ەرەيمەننىڭ ەركە جەلى ەلگە قىزمەت ەتەدى
تاۋەلسىزدىكتى باياندى ەتۋ وعان قول جەتكىزۋدەن دە قيىن. مەملەكەتتىگىمىزدىڭ تۇعىرىن مىزعىماستاي نىعايتا ءتۇسۋ ءۇشىن بىزگە ءالى تالاي وتكەلى كۇردەلى، وكپەگى كوپ بۇرالاڭ جولداردان وتۋگە تۋرا كەلەدى.
زاماننىڭ بەتالىسىن وزدەرىڭىز كورىپ وتىرسىزدار... ءسات سايىن قۇبىلعان الاساپىران زامانعا ساي امال بولۋى كەرەك»، دەگەن بولاتىن. داعدارىستى كەزەڭدەردە تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعان بۇگىنگى تابىستى قازاقستان كەدەرگىلەر ارقىلى كەمەلدىككە جەتەتىنىن تالاي مارتە دالەلدەگەن. وعان مىڭ- سان مىسال كەلتىرۋگە بولادى.
سول مىسالداردىڭ ىشىندە جۇرەتىن جۋرناليست قاۋىمى ەل ءىشىنىڭ ۇلكەن وزگەرىستەر قۋشاعىندا ەكەندىگىن، تىرشىلىكتىڭ ءمانى، ىرىس قادامىنىڭ ىرعاعى بولەكتىگىن الدىمەن بايقاپ، قۋانىشپەن قالام تارتاتىنى سوندىقتان. مەملەكەت باسشىسى ايتقانداي، وتانداستارىمىز ۋاقىت تالابىنا بەيىمدەلە الاتىن جوسپار قۇرۋعا ماشىقتانعان. ويتكەنى، تاۋەلسىز ەلدىڭ تۇرعىندارى بولاشاقتىڭ ەكونوميكاسىن ءتيىمدى عىلىمي- يننوۆاتسيالىق جۇيە قۇرۋ ارقىلى عانا جاساۋعا بولاتىنىن بىلەدى. بۇل سەنىم ايماقتاردا جەلپىنىس تۋدىرعانى عانيبەت. ماسەلەن، مەملەكەت قولداۋىنا سۇيەنگەن ەرەيمەنتاۋ اۋدانى اۋىل ەكونوميكاسىن ءارتاراپتاندىرۋدىڭ بۇرىن بولماعان عاجاپ ۇلگىسىن تانىتىپ وتىر. مۇندا كوپ ۇزاماي وندىرىستىك سيپاتتاعى جەل ەلەكتر ستانساسى پايدالانۋعا بەرىلمەك.
بۇل جولى دا باستاماشى ەلباسىنىڭ ءوزى بولدى. پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ 2013 -جىلدىڭ ماۋسىمىندا ەلىمىزدىڭ «جاسىل ەكونوميكاعا» كوشۋ جونىندەگى تۇجىرىمداماسىن بەكىتتى. اتالعان قۇجات مۇناي، گاز، كومىر سياقتى ءداستۇرلى بايلىقتارىمىزدى ءتيىمدى پايدالانۋدى، ەڭ باستىسى، شەكسىز مۇمكىندىكتەگى جەل جانە سۋ رەسۋرستارىنىڭ قۋاتىن يگىلىككە جاراتۋدى كوزدەيدى. وسى باعىتتاعى جوبالاردىڭ ءبىرى «سامال جەل» پاركى دەگەن اتاۋمەن ەرەيمەنتاۋ اۋدانىندا ىسكە اسىرىلۋدا.
ەرەن جوبانىڭ ءمانى مەن مازمۇنىنا كەلەر بولساق، اۋدان اكىمى ەرمەك نۇعىمانوۆ تومەندەگىدەي پايىم ايتتى: «ەل تاۋەلسىزدىگى ەركىن دامۋعا جول اشۋمەن قاتار، قولدا باردى ۇقساتا ءبىلۋدى، ەرتەڭگى ەسىكتەرىمىزدىڭ الاڭسىز اشىلۋىن دا قامدايدى. «قولدا بار» دەگەنىمىز - بالامالى قۋات كوزدەرى. قازاقستان تىنىسىنىڭ تەرەڭدىگىمەن، كوشباسشىسىنىڭ كورەگەندىگىمەن، بولاشاعىنىڭ كەمەلدىگىمەن الەم نازارىنا ءىلىنىپ وتىر. قازاقتىڭ قايتپاس ماقساتى - وتىزدىقتان ورىن الۋ. بۇل ورايدا، جاھاندىق ەكونوميكالىق سىناقتاردى بىلاي قويعاندا، ەكسپو-2017 ەمتيحاندارى دا بارشامىزدى تولعاندىراتىنى بەلگىلى. ويتكەنى، الەم نازارىنداعى الامان شارانىڭ ۇرانى بالامالى قۋات كوزدەرىنە اۋدارىلىپ وتىر. ەلىمىز بۇعان دايىن ەكەندىگىن كورسەتۋ ۇستىندە. ال «جاسىل تەحنولوگيالارعا» نەگىزدەلگەن جاڭا ەنەرگەتيكانى بەلسەندى دامىتۋعا كىرىسكەنىمىز ىشكى- سىرتقى رەسۋرستاردىڭ تولىمدىلىعىن كەپىلدەندىرەدى» .
ءيا، شىن مانىندە، بۇل جوبا ەلباسى ن. نازاربايەۆتىڭ ءداۋىر دوداسىندا الەم نازارىن اۋدارىپ وتىرعان جولداۋىندا قويىلعان مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋدىڭ جولاشارى بولىپ وتىر. «ماڭگىلىك ەلدىڭ» باستى ۇستانىمى - «نۇرلى جول - بولاشاققا باستار جول» دا وسىدان ەكپىن الاتىنى بەلگىلى. ەندەشە، ء«بىرىنشى جەل ەلەكتر ستانساسىنىڭ» ماتەريالدىق قانا ەمەس، كوپ ۆەكتورلى قاناتتاندىرۋشى ماڭىزى دا وراسان. ونىڭ ۇستىنە، ەرەيمەنتاۋداعى ايرىقشا جوبا بالامالى جانە جاڭعىرمالى قۋات كوزدەرى ارقىلى ەلىمىزدە پايدالانىلاتىن قۋات جيىنتىعىنىڭ جارتىسىن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان. ماقسات - جىلۋ- ەنەرگەتيكالىق رەسۋرستاردىڭ جالپى شىعىنىن تومەندەتۋ، ەكولوگيالىق ورتاداعى ىقتيمال اسەر دەڭگەيىن مەيلىنشە ازايتۋ ارقىلى ۇدەمەلى ءارى ءتيىمدى قۋات قۇرىلىمدارىن قامتاماسىز ەتۋ. سونداي- اق، اتالعان جوبا اقمولا وبلىسىنداعى ەلەكتر قۋاتىنا سۇرانىس پەن وعان دەگەن تاپشىلىقتى ەلەۋلى تۇردە تومەندەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
سوندا ەل نازارىنداعى نىساننىڭ تەحنيكالىق سيپاتتاماسى قانداي بولماق؟ بۇل سۇراققا ء«بىرىنشى جەل ەلەكتر ستانساسى» جشس جوبا مەنەدجەرى ءاليجان قۇرمانوۆتان تومەندەگىدەي جاۋاپ الدىق: «جەس اۋماعى 60 گەكتاردى الىپ جاتىر. مۇندا گەرمانيانىڭ «Fuhrlander Wind Technology» فيرماسىنىڭ ءارقايسىسى 2,05 م ۆ ت قۋاتتاعى 22 تۋربيناسى ورناتىلدى، - دەيدى مامان.
- قۇرىلىس الاڭىنا مۇنارالار مەن قالاقشالاردىڭ 12 توپتاماسى جەتكىزىلىپ، 19 جەل قوندىرعىسى تۇرعىزىلدى. بارلىق 22 تەحنولوگيالىق الاڭ جۇمىسقا تولىق دايىندالعان. قوسىمشا جابدىقتارى قاراستىرىلعان 63000 كۆا قۋات ترانسفورماتورى ورناتىلدى. وسىمەن ءبىر مەزەتتە قۇرىلىس الاڭىنا ەرەيمەنتاۋ پودستانساسىنان 4 شاقىرىمدىق 10 كۆت، «KEGOC» جۇيەسىنەن نەگىزگى پودستانساعا دەيىنگى 220 كۆت قۋاتتاعى 8 شاقىرىمدىق جەلى تارتىلىپ، 20 شاقىرىمدىق جول سالىندى. قۇرىلىس جۇمىستارىنا 162 ادام قاتىسسا، نىسان ىسكە قوسىلعاندا ونداعى تەحنولوگيالىق ۇدەرىستەردى 9 مامان اتقاراتىن بولادى.
مەملەكەتتىك ۇدەمەلى يندۋستريالىق- يننوۆاتسيالىق دامۋ باعدارلاماسى اياسىنداعى جوبانىڭ جالپى قۇنى 18 ميلليارد تەڭگەدەن اسادى. جەل ەلەكتر ستانساسىنا جۇمسالعان شىعىن 8 -جىلدا ءوزىن اقتايدى دەپ كۇتىلۋدە. جشس العاشقى مەزەتتەگى 45 م ۆ ت قۋاتتى كەلەشەكتە 300 م ۆ ت- عا جەتكىزۋگە سەنىمدى».
ەلدى ەلەڭ ەتكىزەرلىك، ءوڭىردى ەلگە تانىتارلىق نىسان كوڭىلدى كوككە ورلەتەرلىك اسەر قالدىرادى. ەرەيمەنتاۋ قالاسىنىڭ وڭتۇستىك- باتىس وڭىرىندە، تاۋلى- قىراتتى اشىق الاڭدا ءزاۋلىم قالاقشالار زىر- زىر اينالۋدا. قازىرشە بۇلار تاجىريبە تۇرىندە قوسىلعان، قۋات وندىرەتىن دايىندىقتاعى اينالۋ. تاريحى تەرەڭ ەرەيمەن ەلى مۇندايدى كورمەگەن. الگى قالاقشالار عاسىرلار تىنىسىنا جاڭا ەكپىندەگى اسەم اۋەز قوسقانداي قوسىلا تەربەلەسىز. قازاقستاننىڭ عاجايىپ بولاشاعىنا قۇشاق جايعان تەبىرەنىسپەن ەنىپ بارا جاتقانداي كۇي كەشەسىز...
قىزىققانىمىز با ەكەن، جەلدەي ەسكەن كوڭىلمەن اۋدان اكىمىنە مىناداي سۇراق قويىپپىز.
- قازاقستانداعى جەل ەنەرگياسىنىڭ الەۋەتىن مولايتۋدا ەرەيمەنتاۋعا تاڭداۋ ءتۇسۋى قالاي؟
- بۇل تىڭعىلىقتى زەرتتەۋلەرگە نەگىزدەلگەن ماسەلە، - دەيدى ەرمەك بەكەن ۇلى. - ارقا توسىندە ايرىقشا ارتىقشىلىققا يەلەنىپ وتىرمىز دەۋ جاراسپاس. وسى ورايدا اسان قايعى اتامىزدىڭ اڭىز رەتىندە ايتىلاتىن مىنا سوزدەرىنە قۇلاق تۇرگەن ارتىق ەمەس سياقتى. جاقسىلىق ءجىبى ۇزىلمەگەن، ۇرپاقتان- ۇرپاققا جەتكەن ءبىر اڭگىمەنىڭ تۇپكى توركىنى بۇگىنگى زامان جاڭالىعىمەن تولىق ۇيلەسىم تاپقانداي. اسان قايعى بابامىز كەزىندە جەلماياسىمەن جولعا شىعىپ، جەرۇيىق ىزدەپ، ەرەيمەننىڭ توڭىرەگىنەن وتكەن ساتىندە «جارىقتىق، بۇل ءوڭىردىڭ جەتى ەسىگى بار ەكەن- اۋ. جىل ون ەكى اي اينالاسىنان جەل ۋىلدەسە دە حالىققا جايلى قونىس، مالعا ىڭعايلى ءورىس بولارلىق قۇتتى ءوڭىر ەكەن. باۋرايىندا جايلاعان مال وڭالار، شۇكىر، ەلدىڭ تۇرمىسى دا كوش ىلگەرى بولار»، دەپ سيپاتتاعان دەسەدى. ۇكىمەت باسشىلارى مەن عالىمدارىمىز، ءوندىرىستىڭ جاڭاشىل ۇيىمداستىرۋشىلارى وسى بايلامعا توقتام جاساعانىنا ريزامىز.
ءبىز ءۇشىن باستى قۋانىش - «بولاشاقتىڭ ەنەرگياسى» ۇرانىن كوتەرگەن ەكسپو-2017 حالىقارالىق كورمەسى ەرەيمەنتاۋ جەس وندىرەتىن ەلەكتر قۋاتىن پايدالاناتىندىعى. بۇل ەل ءۇشىن ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيتىن ءارى ەستەن كەتپەس مەرەيلى وقيعا بولماق. «ماڭگىلىك ەل» ۇستىندارىن نىقتاپ جاتقان قازاقستان مىندەت ۇدەسىنەن ابىرويمەن شىعاتىنى انىق.
باقبەرگەن امالبەك،
«ەگەمەن قازاقستان»
