اسكەري ۇشاقپەن امەريكا اسپانىن شارلاعان قازاق گەنەرالى - فوتو

استانا. قازاقپارات - ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ناعىز ەرلەردى، بويىنا اسقاق ادامگەرشىلىك قاسيەتتەردى جيناعان جانە سول قاسيەتتەردى جوعارى باعالاپ، قۇرمەتتەگەن ازاماتتاردى، ياعني ەلى ءۇشىن ەرلىك جاساۋدان تايسالمايتىن قازاقتىڭ رۋحى اسقاق، ءور مىنەزدى ۇلدارىن جانىنا تارتۋى - كورەگەندىلىكتىڭ كورىنىسى بولسا كەرەك.

  وسىنداي ەرلەردىڭ قولداۋىنىڭ ارقاسىندا ەلباسىنىڭ باستامالارى جوعارى دارەجەدە ورىندالىپ، الەم مويىنداعان ۇزدىك ناتيجەگە جەتىپ وتىرمىز. بۇل رەتتە مەملەكەت باسشىسى ەرەكشە سەنىم ارتقان قايراتكەرلەردىڭ ءبىرى - مۇحتار قاپاش ۇلى التىنبايەۆ.

بۇگىندە ءوزىنىڭ اسكەري ازىرلىگى مەن تەحنيكالىق جاراقتانۋى دەڭگەيى جاعىنان الەمنىڭ الدىڭعى قاتارلى ارميالارىمەن يىق تەڭەستىرە الاتىن دارەجەگە جەتكەن قازاقستان قارۋلى كۇشتەرى ەشكىمگە ۇقسامايتىن قالىپتاسۋ مەن كەمەلدەنۋ جولىنان ءوتتى. بۇعان الدىمەن ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆ سەنىپ تاپسىرعان قازاقستان قارۋلى كۇشتەرى قولباسشىلىعىنىڭ قويىلعان مىندەتتى ساپالى ءارى ۋاقتىلى ورىنداي بىلۋىندە جاتىر. 

 قازاقستان ارمياسى ءۇشىن العاشقى ونجىلدىق شىن مانىندە، وسىعان دەيىنگى مەملەكەتتىك جۇيەنىڭ تاجىريبەلەرىن ەسەپكە الا وتىرىپ، مۇلدەم جاڭا قورعانىس جۇيەلەرىن قۇرۋعا، ونىڭ قۇرىلىسىنىڭ نەگىزگى قاعيداتتارىن ايقىنداۋعا باعىتتالعان جان- جاقتى ازىرلىككە جۇمسالدى. وسىناۋ قورعانىسىمىزدى بەكەمدەگەن اۋقىمدى جۇمىستاردىڭ باسى- قاسىندا مۇحتار قاپاش ۇلى التىنبايەۆ ءجۇردى.  

مۇحتار قاپاش ۇلى التىنبايەۆ 1945 - جىلدىڭ جەلتوقسان ايىنىڭ 5- جۇلدىزىندا قاراعاندى قالاسىندا دۇنيەگە كەلگەن. اكەسى وسى قالاداعى №12 شاحتانىڭ ديرەكتورى، ال اناسى بالا تاربيەسى مەن ءۇي شارۋاسىنداعى ايەل بولعان. العاشقى ەڭبەك جولىن 1962 - جىلى شاحتا جۇمىسشىسى بولىپ باستاعان ول بۇل جۇمىسىن 1969 -جىلعا دەيىن اتقارعان. كەيىننەن ونىڭ ءومىر جولى قىزىعىنان قيىندىعى مەن ماشاقاتى مول، اسا زور توزىمدىلىك پەن باتىرلىقتى قاجەت ەتەتىن اسكەر سالاسىمەن بايلانىستى. 

 ول 1969 -جىلى ارماۆير اۋە قورعانىسى سالاسىنداعى ۇشقىشتاردىڭ جوعارى ۋچيليشەسىنە تۇسەدى. وقۋدى ءساتتى اياقتاي سالىسىمەن، پەرم قالاسىنداعى جويعىش اۆياتسيالىق پولكتىڭ ۇشقىشى، زۆەنو كومانديرى، ەسكادريليا كومانديرى جانە وسى پولكتىڭ كومانديرى قىزمەتتەرىن اتقارادى. 1982 - جىلى گەنەرال گ. جۋكوۆ اتىنداعى اسكەري كوماندالىق اكادەمياسىنىڭ تىڭداۋشىسى بولعان. ال اكادەميانى ءتامامداعاننان سوڭ، ياعني 1985 -جىلى تۇركىستان اسكەري وكرۋگىنىڭ اۋە قورعانىسى كورپۋسى كومانديرىنىڭ ورىنباسارى، كەيىننەن ديۆيزيا كومانديرى قىزمەتىن اتقارعان.



