تولايىم تابىستارعا تولى ءماندى دە ماڭىزدى ساپار - اپتالىق شولۋ
ونىڭ ءبىرى اقسۇيەك اعىلشىندار ەلى - ۇلى بريتانيا بولسا، ەكىنشى ساپار تالعامپاز «گەكساگون» (التىبۇرىش) سانالاتىن ەل - فرانسيادا جالعاستى. بۇل ەكى ساپار دا ەلىمىز ءۇشىن اسا تابىستى بولدى، ءبىرقاتار كەلىسىمشارتتار جاسالىپ، ميللياردتار توڭىرەگىندە ۋاعدالاستىقتار ءجۇردى، ەڭ باستىسى ستراتەگيالىق ىنتىماقتاستىقتىڭ جاڭا كوكجيەگى كەڭەيتىنى ايقىندالدى. ەندەشە ەلىمىز ءۇشىن ەلەۋلى بولعان وسى اپتانىڭ ايتۋلى جاڭالىعىنا كەڭىرەك توقتالساق.
الدىمەن ۇلى بريتانياعا كەلسەك، بۇل ساپاردىڭ ماڭىزى - رەسمي استانا مەن لوندون اراسىنداعى ستراتەگيالىق ارىپتەستىكتى ودان ءارى تەرەڭدەتۋ، جوعارى دەڭگەيدەگى قارىم-قاتىناستى نىعايتۋ، ساياسي، ساۋدا- ەكونوميكالىق جانە مادەني- گۋمانيتارلىق بايلانىستاردى كەڭەيتۋ بولىپ تابىلادى. بىردەن ايتا كەتەرلىگى، ۇلى بريتانيا قازاقستان پرەزيدەنتى ن. نازاربايەۆتىڭ بۇل جولعى ساپارىنا بارىنشا ءمان بەرگەن ەكەن. ەلباسى ۇلى بريتانيا پرەمەر-ءمينيسترى دەۆيد كەمەرونمەن كەزدەسىپ، ەكى ەل باسشىلىعى ۇكىمەتارالىق كوميسسيانىڭ وتىرىسىنا قاتىستى. كەزدەسۋ بارىسىندا دەۆيد كەمەرون قازاقستاننىڭ ينۆەستيتسيا تارتۋ، يندۋستريانى دامىتۋ جانە ساۋدا سالاسىندا كەرەمەت تابىستارعا جەتكەنىنە نازار اۋدارعان بولاتىن.
بۇدان بولەك، كەزدەسۋ قورىتىندىسى بويىنشا ءبىرقاتار ماڭىزدى قۇجاتقا قول قويىلعانىن ەرەكشە اتاپ وتۋگە بولادى. سونىڭ ىشىندە ۇلى بريتانيا كورولدىگىنىڭ ەكسپو-2017 كورمەسىنە قاتىسۋى تۋرالى كەلىسىم جاسالىپ، وسى ارقىلى لوندون ەكسپو-2017 كورمەسىنە قاتىساتىندىعىن قۇقىقتىق نەگىزدە كۋالاندىردى. ايتا كەتەرلىگى، كەزدەسۋ سوڭىندا قازاقستان پرەزيدەنتى ۇلى بريتانيا پرەمەر- ءمينيسترىن I دارەجەلى «دوستىق» وردەنىمەن ماراپاتتادى.
ايتا كەتەرلىگى، قازاقستان مەن ۇلىبريتانيا اراسىنداعى ساۋدا- ەكونوميكالىق قارىم- قاتىناستار ءوز دەڭگەيىندە دامىپ كەلەدى. بىرىككەن كورولدىكتىڭ قازاقستان ەكونوميكاسىنا، اسىرەسە، ونىڭ مۇناي- گاز سەكتورىنا قۇيعان تىكەلەي ينۆەستيتسيالارىنىڭ كولەمى بويىنشا الدىڭعى ورىنداردىڭ ءبىرىن الۋى سونىڭ ءبىر كورىنىسى. ۇلىبريتانيا قازاقستان ەكونوميكاسىنا سالىنعان ينۆەستيتسيالار كولەمى بويىنشا ءداستۇرلى تۇردە جەتەكشى ەلدەردىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. ماسەلەن، 1995 -جىلدان بەرى قازاقستانعا كەلگەن بريتاننىڭ تىكەلەي ينۆەستيتسيالارى 11,2 ميلليارد دوللاردى قۇراپتى.
