تاۋەلسىزدىك كۇنى - قازاق حالقى ءۇشىن ەڭ ۇلى مەرەكە - ەلباسىنىڭ سىنىپتاسى ك. ءامىروۆا

الماتى. قازاقپارات - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىك كۇنى قارساڭىندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تۋعان اۋىلى - الماتى وبلىسىنداعى ءۇشقوڭىر اۋىلىندا «ەلىمنىڭ باقىتىن تەربەتكەن تاۋەلسىزدىك!» اتتى سالتاناتتى جيىن وتكەن بولاتىن.

وعان قاراساي اۋداندىق اكىمدىگى مەن ءۇشقوڭىر اۋىلدىق وكرۋگىنىڭ وكىلدەرى، ۇلى وتان سوعىسى مەن ەڭبەك ارداگەرلەرى، 1986-جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسۋشىلار، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ءبىلىم، مادەنيەت جانە سپورت سالالارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى، بيزنەس سۋبەكتىلەرىنىڭ وكىلدەرى جانە جەرگىلىكتى تۇرعىندار قاتىستى.

سول شاراعا ەلباسىنىڭ سىنىپتاسى، ءوزىنىڭ يگى ىستەرىمەن ءۇشقوڭىر اۋىلىنا عانا ەمەس، بۇكىل قاراساي اۋدانىنا تانىمال تۇلعا - كۇلاش سىبانباي قىزى ءامىروۆا دا كەلگەن ەدى. سالتاناتتى جيىن وتكەن ەڭسەلى مادەنيەت ءۇيىنىڭ 90- جىلدارى جەكەشەلەنىپ، بۇزىلىپ كەتپەۋىنە بىردەن ءبىر سەبەپكەر بولعان وسى كۇلاش اپا بولعانىن جەرگىلىكتى حالىق جاقسى بىلەدى. تاۋەلسىزدىك كۇنى مەرەكەسى اياسىندا ەلباسىنىڭ سىنىپتاسى «قازاقپارات» تىلشىسىنە سۇحبات بەردى.

- كۇلاش اپا، ءسىز وسى ءۇشقوڭىر اۋىلىندا تۋىپ ءوستىڭىز بە؟

- مەن مىنا الماتى ماڭىنداعى كوكقاينار دەيتىن اۋىلدا تۋىپ ءوستىم. سول جەردە جەتى سىنىپتىق مەكتەپتى ءبىتىردىم. ودان كەيىن ەندى ءبىر جاققا وقۋعا بارۋىمىز كەرەك قوي. شەشەم: «وقۋعا بارساڭ بار، بارماساڭ كۇيەۋگە شىق»، - دەدى. كۇيەۋگە شىققان قىزدارعا قاراسام، تۇرلەرى ناشار بولىپ كەتىپتى. «ءبىتىپتى عوي بايعۇستار. قوي، ودان دا وقيىن»، - دەپ مىنا قاسكەلەڭدەگى مەكتەپ-ينتەرناتتىڭ سەگىزىنشى سىنىبىنا كەلىپ وقۋعا ءتۇستىم.

- بۇل نەشىنشى جىلى ەدى، اپا؟

- مەن ءوزىم 1940-جىلى تۋعانمىن. جەتىنشى سىنىپتى 1954-جىلى ءبىتىردىم. سول جىلى كۇزدە وسى قاسكەلەڭدەگى ينتەرناتقا ءتۇستىم. ونىنشى سىنىپتى وسى جەردە بىتىردىك قوي. ول كەزدە زامان باسقاشا ەدى. سوعان دا تاۋبە دەيمىز. ەگەر سول زامان بولماسا، مۇمكىن ءبۇيتىپ ءومىر سۇرە الماس پا ەدىك. جاسىراتىن نەسى بار، ءارقايسىمىز كەدەي ەدىك قوي.

سودان نە كەرەك، جاقسى وقىعانىم ءۇشىن توعىزىنشى سىنىپقا اۋىسقان جىلى مەكتەپ مەنى ماسكەۋگە جىبەردى. ول كەزدە ماسكەۋگە بارۋ دەگەن سۇمدىق ەدى عوي. سودان ماسكەۋگە بارىپ، قالانى ارالاپ، بارلىق كورمەلەردى تاماشالاپ، ون كۇننەن كەيىن ەلگە ورالدىم. ءبىرىنشى قىركۇيەكتە مەكتەپكە كەلدىم. كەلسەم، بالالار: «ءبىر 7-8 بالا شامالعاننان كەلىپتى» - دەدى. بارلىعى ينتەرناتقا ورنالاستى. اراسىندا نۇرسۇلتان دا بار ەدى.

