وليمپيادا جۇلدەسىنەن ايىرىلعاندار

استانا. قازاقپارات - وليمپيادا جۇلدەسىنەن ايىرىلعاندار وليمپيادا ويىندارىندا جۇزدەن جۇيرىك شىعىپ، جەڭىس تۇعىرىندا مارقايىپ تۇرعان سپورتشىلاردىڭ سول ساتتەگى كوڭىل كۇيىن قۇر سوزبەن جەتكىزۋ قيىن.

ءبىر انىعى، ولاردىڭ بويىن ەرەكشە ءبىر قۋانىش پەن ايرىقشا ءبىر ماقتانىش سەزىمى كەرنەيدى. ونداي ساتتەردى اتا-بابالارىمىز «قۋانىشتان توبەسى كوككە ەكى ەلى عانا جەتپەدى» دەپ سۋرەتتەگەن. الايدا ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەننەن كەيىن ءبىر شيكىلىكتىڭ بارى انىقتالىپ، ءدۇبىرلى دودادا جەڭىپ العان جۇلدەلەرىنەن ايىرىلىپ جاتقان سپورتشىلاردى دا كوزىمىز كوردى. ونداي كەزدەردە، ارينە، وكىنىشتەن وزەكتەرى ورتەنەدى. ەگەر وليمپيادا ويىندارىنىڭ تاريحىنا ۇڭىلسەك، ونداي وقيعالاردىڭ دا از بولماعانىن اڭعارامىز.


 

رەسمي دەرەكتەرگە جۇگىنسەك، وسى كۇنگە دەيىن 76 سپورتشى حالىقارالىق وليمپيادا كوميتەتىنىڭ (ح و ك) شەشىمى بويىنشا ءتورت جىلدا ءبىر وتەتىن بايراقتى باسەكەدە جەڭىپ العان جۇلدەلەرىنەن ايىرىلعان ەكەن. قۇزىرلى ورگاننىڭ وسىنداي قادامعا بارۋىنىڭ ءتۇرلى سەبەبى بار. ول جايىندا ءسال كەيىنىرەك ەگجەي-تەگجەيلى باياندايتىن بولامىز.

ح و ك- تىڭ قاھارىنا ەڭ كوپ ۇشىراعان - جەڭىل اتلەتتەر. «سپورت پاديشاسىنىڭ» 23 وكىلىنە وسىنداي اۋىر جازا قولدانىلدى. سونداي-اق اۋىر اتلەتيكا، شاڭعى جانە ۆەلوسپورت سايىستارىندا جوعارىداعىداي وقيعالار ءجيى كەزدەسەدى. مەملەكەتتەر جايىنا ايتار بولساق، ا ق ش، رەسەي جانە بولگاريانىڭ سپورتشىلارى كوپ جاپا شەكتى. امەريكالىقتار 15 جۇلدەدەن ايىرىلسا، رەسەيلىكتەر - 10 جانە بولگارلىقتار 7 رەت جەر سيپاپ قالعانىنا ءدۇيىم جانكۇيەر كۋا.

ەندى ناقتى مىسالدارعا جۇگىنەيىك. 1988-جىلى سەۋل وليمپياداسىندا بەن دجونسون تاڭداي قاعارلىق كورسەتكىشكە قول جەتكىزدى. كانادالىق جەلاياق 100 مەتردى 9,79 سەكۋندتا جۇگىرىپ ءوتتى. بۇل -  الەمدىك رەكورد! سول كەزدە ونىڭ ونەرىنە تامسانباعان جانكۇيەرلەر كەمدە-كەم ەدى. الايدا ارادا ءۇش كۇن وتكەننەن كەيىن دجونسوننىڭ دوپينگ قولدانعانى انىقتالىپ، ول وليمپيادا التىنىن ح و ك- قا قايتارىپ بەرۋگە ءماجبۇر بولدى.

كەيىننەن بەننىڭ باسقا دا جارىستاردا سونداي ارامزا ارەكەتتەرگە بارعانى انىقتالىپ، داڭقتى سپورتشى ۇزاق جىلدار بويى تىرنەكتەپ جيعان ابىرويىنان جۇرداي بولدى.

