قازاقستاندىق جاس عالىم ءوز جوباسىن عارىشتا تاجىريبەدەن وتكىزدى

ورال. قازاقپارات - باتىس قازاقستان وبلىسى قاراتوبە اۋىلى مۇحيت اۋىلىندا تۋىپ-وسكەن، قازىرگى كەزدە ءال-فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى مەرلان دوسبولايەۆ ءوزىنىڭ عىلىمي جوباسىن عارىشكەر، حالىق قاھارمانى ايدىن ايىمبەتوۆتىڭ كومەگىمەن عارىشتا تاجىريبەدەن وتكىزدى.

ب ق و جاستارمەن جۇمىس جونىندەگى رەسۋرستىق ورتالىعىنىڭ كەڭەسشىسى ەرگەن اقمۇرزيننىڭ ايتۋىنشا، م. دوسبولايەۆ اتالعان ۋنيۆەرسيتەتتىڭ فيزيكا فاكۋلتەتىندە ءبىلىم العان.

ماماندىعى - راديوفيزيكا جانە ەلەكترونيكا سالاسى بويىنشا ينجەنەر-فيزيك. 2009-جىلى فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى اتانعان. و باستان ينجەنەر بولۋدى ارمانداعان مەرلان قىلىش ۇلى وسى ۋنيۆەرسيتەت جانىنداعى ەكسپەريمەنتتىك جانە تەوريالىق فيزيكا عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتى زەرتحاناسىنا ورنالاسىپ، فيزيكا-ماتەماتيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، ق ر ۇ ع ا كوررەسپوندەنت-مۇشەسى، پروفەسسور تىلەكقابىل رامازانوۆتىڭ جەتەكشىلىگىمەن عىلىمي جۇمىستارمەن اينالىسىپ كەلەدى.

«كۋپوندىق كريستالل» عارىشتىق جوباسىن دا قولعا الىپ، ونى ۋنيۆەرسيتەتتەگى ارىپتەستەرىمەن جانە ماسكەۋدەگى ورىس عالىمدارىمەن بىرلەسە جۇزەگە اسىرۋدا. ناقتىراق ايتقاندا، زاتتىڭ توزاڭدى پلازمالىق كۇيىنىڭ قىر-سىرىن زەرتتەۋدە. بۇل جوبا كوپتەن بەرى زەرتحانالىق جاعدايدا ورىندالىپ كەلەدى ەكەن. توزاڭدى پلازما (پلازمالىق كريستالل دەپ تە اتايدى) - زاريادتالعان جانە بەيتاراپ بولشەكتەردەن (ەلەكتروندار، يوندار، اتومدار، مولەكۋلالار، ماكروبولشەكتەر) تۇراتىن كۇردەلى جۇيە.

ول كوسموس كەڭىستىگىندە كوپ كەزدەسەدى، ياعني عالامشار ساقيناسى، جۇلدىزارالىق بۇلتتار، كومەتا قۇيرىقتارى جانە يونوسفەرا قاباتى وسى سىقىلدى زات كۇيىندە بولادى. سوندىقتان ونداعى پروتسەستەردى ءتۇسىنۋ ءۇشىن توزاڭدى پلازمانى سالماقسىزدىق جاعدايىندا، ياعني عارىش كەڭىستىگىندە زەرتتەۋ وتە قولايلى. بۇل تاجىريبە ناتيجەلەرى سالماقسىزدىق جاعدايىنداعى زاريادتالعان ماكروبولشەكتەردىڭ ءبىر-بىرىمەن جانە ەلەكتروماگنيتتىك ورىسپەن اسەرلەسۋى كورسەتىلگەن ۆيدەو فايلدار ارقىلى وقۋشىلارعا، ستۋدەنتتەرگە تاماشا وقۋ-زەرتتەۋ قۇرالى بولادى. وسىلايشا، جاس زەرتتەۋشىلەردىڭ عارىش سالاسىنا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرماق.

- كوبىمىزدىڭ كوكەيىمىزدە «ءبىزدىڭ الەم قالاي پايدا بولعان؟» دەگەن سۇراق بار بولار. عالىمداردىڭ پايىمداۋى بويىنشا، ۇلكەن جارىلىستان كەيىن ماتەريا بولشەكتەنىپ كەتكەن. كەيىن ۋاقىت وتە كەلە قانداي دا ءبىر كۇشتەردىڭ اسەرىمەن سول بولشەكتەر بىرىگىپ، گالاكتيكالار، جۇلدىزدار، عالامشارلار پايدا بولعان ەكەن. ءبىزدىڭ جاساپ جاتقان زەرتتەۋلەرىمىز وسى پروتسەستەردىڭ ەكسپەريمەنتتىك مودەلىن بەرەدى، ياعني زاريادتالعان توزاڭدى بولشەكتەردىڭ ءبىر-بىرىمەن بىرىگىپ، ۇلكەن دەنەلەر قۇراۋ مۇمكىندىگى انىقتالادى، - دەيدى مەرلان قىلىش ۇلى.

ايدىن ايىمبەتوۆ حالىقارالىق عارىش كەمەسىندە بولعان كەزدە مەرلان دوسبولايەۆ جەردەن بايلانىسقا شىعىپ، ورىندالىپ جاتقان ەكسپەريمەنتتەرىن قاداعالاپ وتىرعان. سول كەزدە جاس عالىم مەن عارىشكەر تەلەفون ارقىلى تانىسادى. ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، ءوز جوباسىنا قاتىستى عارىشتا جاسالعان تاجىريبە ويداعىداي جۇزەگە اسقان. ناتيجەسىن وڭدەۋ جۇمىستارىنان سوڭ جاريالاماق.

اۆتور: ەلجان ەرالى