- ال ءسىز قاي سىنىپتا وقيتىن ەدىڭىز؟

- مەن «ب» سىنىبىندا وقىدىم. سودان جاڭاعى ەندى وقىعاننان كەيىن تانىسامىز عوي. بالالار ءبىر بىرىمەن تانىسىپ، بىلىسەدى، سويلەسەدى دەگەندەي. جاڭادان كەلگەندەر: «وي، بۇل كۇلاش جاقسى وقيتىن قىز عوي، ماسكەۋگە بارىپ كەلگەن، ءبىزدى مەنسىنبەيتىن شىعار»، - دەپ قالجىڭداپ قويادى. مەن: «ونى ەندى كورە جاتارمىز. بۇل ەندى وزدەرىڭنىڭ جاعدايلارىڭا بايلانىستى عوي»، - دەپ مەن قويامىن. سوندا اراسىندا ەڭ دارىندى، ەڭ جاقسى وقيتىن وسى ءبىزدىڭ نۇرەكەڭ بولىپ شىقتى.

ءبىزدىڭ ينتەرناتتا ءوز الدىنا بولەك اسحانا بولدى. سول جەردە ءۇش مەزگىل تاماق ىشەتىنبىز. سوندا كەزەكشىلىك جاساپ، اسپازدارعا كومەكتەسەمىز. ادام باسىنا 250 گرامنان نان ۇلەستىرەمىز. سول اسحانادا كامپوت جاسايتىن 50 ليترلىك ىدىستار بولاتىن. كەزەكشى بولعاندا كومەكتەسەمىز عوي ەندى، سوندا الگى باكتاردىڭ بەتىن اشىپ جىبەرسەڭ، بەتىندە ءاپپاق قۇرتتار جۇرەتىن. سولاردى بىلدىرمەي الىپ تاستايتىنبىز. مىنە، سونداي سۋسىنداردى ىشكەن ادامدارمىز، قاراعىم. قازىر وسىنداي ومىرگە جەتكەنىمىزگە قۇدايعا شۇكىر دەيمىز.

- كۇلاش اپا، ايتىڭىزشى ول كەزدە ۇستازدار قاتال بولدى ما؟ قازىرگى ۇستازدار بالانىڭ قۇلاعىنان تارتسا بالەگە قالاتىن بولىپ ءجۇر عوي.

- قاتال بولعاننان بۇرىن، ول كەزدە بالالاردىڭ وقۋعا دەگەن نيەتى ەرەكشە ەدى عوي. قيىنشىلىق زامان. وقىعان ادام، ءاپ-اجەپتەۋىر بولىپ جۇرەدى. «وقۋ كەرەك» دەگەن ماقسات مىنا ميدىڭ تۇبىندە جاتتى عوي بىزدە. سوندىقتان مۇعالىمدەر: «سەن وقىمايسىڭ، سەن ويتپەيسىڭ، بۇيتپەيسىڭ»، - دەپ ۇرىسا بەرمەيتىن. سەبەبى، بارلىعى وقيتىن. مەكتەپتە ساباق بىتكەندە پارتانىڭ استىنا كىتاپتارىمىزدى تاستاپ كەتەتىنبىز. كەشكە جاقىن، سىنىپقا قايتا كەلىپ، ساباعىمىزدى وقيتىن ەدىك. نۇرسۇلتان بارلىعىمىز بىرگە وقىپ، بىرگە تاماقتانىپ جۇردىك.

ەسىمدە، ءبىر كۇنى نۇرسۇلتاننىڭ اناسى ءالجان اپامىز پانسيوناتقا كەلىپ، 15 بالانىڭ ءبىر بولمەدە جاتاتىنىن كورەدى. سوندا ءالجان انامىز: «وي بالام، بۇل بولمايدى، مىنا جاعدايدا سەن وقي المايسىڭ» - دەپتى دە، جاقىن ماڭدا تۇراتىن ءبىر شال مەن كەمپىردىڭ ۇيىنە ورنالاستىرىپ كەتىپتى. نۇرسۇلتان سول كەمپىر-شالدىڭ ۇيىندە تۇرىپ وقىدى.

ءسويتىپ، مەكتەپتى بىتىردىك. ماگنيتكاعا بارلىعىمىزدىڭ بارعىمىز كەلگەن! ول كەزدە ماگنيتكا دەگەن سۇمدىق ەدى عوي. قايناپ جاتقان كەزى. «ماگنيتكانىڭ وتتارى»، «تەمىرتاۋدىڭ وتتارى» دەگەن اندەردى شىرقاپ، ءبي بيلەيتىنبىز. بارلىعىمىزدىڭ سول «تەمىرتاۋعا بارساق» دەگەن نيەتىمىز بولدى. ءبىراق تا قازاقتىڭ قىزدارى ۇيدەن شىقپاعان ادامدارمىز عوي. اتتەستاتتى العان سوڭ، اقىرىنداپ-اقىرىنداپ كۇيەۋگە شىعىپ كەتتىك قوي. ال نۇرسۇلتان ماگنيتكاعا بارىپ ەڭبەك ەتتى. كوپتەگەن قيىندىقتارعا قاراماي، ايانباي تەر توگىپ، مىنە، وسىنداي دارەجەگە جەتتى. اللا باعىن كوتەرىپ وتىر عوي ونىڭ.