بۇدان بولەك، ەلباسى ساپارىنىڭ اياسىندا لوندوندا ەكى ەلدىڭ كوپتەگەن جوعارى وقۋ ورىندارى رەكتورلارىنىڭ قاتىسۋىمەن ءبىلىم سالاسىنداعى فورۋم بولىپ ءوتتى. وسى شارانىڭ وزىندە بىرنەشە مەموراندۋمعا قول قويىلدى. سونىمەن قاتار، قازاقستاننىڭ ءبىلىم سالاسىنا بريتاندىق تاراپتان قولداۋ قارجى بولىنەتىن بولدى.
ال قازاقستان- بريتانيا بيزنەس- فورۋمى اياسىندا پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆ بريتاندىق بيزنەس «كاپيتاندارىمەن» كەزدەستى. «بۇل ءبىزدىڭ ەل ءۇشىن اسا ماڭىزدى دەپ ويلايمىن. ىسكەر توپتارىمىز قۇنى 5 ميلليارد دوللار بولاتىن كەلىسىمشارتتار مەن مەموراندۋمدار جاساستى. بۇل جوبالاردىڭ بارلىعى قازاقستاننىڭ شيكىزاتتىق سەكتورىن دامىتۋعا عانا باعىتتالىپ وتىرعان جوق»، - دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى. سونىمەن قاتار، مەملەكەت باسشىسى ساپار بارىسىندا قول قويىلعان كەلىسىمدەر مازمۇنىنا توقتالىپ، بۇل قۇجاتتاردىڭ بولاشاقتاعى دامۋعا باعىتتالعانىن ايتتى. سونىڭ ىشىندە گاز، ەنەرگەتيكا، مۇناي حيمياسى جانە فارماتسيەۆتيكا سالالارىنداعى بىرلەسكەن جوبالار اتاپ كورسەتىلدى. نۇرسۇلتان نازاربايەۆ بريتانيا تاراپىمەن استانا جانە لوندون اراسىندا قوسىمشا اۋە رەيسىن اشۋ تۋرالى كەلىسىم جاسالعانىنا نازار اۋداردى.
تۇتاستاي العاندا، ەلباسىنىڭ ۇلىبريتانياعا ساپارى اياسىندا ەكى ەل اراسىنداعى قارىم- قاتىناستى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرەتىن كوپتەگەن كەلىسىمدەرگە قول قويدى. ناقتىراق ايتقاندا، پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆتىڭ بريتاندىق بيزنەس وكىلدەرى جانە ءىرى كاسىپورىن باسشىلارىمەن كەزدەسۋدىڭ ناتيجەسىندە قول قويىلعان كەلىسىمشارتتاردىڭ جالپى قۇنى 13 ميلليارد دوللاردى قۇرادى.
ال اقسۇيەكتەر ەلىندەگى ەلباسىنىڭ مارتەبەلى كەزدەسۋلەرىنە كەلسەك، ونداي جوعارى سالتاناتتىڭ ءبىرى ۇلىبريتانيا جانە سولتۇستىك يرلانديا پاتشايىمى II ەليزاۆەتامەن ءوتتى. بۋكينگەم سارايىندا وتكەن كەزدەسۋدە قازاقستان پرەزيدەنتىنە ايرىقشا قۇرمەت كورسەتىلدى. ماسەلەن، گۆارديالىق پولكتىڭ قاراۋىلى ەلباسىن قازاقشا قارسى السا، IIەليزاۆەتا اعىلشىندارعا ءتان بارلىق ءجون- جورالعىنى جاسادى.