ءالى ەسىمىزدە، توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا ەل-جۇرتتىڭ الدىندا ىڭعايسىز جاعدايعا قالعان «قارا مارجان» ب ا ق وكىلدەرىنە سۇحبات بەرىپ: «كوپتەگەن ادامدار كەزىندە مەنى الاقاندارىنا سالىپ، ايالاعان ەدى. ميلليونداعان بالا مەن جەتكىنشەك ءپىر تۇتتى. ماعان ۇقساعىسى كەلەتىن جاستاردىڭ قاتارى تىپتەن قالىڭ ەدى. الايدا مەن ولاردى ۇزاق جىلدار بويى الداپ كەلدىم. ارزان جولمەن اتاق-داڭققا بولەنەمىن دەپ، ابىرويدان جۇرداي بولدىم. قازىر سونى ويلاسام، جانارىم جاسقا تولادى. وكىنىشتەن وزەگىم ورتەنەدى. مەن ءوزىمدى الەمدەگى ەڭ وپاسىز ادامداي سەزىنەمىن. ءبىراق امال نەشىك. زىمىراپ وتكەن ۋاقىتتى كەرى قايىرۋ مۇمكىن ەمەس. بالكىم، پەشەنەمە جازىلعانى سول شىعار» دەپ جانارىن تومەن سالعاندا، وعان جانى اشىعان بارشا جانكۇيەرلەر كوزدەرىنە جاس العان ەدى.

ونداي جاعدايدى تەك بەن دجونسون عانا باسىنان وتكەرگەن جوق. وعان دەيىن دە، ودان كەيىن دە دوپينگ قولدانعانى ءۇشىن وليمپيادا ويىندارىندا ولجالاعان جۇلدەلەرىنەن ايىرىلعان سپورتشىلار كوپتەپ كەزدەستى.

ماسەلەن، 1972-جىلى ميۋنحەندە وتكەن ءدۇبىرلى دودادا دارا تالانتىمەن وقشاۋلانعان موڭعوليا دزيۋدوشىسى باحۆاين بۋياداا، ا ق ش ءجۇزۋشىسى ريك دەمونت، بولگاريا زىلتەمىرشىسى بلاگوي بلاگويەۆ جانە يسپانيانىڭ ۆەلوشاباندوزى حايمە ۋەلامو ارادا ءبىراز ۋاقىت وتكەننەن كەيىن ءوز جۇلدەلەرىن قايتارىپ بەردى. ال اد ۆان دەن حۋكتىڭ سول جارىستاعى سالعىرتتىعى سالدارىنان ۆەلوسپورتتان گوللانديا قۇراماسى قولا مەدالدان قاعىلدى.

1976-جىلى مونرەالداعى اۋىر اتلەتتەر سايىسىندا توپ جارعان زبيگنيەۆ كاچمارەك (پولشا) پەن ۆالەنتين حريستوۆتىڭ (بولگاريا) رۇقسات ەتىلمەگەن ءدارى-دارمەكتەردى پايدالانعانى انىقتالدى.

1984-جىلى لوس-اندجەلەستە گرەك-ريم كۇرەسى شەبەرى توماس يۋحانسسون (شۆەتسيا) مەن جەلاياق مارتتي ۆاينيونىڭ (فينليانديا) باسىنا قارا بۇلت ءۇيىرىلدى. 1988-جىلى اتىشۋلى بەن دجونسوننان بولەك، ءۇش اۋىر اتلەتكە قاتاڭ جازا قولدانىلدى. ولار -  ميتكو گرابليەۆ پەن انگەل گەنچيەۆ (بولگاريا) جانە اندور ساني (ۆەنگريا).

عاسىرلار توعىسىندا جاسىل قۇرلىقتا الاۋى تۇتانعان وليمپيادا ويىندارى دوپينگ داۋىنا تولى بولدى. ءبىر عانا ا ق ش- تىڭ اتاقتى جەلاياعى ماريون دجونستىڭ ءوزى 3 التىن جانە 2 قولا جۇلدەدەن ايىرىلدى. بۇرىندارى ونىڭ اتاق-داڭقىن تىزبەكتەپ شىعۋ وڭاي بولمايتىن. ال داۋلى وقيعادان كەيىن دجونس تەك 100 مەترگە جۇگىرۋدە جانە ەستافەتالىق سايىستان الەمنىڭ ءۇش دۇركىن چەمپيونى، ۇزىندىققا سەكىرۋدەن الەم چەمپيوناتىنىڭ قولا جۇلدەگەرى دەگەن اتاقتارىن ساقتاپ قالا الدى.

