ءلاززاتىمنىڭ كورمەگەن قىزىقتارىن بۇگىنگى تاۋەلسىز ەلدىڭ جاستارى كورسە ەكەن دەپ تىلەيمىن - ل. اسانوۆانىڭ اناسى
بۇل شاراعا الماتى قالاسىنىڭ باسشىلىعى، «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ الماتى قالالىق فيليالى ءتوراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى زاۋرەش امانجولوۆا، قازاقستاننىڭ حالىق جازۋشىسى، كورنەكتى اقىن مۇحتار شاحانوۆ، كومپوزيتور حاسەن قوجاحمەت، جەرگىلىكتى مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ باسشىلارى، جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسۋشىلار جانە قالا تۇرعىندارى قاتىستى.
سولاردىڭ اراسىندا جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ قۇربانى ءلاززات اسانوۆانىڭ اناسى التىناي اسانوۆا دا بولدى. تۇلا بويى تۇڭعىشىنىڭ قانى توگىلگەن الاڭعا كەلىپ، قىرشىن كەتكەن جاستاردىڭ رۋحىنا باس ءيىپ تاعزىم ەتتى. وسىعان وراي «قازاقپارات» ءتىلشىسى التىناي قاۋمەت قىزىن اڭگىمەگە تارتقان ەدى.
- التىناي اپاي، ءسىز ءۇشىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاۋەلسىزدىگى جولىندا جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ الار ورنى قانداي؟
- وسىدان 29 جىل بۇرىن وسى الاڭعا كەلگەن جاستاردىڭ ۇرانى، ەرلىگى، توگىلگەن قانى تاۋەلسىزدىگىمىزدى جاقىنداتا ءتۇستى. حالقىمىزدىڭ نامىسىن، پاتريوتتىق رۋحىن وياتتى. بولاشاققا جول اشىپ كەتتى. مەن بۇل كۇندى ەسكە الىپ وسى جەرگە كەلۋگە قۇقىلىمىن. ويتكەنى، ءلاززاتىمنىڭ جوقتاۋشىسىمىن. ءلاززاتىمنىڭ مەنەن باسقا كىمى بار؟ ەندى جاستار تەككە قان توككەن جوق. اتا- بابامىز ارمان ەتكەن سول تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزدىك. ەلىمنىڭ تىنىشتىعىن، اماندىعىن، تاۋەلسىزدىگىنىڭ باياندى بولۋىن تىلەيمىن.
- ءلاززات قانداي قىز بولىپ ەدى؟
- ءلاززات كىشكەنتاي كەزىنەن وتە العىر، وجەت بولىپ ءوستى. مەكتەپتە وتە جاقسى وقىدى. التى جاسىنان دومبىرا تارتتى. ونەرگە جاقىن بولدى. تۇلا بويى تۇڭعىشىم بولعان سوڭ، سەرىگىم دە، اقىلشىم دا ءلاززات بولاتىن. ونىڭ ءولىمى ماعان وتە اۋىر ءتيدى. قايعىدان ەكىنشى توپتاعى مۇگەدەك بولىپ قالدىم. 1991 - جىلعا دەيىن سويلەي الماي قالعان كەزدەرىم بولدى. سودان كەيىن بارىپ، ءلاززاتىم اقتالعاننان كەيىن، جىگەرىمدى جانىپ، ومىرگە قۇشتارلىعىم وياندى. مەن بىلاي ويلايمىن، ەگەر ءلاززاتىم سونداي العىر، وجەت، تاپقىر قىز بولماسا، مەنەن تۋماعان بولار ەدى. ەندى ءلاززاتىمنىڭ كورمەگەن قىزىقتارىن بۇگىنگى تاۋەلسىز ەلدىڭ جاستارى كورسە ەكەن دەپ تىلەيمىن. مەن بۇگىنگى جاستارعا سەنەمىن! ويتكەنى، بۇگىنگى جاستاردىڭ ۇلتتىق رۋحىنىڭ بيىك ەكەندىگىنە كوزىم جەتتى.
