قازاقستاندا كامەلەت جاسقا تولماعان جۇكتى قىزداردىڭ كوبەيۋىنىڭ سەبەبى نەدە؟

استانا. قازاقپارات - قىز بالانى تاربيەلەۋگە قازاق حالقى ەرەكشە كوڭىل بولگەن.

ويتكەنى قىز بالا دەگەنىمىز - بولاشاقتىڭ اناسى.

قىز تاربيەسى - قوعام تاربيەسى. «ۇلدىڭ ۇياتى اكەگە، قىزدىڭ ۇياتى شەشەگە» دەپ وسكەن حالىق قىزىن ەركەلەتىپ، بەتىنەن قاقپاي ءوسىرىپ، سونىمەن بىرگە جونىمەن اقىل ايتىپ، ءجون سىلتەپ وتىرعان.

«قىزعا قىرىق ۇيدەن تىيىم»، «قىزدىڭ جولى جىڭىشكە» دەگەن وسيەت سوزدەر وسىدان قالسا كەرەك.

سول ۇرپاقتان- ۇرپاققا جالعاسىپ كەلە جاتقان تاربيە قازىرگى قىزدارعا بەرىلىپ وتىر ما؟ اباي اتامىز «جامان تاربيە - بولاشاقتاعى قايعىڭىز» دەگەن. قىزدىڭ ابىرويى مەن ارى - بۇكىل ەلدىڭ ابىرويى مەن ارى. قىزدارىمىزدىڭ قازىرگى تاربيەسى، اباي اتامىز ايتپاقشى، بۇكىل بولاشاعىمىزدىڭ قايعىسى بولىپ وتىر. وعان دالەل - وڭ جاقتا وتىرىپ جۇكتى بولىپ جاتقان قاراگوز قىزدارىمىزدىڭ سانىنىڭ ارتۋى.

ق ر دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگىنىڭ مەديتسينالىق كومەكتى ۇيىمداستىرۋ دەپارتامەنتىنىڭ مالىمەتىنشە، ەلىمىزدە 2015 -جىلدىڭ 1 -شىلدەسىندە 2420 كامەلەتكە تولماعان جۇكتى قىز تىركەلىپتى. ولاردىڭ جاسى - 15 پەن 18 ارالىعىندا.

دەپارتامەنتتىڭ حابارلاۋىنشا، قازاقستاندا كامەلەتكە تولماعان جۇكتى قىزداردىڭ ۇلەسى 1,2 پايىزعا جەتكەن. كامەلەتكە تولماعان جۇكتى قىزداردىڭ 1,9 پايىزى قوستاناي وبلىسىندا تىركەلىپتى. ودان كەيىن 1,8 پايىزى جامبىل وبلىسىندا، 1,7 پايىزى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا ەكەن. ال ەلىمىزدەگى ەڭ جاس انا سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا، ونىڭ جاسى - 13 تە.

ال وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك، وبلىستا 467 كامەلەتكە تولماعان جۇكتى قىز تىركەۋدە تۇر. وبلىستىق دەنساۋلىق ساقتاۋ باسقارماسىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى: «وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى بويىنشا جۇكتى ايەلدەردىڭ جانە فەرتيلدى جاستاعى ايەلدەردىڭ پورتالىنداعى ەلەكتروندى بازاسىنداعى 2015 -جىلدىڭ 1 -قاڭتارىنان 2015 -جىلدىڭ 20 -شىلدەسىنە دەيىنگى ستاتيستيكالىق مالىمەتتەرگە سايكەس، جۇكتىلىك ەسەبىندە كامەلەتكە تولماعان 467 جۇكتى قىز تۇر. ولاردىڭ ىشىندە 14 جاستاعىلار - ۇشەۋ، 15 جاستاعىلار - 25, 16 جاستاعىلار - 118, 17 جاستاعىلار - 321»، - دەگەن مالىمدەمە جاسادى.

بۇل شىلدە ايىنداعى جاعداي بويىنشا. قازىر ونىڭ سانى ارتا تۇسپەسە كەمىگەن جوق. وعان سوڭعى كۇندەرى جاريالانعان اقتوبەدەگى وقيعا دالەل بولىپ وتىر، اقتوبە وبلىسىندا 2015 -جىلى كامەلەت جاسقا تولماعان 86 قىز جۇكتى ەكەنى بەلگىلى بولدى، ونىڭ 63 ى - مەكتەپ وقۋشىلارى.

