قىرعىزستانداعى حالىقارالىق تەاتر فەستيۆالىندە جازۋشى ج. ەرعاليەۆتىڭ «قاس- قاعىم» تراگەدياسى باس جۇلدەنى جەڭىپ الدى
قىرعىزستاندا وتكەن حالىقارالىق بۇل تەاترلار فەستيۆالىنە 3 شەتەلدىك جانە 9 قىرعىز تەاترى قاتىستى. قازاقستاننان مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترى مەن س. مۇقانوۆ اتىنداعى سولتۇستىك قازاقستان وبلىستىق قازاق سازدى- دراما تەاترى قاتىسقان بولاتىن.
قىرعىز جەرىندە وتكىزىلگەن بۇل ونەر دوداسىندا نابەرەجنىە چەلنىدەگى تاتار مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترى، م. ۆاحيدوۆا اتىنداعى تاجىك مەملەكەتتىك جاستار تەاترلارى دا، ونەر كورسەتكەن فەستيۆالدە سىنشىلار القاسى دا جۇمىس ىستەدى. ونىڭ قۇرامىندا جانىش قۇلمامبەتوۆ، سىنشىلار القاسىنىڭ ءتوراعاسى، قىرعىزستاننىڭ تەاتر قايراتكەرلەر وداعىنىڭ پرەزيدەنتى (بىشكەك)؛ ەركىن جۋاسبەك، ونەرتانۋ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى (قازاقستان)؛ زۋحرا يسلامبايەۆا، ونەرتانۋ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى (قازاقستان)؛ ليۋدميلا مولداليەۆا، تەاترتانۋشى (قىرعىزستان)؛ راۋزا سۇلتانوۆا، ونەرتانۋ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى (تاتارستان)؛ مۋحاممادۋللو تاباروۆ، تاريح عىلىمدارىنىڭ كانديداتى (تاجىكستان)؛ جىلدىز تويبايەۆا، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى (قىرعىزستان) سياقتى تەاتر ماماندارى بار.
قازاق ەلىنىڭ تەاتر ونەرىنىڭ قارا شاڭىراعى مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى قازاقتىڭ مەملەكەتتىك اكادەميالىق دراما تەاترى جابال ەرعاليەۆتىڭ «قاس- قاعىم» سپەكتاكلىمەن قاتىسىپ، باس جۇلدە - «ۇزدىك سپەكتاكل» اتالىمىمەن ماراپاتتالدى. فەستيۆالدىڭ جابىلۋىنا ارنالعان راسىمدە ج. ەرعاليەۆتىڭ «قاس- قاعىم» مەتافيزيكالىق تراگەدياسىنىڭ رەجيسسەرى ەلىك نۇرسۇلتانعا قىرعىزستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مادەنيەت، اقپارات جانە تۋريزم ءمينيسترى التىنبەك ماقسۇتوۆ باس جۇلدەنى ءوز قولىمەن تابىستادى.
مۋحامادۋللو تاباروۆ، تاجىكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، تەاتر سىنشىسى:
- «قاس- قاعىم» سپەكتاكلىن كورگەننەن كەيىنگى تاڭعالىسىمدى جاسىرا المايمىن. تەاتر ادام رۋحانياتىنىڭ ارالىن كورسەتەدى. سىزدەردىڭ تىلدە قالاي ەكەنىن بىلمەيمىن، ءبىراق مەنىڭ تىلىمدەگى «جازيرا» «وستروۆ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ءبىز الەم ۇلكەن دەپ ايتامىز، الايدا بارلىعىمىز ماحاببات پەن رۋح قورشاعان ءبىر ارالدامىز. سپەكتاكلدە ناۋقاس قىزدىڭ ساناسىندا جۇرگەن پروتسەستىڭ بارلىعى - ماحابباتتىڭ جەتىسپەۋشىلىگىنەن. ول سۇيسەم، سۇيىكتى بولسام دەپ ەلەستەتەدى. ونىڭ ءسۇيۋ، سۇيىكتى بولۋعا دەگەن قاراپايىم عانا ارمانىنا نە كەدەرگى جاسايدى؟ تەاتردا سەزىم وينايتىنىن تۇسىنەمىن، ءبىر قاراعاندا ءىس جۇزىندە مۇمكىن ەمەس، بۇل تەك اكتەرلەردىڭ ويىنىمەن كورسەتە الاتىن بولشەگى عانا. بۇرىن وسىنى رەينكارناتسيا ونەرى دەپ اتايتىنبىز.