- التىناي اپاي، قازىر قايدا تۇرىپ جاتىرسىز؟ جاعدايىڭىز قالاي؟
- مەن 1997 -جىلدان بەرى الماتىدا تۇرىپ كەلەمىن. جاعدايىم كەرەمەتتەي بولماسا دا بارلىعىنا ريزامىن. ءلاززاتىم حالىقتىڭ اۋزىندا ءجۇر. ونى تەك مەن عانا ەمەس، حالقى دا جوقتايدى. سول ءۇشىن حالقىما ريزامىن. كەزىندە ءلاززاتقا بەرىلگەن پاتەر بار ەدى. دەمەۋشىم، قولداۋشىم بولماعان سوڭ، سول ءۇيدى ساتىپ، ءلاززاتقا ارنالىپ شىعارىلعان ماقالالاردى جيناقتاپ، ەستەلىك كىتاپ ەتىپ شىعاردىم. وكىنىشكە قاراي، بيىل ءلاززاتتىڭ 45 جىلدىعى كولەڭكەدە قالدى. تەك مۇحتار شاحانوۆ باستاعان 5-6 - جەلتوقساندىقتار كەلىپ، قۇران باعىشتادى. بۇعان قاتتى ريزا بولىپ قالدىم. ال قازىر، بۇدان 50 جىل بۇرىن سالىنعان، استىنان سۋى شىعىپ جاتقان شاعىن عانا ەسكى ۇيدە بالا- شاعاممەن تۇرىپ جاتىرمىن. ۇلىم، كەلىنىم جانە ەكى نەمەرەم بار.
- جەلتوقسان وقيعاسىنا قاتىسۋشىلارعا تولەنەتىن جاردەماقىنى الاسىز با؟
- جوق، المايمىن. تەك ءلاززاتقا عانا ەمەس، باسقا دا قازا بولعانداردىڭ وتباسىنا تولەنبەيدى ەكەن. سوندىقتان جاردەماقىنى ءبىر رەت تە العان ەمەسپىن.
- التىناي اپاي، اڭگىمەڭىزگە راحمەت.
***
ايتا كەتەلىك، 1986 - جىلعى جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ قۇربانى ءلاززات اسانوۆا - 1970 - جىلى 27 - شىلدەدە الماتى وبلىسىنىڭ پانفيلوۆ اۋدانىنداعى اقجازىق اۋلىندا تۋعان. 1985 - جىلى الماتىدا پ. چايكوۆسكي اتىنداعى مۋزىكالىق ۋچيليشەگە وقۋعا تۇسكەن. الماتىدا 1986 - جىلدىڭ 17-18 - جەلتوقسانىندا بولعان قازاق جاستارىنىڭ وتارشىلدىق جانە امىرشىلدىك جۇيەگە قارسى ازاتتىق كوتەرىلىسىنە بەلسەنە قاتىسقان. ول ورتالىقتىڭ بيلەپ- توستەۋشىلىگىنە نارازىلىق ءبىلدىرىپ، قالاداعى جاڭا الاڭعا (قازىرگى رەسپۋبليكا الاڭى) العاشقى ەرەۋىلشىلەر قاتارىندا «قازاقتار! كىرىپتارلىق قۇلدىقتا ءومىر سۇرگەنىمىز جەتەدى! ءبىز ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىن جەڭىپ العان كەزدە عانا ازات بولا الامىز!» دەگەن ۇرانمەن شىقتى. كوتەرىلىس قاتىگەزدىكپەن جانىشتالعاننان كەيىن، ۇستالعان 87 ادام قاتارىندا ءلاززات اسانوۆاعا قازاق ك س ر ق ك- ءنىڭ 65-بابىمەن ايىپ تاعىلدى. تەرگەۋ بارىسىندا قازا تاپقان. قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان سوڭ عانا اسانوۆا جونىندەگى شىندىق قالپىنا كەلتىرىلە باستادى.
اۆتور: جاپپاربەرگەن ايبوتا