كەزدەسۋ بارىسىندا پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆ پاتشايىمعا بىرىككەن كورولدىككە ساپارىنىڭ قورىتىندىلارى تۋرالى اڭگىمەلەي وتىرىپ، ەكى جاقتىڭ اراسىندا كوپتەگەن كەلىسىمدەردىڭ جاسالعانىن ريزاشىلىقپەن اتاپ ءوتتى. قازاقستان پرەزيدەنتى ەلىمىزدىڭ سىرتقى ساياساتىندا بريتاندىق ۆەكتوردىڭ ماڭىزى جوعارى ەكەنىن، وعان ەلدەرىمىزدىڭ اراسىنداعى جوعارى دەڭگەيدەگى بايلانىستار عانا ەمەس، ىسكەر توپتاردىڭ، اكادەميالىق قوعامداستىقتاردىڭ، سونداي- اق ەكى مەملەكەت ۆەدومستۆولارىنىڭ اراسىنداعى مىقتى سەرىكتەستىك بايلانىستار دا ايعاق بولاتىنىن ايتتى.
سونىمەن قاتار نۇرسۇلتان نازاربايەۆ قازىرگى ۋاقىتتا جۇرگىزىلىپ جاتقان قازاقستان ەكونوميكاسىن جاڭعىرتۋ جونىندەگى رەفورمالارعا جانە وسى ۇدەرىستە بريتاندىق كاپيتالدىڭ اتقارا الاتىن رولىنە توقتالدى. IIەليزاۆەتا پاتشايىم دا ءوز سوزىندە نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ لوندونعا رەسمي ساپارىنىڭ قورىتىندىلارىنا جوعارى باعا بەرىپ، ونىڭ ناتيجەلەرى ەكى ەل اراسىنداعى دوستىق قارىم- قاتىناستاردى ودان ءارى نىعايتۋعا جانە قازاقستان مەن بىرىككەن كورولدىك حالىقتارىنىڭ وركەندەۋىنە قىزمەت ەتەتىنىنە سەنىم ءبىلدىردى.
قازاقستان مەن فرانسيا ىنتىماقتاستىق كوكجيەگىن كەڭەيتەدى
باتىسقا ساپار اياسىندا ەلباسىمىز فرانسياعا رەسمي ساپارمەن ون ءبىرىنشى رەت بارىپ وتىر ەكەن. فرانسيا پرەزيدەنتى فرانسۋا وللاندتىڭ شاقىرتۋىمەن بولعان رەسمي ساپاردىڭ ءبىرىنشى كۇنىن مەملەكەت باسشىسى بيزنەس جەتەكشىلەرىمەن كەزدەسۋدەن باستاعان بولاتىن. ماسەلەن، قازاقستان پرەزيدەنتى Peugeot Citroёn كومپانياسى باسقارماسىنىڭ ءتوراعاسى كارلوس تاۆارەسپەن كەزدەسىپ، ەكىجاقتى اۆتووندىرۋشىلەردىڭ ىنتىماقتاستىق پەرسپەكتيۆالارى تالقىلاندى.
ك. تاۆارەس ەلباسىنا قازاقستاندىق سەرىكتەستەرىمەن ەكى جىل ىشىندەگى بىرلەسكەن جۇمىسى، دايىن ءونىم شىعارۋ ءوندىرىسى جانە ونى كورشى ەلدەردىڭ نارىعىنا ەكسپورتتاۋ جوسپارلارى تۋرالى ايتىپ بەردى. ال «Total» كومپانياسىنىڭ باس اتقارۋشى ديرەكتورى پاتريك پۋياننەمەن كەزدەسۋدە نەگىزىنەن كومىرسۋتەك شيكىزاتىن ءوندىرۋ سالاسىنداعى ءوزارا ىقپالداستىقتىڭ نەگىزگى باعىتتارى تالقىلاندى. بۇدان بولەك، ەلباسىنىڭ فرانسيانىڭ جەتەكشى كومپانيالارىنىڭ باسشىلارىمەن جالپى كەزدەسۋى ءوتتى. وندا مەملەكەت باسشىسى قازاقستاننىڭ مۇمكىندىكتەرى ماسەلەسىن كەڭىنەن اڭگىمەگە ارقاۋ ەتتى.