 مۇحتار قاپاش ۇلىنىڭ ايتۋىنشا، 1985 - جىلى مارشال جۋكوۆ اتىنداعى اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس اسكەري كوماندالىق اكادەمياسىن بىتىرگەننەن كەيىن جەتى جىل بويى تۇركىستان اسكەري وكرۋگىنىڭ اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس ديۆيزياسىنىڭ كومانديرى، سودان كەيىن كورپۋس كومانديرى سەكىلدى اتقارعان قولباسشىلىق قىزمەتتەرى ونىڭ كاسىبي تۇرعىدا ءپىسىپ- جەتىلۋىنە، شىڭدالۋىنا ۇلكەن سەپتىگىن تيگىزگەن. قازاقستان تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن مۇحتار قاپاش ۇلى ەلگە ورالىپ، ەلباسى ن. نازاربايەۆتىڭ جارلىعىمەن جانە تىكەلەي باسشىلىعىمەن قۇرىلا باستاعان قارۋلى كۇشتەرىمىزدىڭ قالىپتاسۋىنا بەلسەنە اتسالىستى.   

 1992 - جىلعى مامىردا قازاقستان رەسپۋبليكاسى قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى - اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانىس اسكەرلەرىنىڭ قولباسشىسى، 1993 - جىلعى قاراشادا اسكەري- اۋە كۇشتەرىنىڭ قولباسشىسى بولدى.   

 ول ەكى مارتە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قورعانىس ءمينيسترى لاۋازىمىن اتقاردى. ياعني 1996-1999 -جىلدارى جانە 2001-2007 - جىلدارداعى قازاقستان قارۋلى كۇشتەرىنىڭ نورماتيۆتىك- قۇقىقتىق تۇرعىدا نىعايتۋ جانە قورعانىس ونەركاسىبى كەشەنىنىڭ دامۋى التىنبايەۆتىڭ مينيستر لاۋازىمىن اتقارعان كەزەڭىمەن تۇسپا- تۇس كەلدى.
 2007-2010 -جىلدارى قازاقستان قارۋلى كۇشتەرى باس شتابىنىڭ باستىعى رەتىندە اسكەردىڭ جاۋىنگەرلىك دايارلىعىنا جانە ونىڭ كاسىبي شىڭدالۋىنا ۇلكەن باسىمدىق بەردى.
 وسىلايشا، ول - ەلىمىزدىڭ ەڭ ءبىر قيىن- قىستاۋ، ياعني وتپەلى كەزەڭدەرىندە مەملەكەت قالىپتاستىرۋ ىسىنە قاتىسىپ، ەلباسىنىڭ سەنىمىن اقتاي بىلگەن جان. 2006 -جىلى 6 - مامىردا  پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قورعانىس ءمينيسترى، ارميا گەنەرالى مۇحتار التىنبايەۆقا جوعارى دارەجەلى ەرەكشەلىك بەلگىسى - حالىق قاھارمانى اتاعىن بەرۋى وسىنىڭ ايقىن دالەلى بولسا كەرەك. 



 مۇحتار التىنبايەۆتىڭ بولمىسى، باتىرلىعى ادامگەرشىلىكپەن استاسىپ جاتقان قاسيەتتەرى تۋرالى قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، ق ر پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى جابال ەرعاليەۆ «ەگەمەن قازاقستان» گازەتىندەگى ماقالاسىندا بىلاي دەپ جازادى: «شەنى بولا تۇرا شىرەنبەيتىن، ابىرويى بولا تۇرا اسپايتىن، اتاعى بولا تۇرا اسقاقتامايتىن، لاۋازىمى بولا تۇرا لەپىرمەيتىن ادامي اسىل ءبىر قاسيەتتەردەن قۇرالعان مۇحتار اعانىڭ بار جان دۇنيەسى شىنايى بيىكتىك پەن شىنايى تەرەڭدىكتەن تۇرارى انىق. سول شىنايى بيىكتىك پەن سول شىنايى تەرەڭدىكتىڭ تۇتاس ءبىر قالىبىندا ادام بار. ول - مۇحتار التىنبايەۆ! سول ادامنىڭ كىسىلىك كەلبەتىندە ۇلكەن ءبىر كەمەلدىلىك جاتار بولسا، ونىڭ جاراتىلىسىندا الدەبىر تەكتىلىك بار دەي بەرىڭىز.. .. » 

 جالپى، مۇحتار التىنبايەۆتىڭ ومىرىندە بىلايعى جۇرت بىلە بەرمەيتىن جايتتار كوپ. قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ا ق ش- تان الىنعان «حاممەر» اسكەري كولىگىن قالاي جۇيتكىتەتىنىن تەلەديداردان كورسەك، امەريكادان كەلگەن اسكەري ۇشاققا ءمىنىپ، كەيبىر جاتتىعۋ ەلەمەنتتەرىن ءوزى جاساعانىنا دا قالىڭ كوپشىلىك كۋا بولدى.   

