دانيادا تۇراتىن قازاقتىڭ ارمانى قانداي؟

استانا. قازاقپارات - ورحۋس ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇلەگى، ەكونوميكا مامانى قاجى اكپار ايۋبي قازاقستاننىڭ «ساۋد ارابياسى سياقتى تۇتىنۋشى ەمەس، دانيا سياقتى ءوندىرۋشى ەلگە» اينالعانىن قالايدى.

دانيانىڭ ورحۋس قالاسىندا تۇراتىن ەتنيكالىق قازاق قاجى اكپار ايۋبي 1972 -جىلى اۋعانستاننىڭ گەرات قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1988 -جىلى يران ارقىلى دانياعا قونىس اۋدارعان اكپار 2010 -جىلدان باستاپ جەرگىلىكتى Vestas كومپانياسىنىڭ باس كەڭسەسىندە بيزنەس ساراپشى بولىپ قىزمەت ىستەيدى. ەكى بالانىڭ اكەسى. جارى نازگۇل - قازاقستاننىڭ تۋماسى. قاجى اكپار ايۋبي ازاتتىققا دانياداعى قازاق دياسپوراسى مەن جەرگىلىكتى ەرەكشەلىكتەر تۋرالى ايتىپ بەردى.

 -  اكپار مىرزا، دانياعا قونىس اۋدارۋلارىڭىزدىڭ قىسقاشا تاريحى قانداي؟

- ارعى اتالارىم 1928 -جىلى قىزىلوردا وبلىسىنىڭ قارماقشى وڭىرىنەن وزبەكستان ارقىلى اۋعانستانعا وتكەن ەكەن. ويتكەنى اتام موللا بازار بۇحارادان ءبىلىم العان، ۇلكەن ءدىندار كىسى بولسا كەرەك. اپامنىڭ (اجەمنىڭ - رەد. ) كوزىن كوردىم. سوندا اپام: «500 دەي وتباسى كوشىپ كەلدىك. العاش كەلگەندە اۋعانستان مەن پاكىستاننىڭ ارالىعىنداعى (چاحونسۋر اۋدانى - رەد. ) ءبىر كانالدى قازدىردى. كۇن وتە ىستىق ەدى. وعان قوسا سۋ جاقپادى. سونىڭ سالدارىنان كوپ ادامدار قايتىس بولدى. ءتىپتى بىرەۋىن كومىپ كەلگەندە ەكىنشىسى قايتىس بولىپ جاتاتىن ەدى. بىرنەشە ادامدى ءبىر كورگە سالىپ كومگەن جاعدايلار كوپ بولدى» دەپ ەسكە الاتىن.

كەيىن 1980 -جىلدارى سوۆەت اسكەرى اۋعانستانعا باسىپ كىرگەن كەزدە يرانعا، سونداعى قازاقتار كوپ شوعىرلانعان گورگان قالاسىنا كەلىپ باس ساۋعالادىق. ويتكەنى سوعىس كەزىندە سولداتتار مال- مۇلكىمىزدى تالان- تاراجعا سالدى، تونادى. وعان دەيىن تۇرمىس جاعدايمىز وتە جاقسى، اۋقاتتى تۇراتىن ەدىك. يراندا جاعدايمىز وتە ناشار بولدى. ءبىراق ۇلكەن اعام ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەن جوعارى ءبىلىمدى ەدى. سول كىسى 1985 -جىلى حالىقارالىق بوسقىندار قاۋىمداستىعى ارقىلى دانياعا قونىس اۋدارۋعا مۇمكىندىك الدى. ءۇش جىلدان كەيىن، 1988 -جىلى باسقالارىمىز كوشىپ كەلدىك. وعان دەيىن مەن ەشقانداي ءبىلىم الا المادىم. 15 جاسىما دەيىن قارا جۇمىس ىستەدىم.

- جوعارى ءبىلىم الۋعا قالاي قول جەتكىزدىڭىز؟

- دانياعا كەلگەن سوڭ ءبىر جىل دات ءتىلىن ۇيرەندىم. سودان كەيىن 8-سىنىپتىڭ سوڭعى كەزەڭىنەن باستادىم. بۇل جەردە مەكتەپ توعىز جىلدىق. سول كەزدە مەن گەوگرافيا، حيميا، بيولوگيا دەگەن پاندەردىڭ نە ەكەنىن بىلمەيتىن ەدىم. ءبىر جىلدىڭ ىشىندە بارلىق پاندەردى مەڭگەرىپ، جىل سوڭىندا ءبارىن «جاقسى» دەگەن باعاعا تاپسىرىپ شىقتىم. ودان كەيىن گيمنازياعا تاپسىرىپ، ءۇش جىل تەحنولوگيا سالاسى بويىنشا وقىدىم. بالا كۇنگى ارمانىم ەلەكترونيكا سالاسىنىڭ مامانى بولۋ ەدى. 1994 -جىلى گيمنازيانى بىتىرگەن سوڭ ارال تەڭىزىنە قاتىستى ءبىر جوبامەن ءۇش ايعا قازاقستانعا باردىم. سول كەزدە بولاشاق جارىممەن تانىسىپ، ەكى جىل قازاقستاندا قالدىم. 1996 -جىلى دانياعا قايتا ورالىپ، ورحۋس (Aarhus - رەد. ) ۋنيۆەرسيتەتىنە ءتۇسىپ، ماگيستر دارەجەسىمەن ءبىتىردىم. GRundfos كومپانياسىنىڭ باس كەڭسەسىندە 5  جىل جۇمىس ىستەپ، 60 ساتۋ كومپانياسىنىڭ ساتۋىن باقىلاپ ساراپتاپ وتىردىم. 2010 -جىلدان باستاپ Vestas كومپانياسىنىڭ باس كەڭسەسىندە بيزنەس ساراپشى بولىپ ىستەيمىن. كومپانيادا جەل ديىرمەنىنە (جەل گەنەراتورىن ايتادى - رەد. ) الىناتىن قۇرال- جابدىقتاردىڭ قارجىلىق ساراپتاماسىن جاسايمىن.