سونداي-اق سيدنەيدەگى دودادا ۆەلوشاباندوز لەنس ارمسترونگ (ا ق ش)، اۋىر اتلەت -  اشوت دانيەليان (ارمەنيا)، يزابەلا دراگنيەۆا، يۆان يۆانوۆ، سيەۆدالين مينچيەۆ (بولگاريا)، ەركىن كۇرەس شەبەرى الەكساندر ليايپولد (گەرمانيا)، گيمناسشى اندرەيا رەدۋكان (رۋمىنيا) جانە 4x100 ەستافەتالىق سايىستا شاشاسىنا شاڭ جۇقتىرماعان ا ق ش- تىڭ ەرلەر قۇراماسى بار بەدەلىنەن ايىرىلدى.

2004-جىلى افينى وليمپياداسىندا دوپينگكە قاتىستى 15 داۋلى وقيعا تىركەلسە، 2008-جىلى بەيجىڭدە -  5 جانە 2012-جىلى لوندوندا 6 سپورتشى جانارىمەن جەر شۇقىدى. سولاردىڭ قاتارىندا بالعا لاقتىرۋشى ادريان اننۋش پەن ديسك لاقتىرۋشى روبەرت فازەكاش (ۆەنگريا)، يادرو لاقتىرۋشى يۋري بەلونوگ پەن نادەجدا وستاپچۋك (بەلارۋس)، جەلاياق كريستال كوكس (ا ق ش)، راشيد رامزي (باحرەين)، اسلى الپتەكين (تۇركيا) سىندى ساڭلاقتار بار. بۇل سپورتشىلاردىڭ بارلىعى دا التىن مەدالدى زاڭدى يەلەرىنە قايتارىپ بەردى.

قىسقى وليمپيادا ويىندارىندا دا كەلەڭسىز جاعدايلار كەزدەسەدى. 2002-جىلى سولت-لەيك-سيتيدە 9 سپورتشىنى جازالادى. رەسەيلىك لاريسا لازۋتينا - 4 جانە ولگا دانيلينا 2 رەت جاپا شەكتى. يسپانيانىڭ شاڭعىشىسى يوحان ميۋللەگ ءۇش التىنىنان ايىرىلدى. 2006-جىلى كۇمىس العان ورىس قىزى ولگا پىليەۆا قاتاڭ جازاعا ۇشىرادى.

جوعارىداعى دەرەكتەرگە زەر سالساق، وليمپيادا جۇلدەسىنەن سپورتشىلار نەگىزىنەن، دوپينگ ءۇشىن عانا ايىرىلعانىن اڭعارۋعا بولادى. دەسەك تە، بايراقتى باسەكەلەر بارىسىندا باسقا دا جايتتار كەزدەسەدى. مىسالى، 1968-جىلى مەحيكودا قازىرگى بەسسايىسشىلار باسەكەسىندە ءۇشىنشى ورىن العان شۆەتسيا قۇراماسى تولىقتاي جازالاندى. سەبەبى سكانديناۆيا تۇبەگىنەن كەلگەن كوماندانىڭ ساپىنداعى حانس-گۋننار ليەنۆال جارىسقا اراققا سىلقيا تويىپ الىپ قاتىسقان ەكەن.

1992-جىلى بارسەلونادا ت م د قۇرامىندا ونەر كورسەتكەن يبراگيم سامادوۆ اۋىر اتلەتتەر سايىسىندا 82,5 كەلى سالماقتا كۇش سىناسىپ، ءۇشىنشى ورىندى يەلەندى. ول تەك گرەكيالىق پيرروس ديماس پەن پولشالىق كشيشتوفۋ سەميوندەن عانا قالىپ قويادى. ءبىراق بۇل كورسەتكىش ونى قاناعاتتاندىرمادى. جارىس اياقتالىپ، جەڭىمپازدار مەن جۇلدەگەرلەردى ماراپاتتاۋ ءراسىمى كەزىندە شەشەننىڭ قىزۋقاندى جىگىتى قولا مەدالدى موينىنا ىلۋدەن باس تارتىپ، ونى تۇعىرعا تاستاپ كەتەدى. سونداي ارەكەتكە بارعانى ءۇشىن حوك سامادوۆتى وليمپيادا جۇلدەسىنەن ايىرادى.

2000-جىلى سيدنەيدە تىم جاس سپورتشىنى قاتارىنا قوسقانى ءۇشىن كوپسايىستا قولا جۇلدەگەر اتانعان سپورتتىق گيمناستيكادان قىتايدىڭ ايەلدەر قۇراماسى جارىستان شەتتەتىلدى. سول كەزدە ايتۋلى مەملەكەتتىڭ ۇلتتىق كومانداسى ساپىندا ونەر كورسەتىپ، جارىس جولىندا جاسىنداي جارقىلداعان دۋن فانسياو نەبارى 14 جاستا ەدى.