- كۇلاش اپا، وتباسىڭىز جايلى ايتىپ وتسەڭىز.

- ەكى ۇلىم بار. ۇلكەن ۇلىم تاۋدا شارۋا قوجالىعىن باسقارادى. ەكىنشى ۇلىم وسى ءۇشقوڭىردا شاعىن بيزنەسپەن اينالىسادى. ەكەۋى دە ۇيلەنگەن، وتباسىلى. نەمەرەلەرىم بار. ۇلكەن نەمەرەم - ارۋجان مىنا قاراساي مەكتەبىنىڭ اتىنان كۇنى كەشە استاناعا بايقاۋعا قاتىسۋعا كەتتى. حوردا ءان سالادى. ديرەكتورى مەن ءمۇعالىمى الىپ كەتتى. اتاسى زەينەتاقىسىن قولىنا ۇستاتىپ جىبەردى عوي. ۇلكەن كەلىنىم - دارىگەر، كىشى كەلىنىم - ءمۇعالىم. وسىلايشا، اقىرىنداپ بىرەۋدەن ىلگەرى، بىرەۋدەن كەيىن ءومىر ءسۇرىپ كەلە جاتقان جايىمىز بار. ءوزىم كەزىندە وسى اۋىلدىڭ جوعارى جاعىندا ورنالاسقان ساڭىراۋ جانە مىلقاۋ بالالار مەكتەپ-ينتەرناتىندا 18 جىل قىزمەت اتقاردىم. 15 جىل ديرەكتورى بولدىم.

- كۇلاش اپا، مىنا مادەنيەت ءۇيىنىڭ ساقتالىپ قالۋىنا كەزىندە ءوزىڭىز سەبەپكەر بولعان ەكەنسىز.

- ءيا، بۇل مەنىڭ ءوزىم قالدىرعان ءۇي. مۇنى ءبىر قاينىم 90- جىلدارى وزىنە الىپ الماق بولعان. «قوي قاراعىم، ويتپە، بولمايدى. بۇل - حالىقتىڭ اقشاسىنا سالىنعان عيمارات. سەنىڭ اكەڭ سالعان ءۇي ەمەس. تيمە، تۇرسىن»، - دەدىم. جينالىس بولا قالدى، سول جينالىستا سويلەدىم. مەنى ءۇش-ءتورت ادام قوشتادى. سودان الىپ قالدىق قوي. قاقساپ ءجۇرىپ، جوندەۋ جۇرگىزدىردىك. اكىمدەر مەنى كورسە قاشاتىن بولدى. سوعان قاراماي، مادەنيەت ءۇيىن رەتكە كەلتىرىپ الدىق. ول كەزدە جاستاۋمىن، اياعىم دا اۋىرمايتىن. سوندىقتان، مىنا اۋىلدىڭ وسىنداي بولىپ تۇرعانىنا ءبىزدىڭ دە ەڭبەگىمىز بار، بالام.

- كۇلاش اپا، قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىك العانىنا بيىل 24 جىل تولىپ وتىر. وسىعان بايلانىستى تىلەگىڭىزدى بىلدىرسەڭىز.

- تاۋەلسىزدىك مەيرامى - قازاق حالقى ءۇشىن ەڭ ۇلى مەيرام! مەيرامداردىڭ مەيرامى! مەن سولاي دەپ ايتامىن. بۇل تاۋەلسىزدىك بولماسا، ءبىز بۇگىن وسىلاي ءومىر سۇرە الار ما ەدىك؟! ينستيتۋتتى بىتىرگەن كەزدە قازاق مەكتەپتەرىنىڭ وتە از ەكەندىگىنە كوزىمىز جەتتى. كىلەڭ ورىس مەكتەبى. سوندا امالدىڭ جوقتىعىنان سول مەكتەپتەردە 40 جىل ورىسشا ساباق بەردىم عوي. ەندى مىنە، ءوز الدىمىزعا تاۋەلسىز ەلمىز. وسىنداي ءومىردىڭ ورناۋىنا وراسان زور ۇلەس قوسقان مەنىڭ سىنىپتاسىم ءارى قۇرداسىم - نۇرسۇلتان.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

اۆتور: جاپپاربەرگەن ايبوتا