 كەمەلىنە كەلەر كەلەشەكتىڭ كەرۋەنىن العا سۇيرەگەن نار تۇلعالى مۇحتار التىنبايەۆ 1996 - جىلى قازاقستاننىڭ سول كەزدەگى قورعانىس ءمينيسترى الىبەك قاسىموۆ باستاعان دەلەگاتسيا قۇرامىندا ا ق ش- قا بارعان ساپارى كەزىندە الىستاعى امەريكانىڭ اسپان كەڭىستىگىنەن دە ءبىر سامعاپ ءوتىپ ەدى- اۋ» دەپ جازادى جازۋشى جابال ەرعاليەۆ.   

 قازاقستاندىق اسكەريلەر اريزونا شتاتىنىڭ رەزەرۆتە تۇرعان ەسكادريلياسىندا، ودان سوڭ اسكەري اۋە كۇشتەرىنىڭ اكادەمياسىندا بولعان كەزدەرىندە مۇحتار اعانىڭ اسكەري جويعىش ۇشاققا دەگەن قۇشتار كوڭىلى تاعى دا ءبىر مازاسىز كۇيگە ءتۇستى. اسىرەسە، امەريكالىق «F-16» ۇشاقتارىن كورگەندە وسىلارمەن ءبىر سامعاپ كورسەم دەگەن قۇمارلىعىنىڭ ويانعانىن دا جاسىرا المادى. سول قۇمارلىعى شىداتپاي، ءبىر ءساتىن سالعاندا: «سىزدەردىڭ مىنا ۇشاقتارىڭىزبەن ءبىر ۇشىپ كورۋگە بولار ما ەكەن؟» دەمەسى بار ما؟ امەريكالىق اسكەريلەر ءبىر ءسات نە ايتارلارىن بىلمەي اڭتارىلىپ تۇرىپ قالدى. اقىرى ولار ءوز شەشىمدەرىن ءبىر تاۋلىكتەن كەيىن ايتتى دا، رەسمي تۇردە ارنايى رۇقسات الىپ بارىپ قانا قازاق ۇشقىشىنا وزدەرىنىڭ جاۋىنگەرلىك ۇشاقتارىمەن ۇشۋعا مۇمكىندىك جاسادى. 

 ا ق ش- تىڭ قورعانىس ءمينيسترى پەري: «امەريكانىڭ تاريحىندا ءبىزدىڭ جەرىمىزگە بىردە- ءبىر شەتەلدىك ۇشقىش بومبا تاستاپ كورگەن جوق ەدى، ءسىز سونىڭ العاشقىسى بولدىڭىز» دەپ قازاق گەنەرالىنىڭ ۇشۋ شەبەرلىگىنە ريزا بولعاندىعىن جاسىرا الماپ ەدى. سول ساتتە سوزگە دە، ويعا دا جۇيرىك مۇحتار التىنبايەۆتىڭ: «ريزاشىلىعىڭىزعا راقمەت! ءبىزدىڭ تاۋەلسىز قازاقستانىمىز بەن سىزدەردىڭ امەريكا جەرىنىڭ تەك وقۋ- جاتتىعۋ پوليگوندارىنا عانا بومبا تاستالاتىن بولسىن» دەپ وسى ءبىر تاۋىپ ايتقان سوزىنە امەريكالىق اسكەريلەر سونشالىقتى شىن ريزالىعىن ءبىلدىرىپ، دۋىلداتا قول سوقتى. 



 «ەر ەلىمەن ماقتانادى، ەل ەرىمەن ماقتانادى». ەلى ماقتاعان داڭقتى ەر الداعى 5 - جەلتوقسان كۇنى ءوزىنىڭ 70 جىلدىق مەرەيتويىن اتاپ وتەدى. سانالى عۇمىرىن ەلىمىزدىڭ قورعانىسىن نىعايتىپ، اسكەرىمىزدىڭ ايبىنىن اسقاقتاتۋعا ارناعان مۇحتار اعا بۇگىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى پارلامەنتى سەناتىنىڭ دەپۋتاتى. ول حالىق قالاۋلىسى رەتىندە ازاماتتاردىڭ مۇڭ- مۇقتاجىن جوعارى مىنبەردەن كوتەرىپ، مەملەكەتىمىزدىڭ قاۋىپسىزدىكتى قامتاماسىز ەتۋدەگى مۇددەلەرىن بەلسەنە قورعاپ كەلەدى.  

باتىر جاسۇلان

ايقىن- اقپارات