«فرانسيانىڭ 24 كومپانياسى قازاقستاندا قازىردىڭ وزىندە 2 ميلليارد دوللاردان اساتىن جوبالاردى جۇزەگە اسىردى، 14 جوبا جۇزەگە اسىرىلۋ كەزەڭىندە تۇر، تاعى 10 ى - كەلەشەكتىڭ ەنشىسىندە. ءبىر عانا مەنىڭ ساپارىم بارىسىندا جالپى قۇنى 5 ميلليارد دوللاردان اساتىن كەلىسىمشارتتارعا قول قويىلاتىن بولادى»، - دەدى ن. نازاربايەۆ. ەلباسى فرانسيا قازاقستاننىڭ جەتەكشى ەكونوميكالىق سەرىكتەستەرىنىڭ قاتارىنا كىرەتىنىن، ەكى ەلدىڭ ءوزارا ساۋدا اينالىمى سوڭعى جىلدارى سىرتقى جاعدايدىڭ كۇردەلىلىگىنە قاراماستان، 6 ميلليارد دوللار كولەمىندە تۇراقتاعانىن ايتتى. فرانسۋز بيزنەسىنىڭ سوڭعى 10 جىلدا قازاقستان ەكونوميكاسىنا سالعان ينۆەستيتسياسى شامامەن 12 ميلليارد دوللاردى قۇراعان، ال قازاقستان نارىعىندا جۇمىس ىستەيتىن فرانتسۋزدىق كومپانيالار سانى 130 عا جەتىپتى.
«ەلىمىز تيتاننان جوعارى تەحنولوگيالى ءونىم جاسايتىن زاۋىت اشتى، بۇل ءونىم Airbus ۇشاقتارىن قۇراستىرۋ ءۇشىن پايدالانىلادى. قازاقستاننىڭ «ەير استانا» كومپانياسى فرانسۋز اۆياتسيا ونەركاسىبىنىڭ ۇشاقتارىن پايدالانۋ ارقىلى وسى سيكلدى اياقتايدى»، - دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى. ەلباسىنىڭ ايتۋىنشا، استانا مەن پاريج اراسىندا تىكەلەي اۋە قاتىناسىن اشۋ جانە ينۆەستورلار ءۇشىن ۆيزاسىز رەجىم ەنگىزۋ ەكى ەلدىڭ ينۆەستيتسيالىق ىقپالداستىعىنا وڭ اسەرىن تيگىزەدى. سونىمەن قاتار، ەكى ەلدىڭ ىسكەر توپتارى اراسىندا قول قويۋعا ازىرلەنىپ جاتقان كەلىسىمشارتتار فرانسياعا ۋران جەتكىزۋ، اۆتوموبيل ونەركاسىبى، سۋمەن قامتاماسىز ەتۋ، قالدىقتاردى جويۋ جانە باسقا دا ماڭىزدى باعىتتاردى قامتيتىنى اتاپ ءوتىلدى.
مەملەكەت باسشىسى قازاقستاننىڭ ينۆەستيتسيالىق احۋالدى ودان ءارى جاقسارتۋ، بەس ينستيتۋتتىق رەفورمانى جانە ۇلت جوسپارىن، «نۇرلى جول» باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋ، سونداي- اق، استانادا ەكسپو-2017 حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەسىن وتكىزۋگە دايىندىق جۇمىستارى تۋرالى دا ايتتى. سوڭىندا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ فرانسۋز بيزنەسىن قازاقستاندى يندۋستريالاندىرۋعا، جوسپارلانىپ وتىرعان ءىرى كاسىپورىنداردى جەكەشەلەندىرۋگە جانە قۇرىلىپ جاتقان «استانا» حالىقارالىق قارجى ورتالىعىنىڭ جۇمىسىنا بەلسەنە قاتىسۋعا شاقىردى. ايتا كەتەرلىگى، فرانسيا ەكسپو-2017 گە قاتىسۋعا نيەت بىلدىرگەن ەلدەر اراسىندا ءبىرىنشى بولىپ وعان قاتىسۋ بيۋدجەتىن بەلگىلەگەن ەكەن.
قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ فرانسۋز ارىپتەسى فرانسۋا وللاندپەن ەليسەي سارايىنداعى كەزدەسۋى بيزنەس سەركەلەرىمەن بولعان جۇزدەسۋدى ودان ءارى ساباقتاي ءتۇستى دەسە دە بولادى. وسى رەسمي كەزدەسۋدە مەملەكەتتەر باسشىلارى ەكىجاقتى ىنتىماقتاستىقتىڭ نەگىزگى باعىتتارىن تالقىلاپ، كۇن تارتىبىندەگى حالىقارالىق وزەكتى ماسەلەلەر جونىندە پىكىر الماستى. مەملەكەت باسشىسى فرانسيا قازاقستاننىڭ ماڭىزدى سەرىكتەستەرىنىڭ ءبىرى ەكەنىن، ەلدەرىمىزدىڭ اراسىندا بۇگىندە ەكونوميكا جانە ساياسات ماسەلەلەرى بويىنشا تولىق تۇسىنىستىك ورناعانىن ايتتى. كەزدەسۋ بارىسىندا نۇرسۇلتان نازاربايەۆ فرانسيا پرەزيدەنتىن ءى دارەجەلى «دوستىق» وردەنىمەن ماراپاتتادى.
ال جۇزدەسۋدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى مەن فرانسۋز رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ بىرلەسكەن دەكلاراتسياسى قابىلدانعان. بۇدان بولەك، عارىش بويىنشا ىنتىماقتاستىقتى دامىتۋ سالاسىنداعى نيەتتەستىك تۋرالى دەكلاراتسيا، ەكى ەل ءبىلىم مينيسترلىكتەرىنىڭ بىرلەسكەن دەكلاراتسياسى قابىلداندى.
فرانسياعا ساپارى اياسىندا ەلباسى يۋنەسكو- نىڭ باس ديرەكتورى يرينا بوكوۆامەن دە جۇزدەسكەن. وندا مادەني جانە تاريحي مۇرالاردى ساقتاۋ ىسىندە، ءبىلىم جانە عىلىم سالاسىندا حالىقارالىق بايلانىستار اياسىن كەڭەيتۋدەگى قازاقستان مەن يۋنەسكو- نىڭ ءوزارا ىقپالداستىعى ماسەلەلەرى تالقىلاندى. پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆ وندا قازاقستاننىڭ يۋنەسكو- نى قولدايتىنىن جانە بەلسەنە ىنتىماقتاسىپ كەلە جاتقانىن ايتتى.
«يۋنەسكو- مەن ءبىزدىڭ ارامىزدا جاقسى قارىم- قاتىناس ورنىققان. «ادامزاتتىڭ ار- ۇجدانى» اتالعان بۇل ۇيىم داستۇرلەر مەن مادەني قۇندىلىقتاردى قورعايدى. قازاقستان مادەنيەتىنىڭ كوپتەگەن ايشىقتى داتالارى يۋنەسكو- دا اتاپ ءوتىلدى»، - دەدى قازاقستان پرەزيدەنتى. سونىمەن قاتار، پاريجدەگى ساپارى بارىسىندا ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ يۋنەسكو باس كونفەرەنسياسىنىڭ 38-سەسسياسىنا قاتىستى. كونفەرەنسياعا قاتىسۋشىلار الدىندا سويلەگەن سوزىندە مەملەكەت باسشىسى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى جۇيەسىندە يۋنەسكو- نىڭ الاتىن ورنى ايرىقشا ەكەنىن اتاپ ءوتتى. «قازاقستان نەگىزگى باسىمدىعى بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ ورنىقتى دامۋ ماقساتىنىڭ ماڭىزدى باعىتى بولىپ سانالاتىن يۋنەسكو- نىڭ قىزمەتىن تولىق قولدايدى»، - دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ. قازاقستان پرەزيدەنتى ءوزى وسى مىنبەردەن 20 جىل بۇرىن بايانداعان ماقسات- مىندەتتەردىڭ بارىنە، سونداي- اق ب ۇ ۇ مىڭجىلدىق دامۋ ماقساتتارىنا ءبىزدىڭ ەل قول جەتكىزگەنىن ايتتى.
«بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى باس اسسامبلەياسىنىڭ مەرەيتويلىق 70- سەسسياسىندا وتكەن دەباتتار الەم دامۋىنىڭ جاڭا پاراديگماسىن ازىرلەۋ قاجەتتىگىن دالەلدەپ بەردى. قازاقستاننىڭ حالىقارالىق باستامالارى وسى ماڭىزدى مىندەتتى ورىنداۋعا باعىتتالعان. ءبىز «جاھاندىق ستراتەگيالىق باستاما - 2045» جوسپارىن ۇسىنامىز. ونىڭ ءمانىسى - سوعىستار مەن قاقتىعىستاردىڭ تۇپكى سەبەپتەرىنە جول بەرمەيتىن بۇكىلالەمدىك دامۋ ستراتەگياسىن جاساۋ»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
بۇدان بولەك، قازاقستان پرەزيدەنتى بەيبىتشىلىك پەن حالىقارالىق تۇراقتىلىقتى قامتاماسىز ەتۋ بارىسىندا يۋنەسكو- نىڭ الەۋەتىن كەڭىنەن پايدالانۋ قاجەتتىگىنە توقتالا وتىرىپ، ۇيىم جانىنان بەيبىتشىلىك پەن ورنىقتى دامۋدى قولداۋ جونىندەگى حالىقارالىق اكادەميا قۇرۋدى ۇسىندى. «اكادەميا وزىق الەمدىك تاجىريبەگە سۇيەنە وتىرىپ، بەيبىتشىلىك پەن ورنىقتى دامۋدى قولداۋ جونىندە پروگرەسسيۆتى يدەيالار مەن ءتيىمدى شارالار ازىرلەي الار ەدى. يۋنەسكو- نىڭ «الەم مادەنيەتى» تۇجىرىمداماسىن جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى قاقتىعىستاردىڭ ەرتەرەك الدىن الۋ جولىن ىزدەستىرۋدىڭ ەرەكشە ماڭىزى بار. اتالعان تۇجىرىمداما قاعيداتتارى قازاقستاننىڭ بۇۇ قولداۋىمەن «جاڭا بولاشاق» تۇجىرىمداماسىن ازىرلەۋ جونىندەگى باستاماسىمەن ۇندەسەدى»، - دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.
سونىمەن قاتار مەملەكەت باسشىسى ءىس- شاراعا قاتىسۋشىلارعا قازاقستاننىڭ يۋنەسكو-عا ءبىزدىڭ ەل باستاماشىلىق ەتكەن 2013-2022 -جىلدارعا ارنالعان مادەنيەتتەر جاقىنداستىعىنىڭ حالىقارالىق ونجىلدىعىن جۇزەگە اسىرۋ ءىسى بويىنشا قولداۋ كورسەتىپ وتىرعانى تۋرالى دا ايتىپ بەردى. سوڭىندا قازاقستان پرەزيدەنتى ەلىمىزدەگى ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان رەفورمالارعا جانە استانادا ەكسپو-2017 حالىقارالىق كورمەسىن وتكىزۋگە دايىندىق بارىسىنا توقتالىپ، بارشا دەلەگاتتاردى وسى كورمەنى كەلىپ كورۋگە شاقىردى.
اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى
