇزىرەتتى ورگاندار مۇنداي ماسەلەگە كەلگەندە تۇسىنىكتەمە بەرۋدەن باس تارتادى؟ ويتكەنى، ءدال وسىنداي جاعدايدا تۇسىك تاستاپ نەمەسە قان كەتىپ اۋرۋحاناعا جەدەل جاردەممەن تۇسكەن ادام مۇنداي ءدارى قابىلداعانىن جاسىرادى. ايەل ءوز اعزاسىنىڭ السىزدىگىنەن تۇسىك تاستادى ما، الدە بۇل جاعدايعا جوعارىداعىداي ارەكەتتەردىڭ سالدارىنان دۋشار بولدى ما، ول اراسىن ايتپايدى. بەلگىلىسى «بەلگىسىز ۋ مەن ۋلانعان». سوندىقتان، بۇل ماسەلەدە ءدال ستاتيستيكا جوق جانە ونى جاساۋ دا مۇمكىن ەمەس»، - دەلىنگەن ماقالادا.
«ەگەمەن قازاقستان» گازەتىنىڭ جازۋىنشا، بۇگىندە ستاتيستيكالىق مالىمەت بويىنشا، ۇيلەنگەن جاستاردىڭ جىل سايىن ۇشتەن ءبىرى اجىراسىپ جاتادى. 10000 جاس ۇيلەنسە، سونىڭ 3300 جۇبىنىڭ شاڭىراعى ورتاسىنا تۇسەدى. سوندا ون جىلدا 33 مىڭ وتباسىنىڭ ويرانى شىعادى. ودان ءارى سولاي جىل سايىن قوسىلا بەرەدى، ءتىرى جەتىم مەن جەسىرلەر، جالعىز باستى انالار ەسەلەنىپ كوبەيە بەرەدى. سونشا تراگەديا دەگەن ءسوز.
سوندا تويدا ايتىلعان: «بوساعاڭ بەرىك بولسىن، شاڭىراعىڭ بيىك بولسىن»، دەپ بەرگەن اق باتا مەن اق تىلەكتەرىمىز قايدا قالدى؟ كىم كىنالى؟ ««وتباسى شاعىن مەملەكەت»، دەگەن قاناتتى ءسوزىمىز بار. شىنىندا دا سولاي. ولاي بولسا، مەملەكەت ىشىندەگى ىدىراپ جاتقان شاعىن مەملەكەتتەرىمىزدى قالاي قورعايمىز؟ ەگەر دۇرىس ەسەبىن شىعاراتىن بولساق، ولاردىڭ سانى ميلليوننان اسىپ جىعىلادى. مۇنىڭ سىرتىندا وتىرسا دا ورنىن تاپپاعان قىزدارىمىز ءجۇز مىڭداپ سانالادى. ولاردىڭ ءبىرازى «باسىبايلى جارىمىز بولماسا دا انا بولىپ، بالا سۇيەيىك» دەپ، كوڭىلدەستەرىنەن بالا تۋىپ، جالعىزباستى انالار سانىن كوبەيتە تۇسۋدە. سونشا اكەسىز ءوسىپ جاتقان بالالار، سونشا كوز جاسىن كول قىلىپ جۇرگەن جالعىزباستى انالار دەگەن ءسوز. ولار «جار قۇشپادىم، قۇشاعىمدى جاندىرىپ» دەپ ءبىر اقىن ايەل جىر ەتكەندەي، جاپ-جاس كەزىندە جەسىر قالىپ، جار قۇشاعىن اڭساۋمەن ءومىرى وكسىپ، كۇن كەشەدى ەمەس پە؟ مۇنى جۇرەكپەن دە، باسپەن دە ۇعىپ تۇسىنسەك كەرەك»، - دەپ جازادى اۆتور. ماقالا «كەلىن وڭباي، قازاق وڭبايدى» دەگەن تاقىرىپپەن بەرىلگەن.
***
«ايقىن» گازەتىنىڭ بۇگىنگى سانىندا الماتى قالاسى ءى ءى د اكىمشىلىك پوليتسياسى باسقارماسى باستىعىنىڭ ورىنباسارى، پوليتسيا پولكوۆنيگى جاندوس مۇراتاليەۆپەن اراداعى سۇحبات «جولداعى جەمقورلىقتىڭ باستاۋشىسى دا، يتەرمەلەۋشىسى دە جۇرگىزۋشىلەردىڭ وزدەرى» دەگەن تاقىرىپپەن بەرىلىپ وتىر. باسىلىم ءتىلشىسىنىڭ ساۋالدارىنا تۇشىمدى جاۋاپ بەرگەن پولكوۆنيك: «بىرىنشىدەن، ايىپپۇلدار مولشەرىنىڭ كوبەيۋى ءاربىر زاڭ بۇزعان جۇرگىزۋشىنىڭ قالتاسىنا باتاتىنى انىق. سوندىقتان، ونداي ارەكەتكە جول بەرمەس بۇرىن جۇرگىزۋشى الدىمەن ويلانۋى ءتيىس. ال ەگەر، زاڭبۇزۋشىلىقتى جاساعان جاعدايدا ونى موينىمەن كوتەرىپ، زاڭدى تۇردە ايىپپۇلداردى تولەۋى قاجەت. ول ءۇشىن زاڭدى جولدار قاراستىرىلعان، قوسىمشا ايلا-امالداردى ىزدەپ، قولما-قول تولەۋدىڭ ەشقانداي قاجەتتىلىگى جوق. كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ، ازاماتتىق پوزيتسياسى جوعارى ادام ءوز تاراپىنان ەشقانداي پاراقورلىققا جول بەرمەۋى ءتيىس. وكىنىشتىسى سول، بۇكىلالەمدىك تاجىريبە كورسەتكەندەي، ءبىزدىڭ قوعام ىشىندە دە جول قوزعالىسىندا جەمقورلىق ارەكەتتەردىڭ باستاۋشىسى دا، يتەرمەلەۋشىسى دە ادەتتە جۇرگىزۋشىلىك قۇرامنىڭ ءوزى. ول كەسەلمەن قوعام، ەل دەڭگەيىندە كۇرەسكەنىمىز ءجون»، - دەيدى.
«نۇر وتان» پارتياسىنىڭ باستاماسىمەن اۋىل تۇرعىندارى ءۇشىن ايرىقشا جوبا جۇزەگە اسقالى جاتىر»، - دەپ جازادى «ايقىن» گازەتى بۇگىنگى نومىرىندەگى ««نۇر وتان» ۇكىمەتپەن بىرگە اۋىل ەڭسەسىن تىكتەيتىن جوبانى باستاماق» دەگەن تاقىرىپتاعى ماقالاسىندا. باسىلىمنىڭ جازۋىنشا، ەكى جىل بويىنا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا پيلوتتىق جوبا رەتىندە جۇرگىزىلگەن اۋىل تۇرعىندارىنا تومەن پايىزبەن نەسيە بەرۋ ءىسى ەلباسىنىڭ «100 ناقتى قادام» جوسپارىمەن تىكەلەي ۇندەسىپ وتىر. ەندى جوعارى ناتيجە كورسەتكەن ەرەكشە باستاما پارتيانىڭ قولداۋىمەن 2016 -جىلى 5 وبلىستا ىسكە اسىرىلماق. كەشە استانادا «نۇر وتان» پارتياسى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى اسقار مىرزاحمەتوۆ پەن ق ر دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ ءمينيسترى تامارا دۇيسەنوۆا بىرلەسكەن تۇردە «اۋىل تۇرعىندارىن جۇمىسپەن قامتۋ» دەپ اتالاتىن جوبانى ىسكە اسىرۋ جونىندە مەموراندۋمعا قول قويدى.
«ەلباسى ۇكىمەت الدىنا الەمدىك ەكونوميكاداعى بۇگىنگى جاعدايعا سايكەس حالىقتى بارىنشا جۇمىسپەن قامتۋ مىندەتىن قويىپ وتىر. پارتيا كوپتەگەن ماسەلەنى ءجىتى زەرتتەپ، زەردەلەي كەلە، ۇسىنىلىپ وتىرعان جوبا بارلىق تالاپتارعا جاۋاپ بەرەدى دەگەن توقتامعا كەلدى. جوبا اياسىندا اۋىل تۇرعىندارىنا 6 ميلليون تەڭگەگە دەيىن 5 جىل مەرزىمگە تومەندەتىلگەن مولشەرلەمەمەن شاعىن نەسيە بەرۋ مۇمكىندىگى قاراستىرىلعان. كەلەسى جىلى پيلوتتىق جوبا رەتىندە 5 ايماق اقتوبە، الماتى، جامبىل، قىزىلوردا جانە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستارى ەنىپ وتىر. جاقىن كۇندەرى اتالعان ءوڭىر جەتەكشىلەرىمەن دە مەموراندۋم جاسايمىز»، - دەدى قول قويۋ راسىمىندە سويلەگەن اسقار مىرزاحمەتوۆ.
اۆتور: مارلان جيەمباي