2004-جىلى افينىدا ات سپورتىنىڭ كوماندالىق كونكۋرسىندا گەرمانيا قۇراماسى الدىنا جان سالمادى. الايدا ليۋدگەر بەرباۋمنىڭ سايگۇلىگىن تەكسەرۋ بارىسىندا ونىڭ قانىنان رۇقسات ەتىلمەگەن ءدارى-دارمەكتەردىڭ بەلگىلەرى بايقالدى. سول ءۇشىن بۇكىل كوماندا تولىقتاي جازالاندى. 2008-جىلى بەيجىڭدەگى باسەكەدە نورۆەگيا قۇراماسى دا ءدال سونداي جازاعا ۇشىرادى.

سول بەيجىڭ وليمپياداسىندا تاعى ءبىر كەلەڭسىز جاعداي تىركەلدى. ەركىن كۇرەستەن 84 كەلى سالماقتا ارا ابراحاميان بەلدەسكەن بولاتىن. ارمەنيانىڭ لەنيناكان قالاسىندا تۋىپ-وسكەن ول بىرەر جىلدان بەرى شۆەتسيانىڭ تۋى استىندا كۇش سىناسىپ ءجۇردى. وسى ورايدا تولاعاي تابىستارعا قول جەتكىزگەنىن دە ايتا كەتۋگە ءتيىسپىز. 2001 جانە 2002-جىلدارى الەم چەمپيونى اتاندى. 2003-جىلى اتالمىش جارىستا كۇمىس مەدالدى كەۋدەسىندە جارقىراتتى. 2004- جىلى افينى وليمپياداسىندا دا ەكىنشى ورىنعا تابان تىرەدى. ەۋروپا بىرىنشىلىگىندە ءۇش رەت جۇلدەگەرلەر ساناتىنا قوسىلدى. ەندىگى ونىڭ ارمانى -  وليمپيادا ويىندارىنىڭ التىن تۇعىرىنا كوتەرىلۋ ەدى.

اسپاناستى ەلىندەگى جارىس ارا ءۇشىن ءساتتى باستالدى. 84 كەلى سالماقتا بەلدەسكەن ول قارسىلاستارىن بىرىنەن كەيىن ءبىرىن قوعاداي جاپىرىپ كەلە جاتتى. جارتىلاي فينالدا يتاليالىق اندرەا مينگۋتستسيمەن كۇش سىناستى. بۇل كەزدەسۋدە ابراحامياننىڭ باسىمدىعى بايقالعانىمەن، تورەشىلەر اپەننين تۇبەگى تۇلەگىنىڭ ىعىنا جىعىلدى.

بۇل باسەكەدە مانگۋتستسي جەڭىمپاز بولىپ تانىلدى. تورەشىلەردىڭ بۇل شەشىمىنە نارازى بولعان ارا اقىرىنىپ ادىلدىك سۇرايدى. الايدا ودان ەشتەڭە وزگەرگەن جوق. سودان شۆەتسيا بالۋانى ءۇشىنشى ورىن ءۇشىن ايقاستا جەڭىسكە جەتەدى. ماراپاتتاۋ راسىمىنەن كەيىن موينىنداعى قولا مەدالدى شەشىپ الىپ، ونى بوز كىلەمنىڭ ۇستىنە تاستاي سالادى.

-  بۇل -  بارىپ تۇرعان وپاسىزدىق. تورەشىلەر ءدال وسىنداي ارسىزدىققا بارادى دەپ ەش ويلاعان جوق ەدىم. ولار مەنى باس جۇلدە ءۇشىن تالاسۋ مۇمكىندىگىمنەن ايىرسا دا، ساعىمدى سىندىرا العان جوق. بۇل وليمپياداعا مەن تەك چەمپيون اتانۋ ءۇشىن كەلگەن ەدىم. ال قولانىڭ ماعان ەش قاجەتى جوق، -  دەپ ارا جارىس اياقتالعان بەتتە اشىنا سويلەدى.

ارا ابراحاميانعا قولدانىلعان شارا دا قاتاڭ بولدى. ونىڭ ەسىمى وليمپيادا ويىندارىنىڭ جۇلدەگەرلەرى تىزىمىنەن سىزىلىپ تاستالدى. بالۋاننىڭ ءوزى ەكى جىلعا سپورتتان شەتتەتىلسە، باپكەرى مەن شۆەتسيانىڭ كۇرەس فەدەراتسياسى ح و ك- قا مول مولشەردە ايىپپۇل تولەدى.

عالىم سۇلەيمەن
«ايقىن»

سايتقا دايىنداعان: كۇنسۇلتان وتارباي