سپەكتاكل رەجيسسەر مەن اكتەرلەردىڭ ادەمى جۇمىسىنان تۋىنداعانى كورىنىپ تۇر. ءبىز گۋمانيستىك تۇرعىدان تەاتردىڭ بويىمىزعا جاناشىرلىقتى دارىتاتىنىنا وتە قۋانىشتىمىز. ناۋقاسقا نە جەتپەيدى؟ ماحاببات. ءومىرىمىزدىڭ ەسالاڭدىق ىرعاعىنا قاراماستان، ءبىز ادامي قارىم- قاتىناستى قالايمىز. بىزگە نە جەتىسپەيدى؟ ناۋقاستارعا كۇتىم جەتىسپەيدى، ال بىزگە تىنىشتىق، تۇسىنىستىك جەتىسپەيدى. ەڭ جاقىن جاندارىمىزدىڭ وزىنە كوڭىل بولمەيمىز، مىنە، بۇل - وسى ماسەلەلەردى اشىق بەينەلەگەن وتە نازىك ءيىرىمدى پسيحولوگيالىق جۇمىس. تەاتر زاماناۋي تەحنولوگيالارمەن دۇنيەجۇزىلىك سەزىم، تۇسىنىستىكتى كورسەتەدى. وسى ناۋقاستاردىڭ ورنىندا ءبىز جۇرگەن سياقتىمىز. بارلىعى نازىك يىرىمدەرمەن، زەرگەر جاساعانداي جاسالعان. مەن ءوز ەلىمدە، ءوز تەاترىمدا، ءوز مۇمكىنشىلىكتەرىمىزدى پايدالانا وتىرىپ ساحنالاۋدى ەلەستەتەمىن.
مۇندا رەجيسسەردىڭ قولتاڭباسى كورىنىپ تۇر. سونىمەن قاتار ارتيستەردىڭ ادال، تازا جۇمىستارى سايراپ تۇر. سۋرەتشىلەر تەحنيكالىق قۇرالدارمەن، تۇستەرمەن جاقسى جۇمىس جاساعان. ادام جانىن تىنىشتاندىراتىن كوك، تەڭىز تۇستەر، جۇيكە قوزدىراتىن قىزىل ءتۇس جانە جالپى ءتۇس. قويىلىم گەرويلارى قايدا تۇرسا دا، ءبىز ولاردى كوزبەن، ەموتسيامەن كورەمىز، سەزەمىز. ميزانستسەنادان- اق جاس رەجيسسەردىڭ ءوز ءىسىنىڭ بىلگىرى ەكەنى بايقالادى. ول سپەكتاكلدىڭ تەرەڭدىگىن جانە شارىقتاۋ شەگىن بىلەدى. وتە گارمونيالىق، ديناميكالىق، ەلىكتىرگىش جۇمىس، ەڭ باستىسى، تەاتر ءبىزدى مەيىرىمدىلىككە جەتەلەيدى. ءبىز ادامي قارىم- قاتىناستى قالايمىز، ءبىراق وزگەلەردىڭ سەزىمىنە جاۋاپ بەرۋ ەڭ قاجەتتى قۇندىلىق ەكەنىڭ ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.
جانىش قۇلمامبەتوۆ، قىرعىزستان رەسپۋبليكاسىنىڭ تەاتر قايراتكەرلەر وداعىنىڭ ءتوراعاسى:
- مەنى قۋانتاتىنى - جاس رەجيسسەردىڭ قوعامىمىزداعى پروبلەمالاردى بەلسەندى تۇردە قولعا العانى، قوزعاعانى. ءيا، ءبىز وسىنداي فانتاسماگوريالىق الەمدە ءومىر سۇرەمىز. ولار ءارتۇرلى اسپەكتىدە ءار الۋان كورىنىس تابادى. رەجيسسەر وسىنىڭ بارلىعىن كورسەتۋگە تىرىسادى. مەنىڭ ويىمشا، جاس رەجيسسەردىڭ ازاماتتىق پوزيتسياسى ماقتاۋعا تۇرارلىق. تەاتر، ەڭ ءبىرىنشى، ادامدار، كورەرمەندەر ءۇشىن. مىنە، سول سەبەپتى ول جەڭدى. ەكىنشىدەن، رەجيسسەر اكتەرلەرمەن قالاي جۇمىس ىستەۋ كەرەكتىگىن بىلەدى. تاماشا اكتەرلىك جۇمىس، تاماشا ساتتەر بار. سپەكتاكل كورەرمەندەردىڭ جانە ءبىزدىڭ سانامىزعا اسەر ەتتى. مەن بۇل سپەكتاكلدىڭ جەتىستىگى دەپ ويلايمىن.
نۇرلان ابدىقالىقوۆ، قىرعىزستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، رەجيسسەر:
- قازاقستاندا كوپتەگەن جاڭا ستيلدەگى دراماتۋرگتەردىڭ بار ەكەنىن بىلەمىن. «قاس- قاعىم» سپەكتاكلىندە كوپتەگەن جانرلار قامتىلعان. البەتتە، بۇلاردىڭ ءبارى - باتىس، ەۋروپا تەاترلارىنان كەلگەن اعىم. ءبىراق سوعان قاراماستان، قاھارماندار ءوز رولدەرىن ءيىن قاندىرا وينادى. مەنىڭ بىلەتىنىم، - ولار - تەاتر جانە كينونىڭ بەلگىلى ءارى بەلدى اكتەرلەرى. بۇل ەكسپەريمەنتالدىق سپەكتاكل ەكەنى بەلگىلى جانە كورەرمەندەر جاقسى قابىلدادى.
دايىنداعان
سالتانات ابىلعازيەۆا،
ءمولدىر بەكجان.