بۇنىڭ سوڭى جۇكتىلىكتى مەرزىمىنەن بۇرىن ۇزۋگە نەمەسە تاستاندى بالالار سانىنىڭ ارتۋىنا الىپ كەلىپ جاتىر.

مۇنداي پروبلەمالاردىڭ بەلەڭ الىپ وتىرعانىنىن باستى سەبەبى - قىز بالاعا دۇرىس تاربيەنىڭ بەرىلمەۋى. قازىردە تاربيەسىزدەردىڭ كوپ بولۋى بالالارىمىزدىڭ اتا- اناسىنا ەمەس عالامتور مەن تەلەديدارعا جاقىن بولۋىنان بولسا كەرەك. كەيبىر اكە- شەشە ءناپاقا تابۋ ءۇشىن ءۇي بەتىن كورمەسە، كەيبىر اتا-انالاردىڭ وزدەرى تەلەديدار مەن عالامتورعا تاۋەلدى بولىپ وتىر. ال ۇلى ەرجەتىپ، قىزى بويجەتكەن كەزدە ولاردىڭ تەرىس قىلىقتارىن كورىپ، ويباي سالا باستايدى. ول كەزدە، ارينە، كەش بولادى. بالا تاربيەسى بەسىكتەن باستالادى ەمەس پە؟!

قىز تاربيەسى - ۇلتىمىزدىڭ ۇياتى. بۇگىندە جالاڭاشتانىپ، ەزۋىنەن تەمەكى، قولىنان سىرانىڭ بوتەلكەسى تۇسپەيتىن قىزداردى كورىپ تاڭعالمايتىن بولدىق. بۇعان كىم كىنالى؟ «قوعام، ۋاقىت، ХХІ عاسىر» دەپ بارلىق كىنانى وسى ءۇش سوزگە ارتىپ، ءوزىمىزدى اقتاپ الىپ ءجۇرمىز.

تۇپتەپ كەلگەندە، بار كىنا وزىمىزدەن، ۇيدەگى تاربيەدەن. «بالاپان ۇيادا نە كورسە، ۇشقاندا سونى ىلەدى» دەگەن ناقىلدىڭ ارتىنا كوپ نارسە جاتىر. ولاي بولسا، ۇرپاق تاربيەسىنە كوڭىل ءبولۋدى قازىردەن باستايىق، قازاق بالاسى!

ءسوز سوڭىندا ءازىلحان نۇرشايىقوۆ اعامىىزدىڭ «ماحاببات، قىزىق مول جىلدار» شىعارماسىندا بەرىلگەن «قىزدارعا كەڭەسىن» ۇسىنىپ وتىرمىز:

قىزدار!

1) ەگەر سۇيگەن جىگىتتەرىڭە سۇيىكتى جار بولامىن دەسەڭدەر، ەڭبەكشىل بولىڭدار!

2) ەگەر اتا-ەنەگە قىمباتتى كەلىن بولامىن دەسەڭدەر، ەڭبەكشىل بولىڭدار!

3) ەگەر ەرتەڭ شاكىرتتەرىڭە ۇلگىلى ۇستاز بولامىن دەسەڭدەر، ەڭبەكشىل بولىڭدار!

4) وزدەرىڭدى الاقانعا سالىپ الپەشتەپ وتىرعان قوعامعا ادال پەرزەنت، اسىل ازامات بولامىن دەسەڭدەر، ەڭبەكشىل بولىڭدار!

5) ەگەر ەرتەڭ، ەگدە تارتقاندا، كەلىستى انا، كەمەڭگەر اجە بولامىن دەسەڭدەر، ەڭبەكشىل بولىڭدار!

ادەمى بولىڭدار، اسەم بولىڭدار! سونىمەن بىرگە اقىلدى بولىڭدار!

سۇلۋ بولىڭدار، سىمباتتى بولىڭدار! سونىمەن بىرگە سانالى بولىڭدار!

ەڭ الدىمەن ەڭبەكشىل بولىڭدار! ەڭبەكشىل ادام - ەڭ ارداقتى ادام. دۇنيەدە ەڭ سۇلۋ ايەل - ەڭبەكشىل ايەل. ەڭبەكشىل ايەل - ەرگە سۇيىكتى، ەلگە سۇيكىمدى، وتباسىعا سىيلى.