- دانيا حالقىنىڭ جۇمىس ىستەۋ ەرەكشەلىگى قانداي؟

- دانيادا قىزمەتكەرلەر «اق كيىمدى» جانە «كوك كيىمدى» (اعىلشىنشا white collar جانە blue collar بولىپ قالىپتاسقان تەرمين - رەد. ) بولىپ ەكىگە بولىنەدى. اق كيىمدىلەر - ۋنيۆەرسيتەت بىتىرگەن جوعارعى بىلىمدىلەر، كوك كيىمدىلەر - قاراپايىم زاۋىت جۇمىسشىلارى. ال اپتاسىنا 37 ساعات، كۇنىنە شامامەن 7 ساعاتتىق جۇمىس ۋاقىتى زاڭمەن بەكىتىلگەن. بۇل، اسىرەسە، كوك كيىمدىلەر ءۇشىن قاتاڭ ساقتالادى. ولارعا ودان ارتىق ىستەۋگە بولمايدى. ال مەن اق كيىمدىلەردىڭ قاتارىنا جاتامىن. سول سەبەپتى كەيدە جەتى ساعات تۇگىلى ون ساعات جۇمىس ىستەيتىن كۇندەرىمىز بولادى. ءبىراق ساعاتىمىزعا قاراي اقشا بەرىلمەيدى.

- ءسىز الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىنا، ساياسي ماسەلەرىنە قاتىستى وي- پىكىرلەرىڭىزدى جاريالاپ تۇراسىز. سىرت كوز رەتىندە قازاقستاننىڭ ەكونوميكاسىنا شولۋ جاساي الاسىز با؟

- مەن قازاقستاندى ساۋد ارابياسى سەكىلدى باي مەملەكەت ەمەس، دانيا سەكىلدى ەكونوميكالىق دامىعان ەل بولسا ەكەن دەپ ارماندايمىن. ويتكەنى قازىرگى جاعدايدا قازاقستان دا، ساۋد ارابياسى دا تەك تۇتىنۋشى مەملەكەت. ال ءوندىرۋشى مەملەكەت بولۋعا قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق تۇرعىدان مۇمكىنشىلىگى زور. ءبىراق بيلىك تە، قاراپايىم ادامدار دا پسيحولوگيالىق تۇرعىدان دايىن ەمەس. ەگەر دانيادا 15-20 -جىلدىق جوسپاردى ناقتى شىنايىلىققا قۇرسا، قازاقستاندا كەرىسىنشە. قازىر قازاقستاننىڭ بار بايلىعى پايداسىز جاقتارعا كەتىپ جاتىر. سەبەبى اركىم ءوزىن، ءوز جاعدايىن عانا ويلايدى. «بولاشاق ءۇشىن» دەيتىن يدەيا قالىپتاسپاي وتىر.

- جالپى دانيادا قانشا قازاق تۇرادى؟ قازاقتاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايلارى قانداي؟

- بۇل جەردە (كوپەنگاگەندە - رەد. ) قازاق مادەني ورتالىعى بار. سولاردىڭ ەسەبى بويىنشا دانيادا 170 كە جۋىق قازاق تۇرادى. ونىڭ 60 قا جۋىعى اۋعانستاننان قونىس اۋدارعاندار بولسا، قالعاندارى قازاقستاننان كەلىپ ءومىر ءسۇرىپ جاتقاندار. ءبىراق ولاردىڭ بارلىعىن بىردەي تاني بەرمەيمىز. جەرگىلىكتى دانيالىقتارمەن [جان باسىنا شاعىپ] سالىستىرعاندا وسىندا تۇراتىن از عانا قازاقتاردىڭ جوعارى ءبىلىم العاندارى كوبىرەك بولىپ شىعادى. ويتكەنى بۇل جەردە وقۋعا ءتۇسۋ وڭاي بولعانىمەن ونى ءبىتىرىپ شىعۋ قيىن. سول سەبەپتى جوعارعى ءبىلىم العانداردىڭ سانى وتە از بولادى.

- ال از عانا قازاقتىڭ ءتىل ماسەلەسى قالاي؟

- ءبىزدىڭ ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان ورتامىز وزگە بولعاندىقتان انا ءتىلىن ۇيرەنۋ وتە قيىن. ويتكەنى ءبىلىم الۋ دا، قىزمەت تە دات تىلىندە. قازاق ءتىلىن ۇيرەنۋگە ۋاقىت تا جوق. وعان قوسا، دانيادا بالا ءبىر جاسقا تولعان سوڭ بالاباقشاعا بەرەمىز. كۇندىككە ولار تەك دات تىلىندە سويلەيدى. ال كەشكى سەگىزدە بالا ۇيىقتاۋعا ءتيىس. سوندا اتا- انا مەن بالانىڭ اراسىندا سويلەسەتىن ۋاقىت تا جوق. جىلىنا ءبىر مارتە ەۋروپا قازاقتارىنىڭ قۇرىلتايىن ۇيىمداستىرىپ، سوندا عانا باس قوسا الامىز. ودان كەيىن ناۋرىزدا، قۇربان ايتتا باس قوسامىز. قازىر [دياسپورا ىشىندە] انا ءتىلىمىزدىڭ ناشارلاپ بارا جاتقانىن جاسىرمايمىز.

 

دەرەككوز: ازاتتىق