...ءوڭدى قىز ءوتىمدى قىز بولعانىمەن، ءتۇپتىڭ تۇبىندە ەستى، ەڭبەكشىل قىز عانا جاقسى جىگىتتى وكىندىرمەي ەڭ اسىل جار، جان سەرىك بولا الادى.

قىزدار!

ۇيقىشىل بولماڭدار، ۇمىتشاق بولماڭدار، ۇرىسقاق بولماڭدار!

يناباتتى بولىڭدار، ءىلتيپاتتى بولىڭدار، ۇيىمشىل بولىپ وسىڭدەر!

...اپيىن ىشكەندەي ەلتىپ، سانگە ەلىكتەي بەرمەڭدەر. «جىلتىراعاننىڭ ءبارى التىن ەمەس» دەگەندەي، جارقىراعاننىڭ ءبارى بىردەي ءسان ەمەس. ولاردىڭ ىشىنەن تەك ءوز بويىڭا قونىمدىسىن، ءوز دەنەڭە جاراسىمدىسىڭ، سىرت كوزگە دە وعاش كورىنبەيتىن ۇنامدىسى عانا ءسان. ەندەشە، وزدەرىڭە نە جاراسىپ، نە جاراسپايتىنىن بىلىڭدەر.

كورسەقىزار بولماڭدار!

قول جەتپەسكە تىراشتانباڭدار!

قۇر ءسانقويلىقتان ساقتانىڭدار. سانانى سانگە ەمەس، ءساندى ساناعا باعىنىڭدار.

قىزدار!

جەلكىلدەگەن جەڭىلتەك بولماڭدار! جەلپىلدەك قىزدى جەبىر جىگىتتەر جەنتەكتەپ اۋىزدارىنا ءبىر- اق قۇلعىتا سالۋعا قۇمار كەلەتىنىن ۇعىڭدار، ۇمىتپاڭدار... سابىرلى بولىڭدار، ساليقالى بولىڭدار، سالاۋاتتى بولىڭدار، قاراقتارىم!

قىزدار!

سۇق كوزدەن ساقتانىڭدار. سۇلۋ سوزدەن ساقتانىڭدار. شىنايى ماحاببات ماقتاۋدى قاجەت قىلمايدى. ورىنسىز ماقتاۋدان ساقتانىڭدار، ابىرويدان اتتاۋدان ساقتانىڭدار!

پاك بولىڭدار!

پاك بولۋ ءۇشىن ساق بولىڭدار، باۋىرلارىم!

الايدا، ءقازىر سەندەردىڭ جىگىتتەردەن كوز المايتىن، جىگىت جاققا قارايلاپ كوپ قارايتىن شاقتارىڭ عوي بۇل كەز. قاراعاندا ولاردىڭ سىر سيقىنا، كيگەن كيىمىنە، رەستوراندا قالتالارىنان شىتىرلاتىپ شىعارعان اقشالارىنا قاراماڭدار، قاراقتارىم. ءوڭدى قىزدىڭ ءبارى ءجوندى قىز بولا بەرمەيتىنى سياقتى، جىلتىراعاننىڭ، جىمىڭداعاننىڭ، جىلپىلداعاننىڭ ءبارى بىردەي جاقسى جىگىت بولا بەرمەيدى. جامان جىگىت بولعانىمەن، جاقسى جار بولا بەرمەيدى. سوندىقتان جىگىتتەرگە قاراعاندا ولاردىڭ ىشكى دۇنيەسىنە ۇڭىلىڭدەر، ادامگەرشىلىك، ازاماتتىق ساپاسىنا كوز جۇگىرتىڭدەر...

...جىگىت تاڭداعاندا كوڭىلىڭنىڭ قوس قاناتى اقىل مەن سەزىمدى تەڭ ۇستا. تەك سۇيگەن جانعا عانا قوسىلۋ قاجەت، قوسىلعان جىگىتىڭدى ءومىر بويى ءسۇيىپ وتەتىنىڭە كامىل سەنىمىڭ بولسىن. ءوزىمشىل، وركوكىرەك جىگىتتەردىڭ وكىنىشكە ۇرىندىراتىنىن ۇمىتپاڭدار. جامان جولداستان جالعىزدىق جاقسى...

گۇلدەن وسپانوۆا