الەكسيەۆيچ: ادەبيەت ساياساتقا اسەر ەتە المايدى
ازاتتىقتىڭ ورىس قىزمەتى ءتىلشىسىنىڭ «ۇزاق جىلدار بويى ەلدەرىن قاتاڭ باقىلاۋدا ۇستاپ وتىرعان رەسەي مەن بەلارۋستىڭ اۆتوكرات باسشىلارى ۆلاديمير پۋتين مەن الەكساندر لۋكاشەنكو بيلىكتە تۇرعاندا وزگەرىس جاساۋ مۇمكىن بە؟» دەگەن ساۋالىنا سۆەتلانا الەكسيەۆيچ:
- قارسىلىق قاجەت ەكەنى انىق. ءبىراق بارريكاداعا شىعىپ، اتىسۋ كەرەك دەپ تۇرعانىم جوق. رەۆوليۋتسيانى مۇلدە قولدامايمىن، سەبەبى تاريحتا بولعان رەۆوليۋتسيالار قانتوگىسكە اپارىپ وتىرعان. رەۆوليۋتسيا كەرەك دەيمىن، ءبىراق ول - سانادا جاسالاتىن توڭكەرىس، - دەپ جاۋاپ بەردى.
1991 -جىلى س س س ر (سوۆەت وداعى - رەد.) تاراعاننان شيرەك عاسىر ءوتتى. جازۋشىنىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ تۋعان ايماعىندا (كوممۋنيستىك رەجيم ەلدەرىن ايتادى - رەد.) جانە باسقا دا الەم ەلدەرىندە وزگەرىستەر جاساۋعا قويىلعان كەدەرگىلەردى جويۋ ءۇشىن اۋەلى ادامداردىڭ ساناسى وزگەرۋى كەرەك.
- سوعىستى باياعىدا-اق كاننيباليزممەن تەڭەستىرۋ كەرەك ەدى. 21-عاسىردا ءومىر ءسۇرىپ جاتسا دا، ادامزات ءالى كۇنگە دەيىن كيكىلجىڭدەردى باياعى حايۋاني ادىستەرمەن شەشەدى. جالعىز عانا ايىرماشىلىق - بۇرىنعى زاماندا ادامدار ءبىرىن-ءبىرى شوقپارمەن ۇرىپ ولتىرسە، قازىر جاپپاي قىرىپ-جوياتىن قارۋدى پايدالانادى، - دەيدى جازۋشى.
اۋەلى قۇتتىقتاپ، سوسىن سىناعان پرەزيدەنت
توتاليتاريزمگە جانى قاس سۆەتلانا الەكسيەۆيچ ەڭبەكتەرىندە ناتسيستەردىڭ (گيتلەر فاشيستەرىن ايتادى - رەد. ) وككۋپاتسياسى، چەرنوبىل اپاتى، سوۆەت وداعىنىڭ اۋعانستانعا اسكەر كىرگىزۋى سياقتى بەلارۋسكە جانە بۇرىنعى س س س ر ەلدەرىنىڭ ومىرىنە ەرەكشە اسەر ەتكەن 20-عاسىردىڭ وقيعالارىن سۋرەتتەگەن.
جازۋشى ءارى جۋرناليست سۆەتلانا الەكسيەۆيچكە ادەبيەت سالاسىنداعى نوبەل سىيلىعىن تاپسىرۋ تۋرالى شەشىم شىعارعان شۆەد اكادەمياسى ونىڭ ەڭبەكتەرىن «زامانداستارىمىزدىڭ قاسىرەتى مەن ەرلىگىنە تۇرعىزىلىعان ەسكەرتكىش» دەپ باعالاعان.
الەكساندر لۋكاشەنكو بيلىككە كەلگەن 1994 -جىلدان بەرى ونىڭ ورىس تىلىندە جازىلعان ەڭبەكتەرىنىڭ بىردە-ءبىرى بەلارۋستە باسىلعان ەمەس.
لۋكاشەنكو ءوزىن جانە بەلارۋستەگى ساياسي رەجيمدى سىنايتىن جازۋشىنىڭ نوبەل سىيلىعىن العانى حابارلانا سالىسىمەن ونى رەسمي تۇردە قۇتتىقتاعان. الايدا، كەيىنىرەك جازۋشى ءوز اتىنا اۋىر سىن ايتقانىن، الەكسيەۆيچتىڭ پاتريوتتىعىنا كۇماندانىپ قالعانىن ءبىلدىردى.
- «ونەر ادامدارى»، شىعارماشىلىق وكىلدەرى، ءتىپتى نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرلەرى... شەتەلگە بارىپ الىپ، ەلىمىزدىڭ توبەسىنە لاي باتپاقتى شەلەكتەپ قۇيىپ ءجۇر، - دەدى ول قازان ايىنىڭ سوڭىندا سويلەگەن ءبىر سوزىندە.
اكەسى - بەلورۋس، شەشەسى - ۋكراين، ءوزى سوۆەتتىك ۋكراينادا دۇنيەگە كەلگەن 67 جاستاعى الەكسيەۆيچتىڭ ايتۋىنشا، بۇلاي اشۋ بىلدىرگەنمەن ەلدەگى حالىقتىڭ جاعدايى جاقسارىپ كەتپەيدى.
- لۋكاشەنكوعا قاتىستى ايتسام، بەلارۋس ءۇشىن وتە قيىن كەزەڭ تۋىپ تۇرعاندا ماڭىزدى ماسەلەلەردى ءسوز ەتە الماي وتىرعانىمىز وكىنىشتى. قولىندا سيمۆولدىق كاپيتالى بار ەكى ادام جۇرت الدىندا ۇرسىسۋدىڭ ورنىنا حالىققا ءۇمىت سىيلاۋى كەرەك، - دەدى جازۋشى.
«ادەبيەت ساياساتقا اسەر ەتە المايدى»
«باسشىلارعا ادەبيەتشىلەر قاۋىمى ىقپال ەتە الا ما؟» دەگەن سۇراققا سۆەتلانا الەكسيەۆيچ سەنىمسىز جاۋاپ بەردى.
- وسى كۇنى ادەبيەتتىڭ ساياساتقا اسەر ەتە الاتىنىنا كۇماندانامىن. وكىنىشكە قاراي، ول زامان وتكەن. دەگەنمەن بارلىق ساياساتكەرلەر بىزگە تاۋەلدى. ەگەر ناعىز ساياساتكەر بولسا، ونداي ادام قايدا، كىممەن جۇرسە دە قۇلاعى تۇرىك بولادى، - دەدى نوبەل سىيلىعىنىڭ يەگەرى.
بەلارۋس جازۋشىسى «شىعىس ۋكراينادان رەپورتاج جاساپ جۇرگەن رەسەيدىڭ ەكى جۋرناليسىن ولتىرۋگە قاتىسى بار» دەگەن ايىپ تاعىلىپ، تۇرمەدە وتىرعان ۋكراينالىق ۇشقىش نادەجدا ساۆچەنكوعا ەرەكشە ءىلتيپات ءبىلدىردى.
نادەجدا ساۆچەنكو رەسەيشىل سەپاراتيستەرگە قارسى سوعىسىپ جاتقان باتالوندا ەرىكتى (ۆولونتەر) بولعان. رەسەي قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ونى 2014 -جىلى ەكى جۋرناليستى مينومەتتەن اتقىلاۋ وپەراتسياسىن ۇيلەستىردى دەپ ايىپتاپ وتىر.
ساۆچەنكونىڭ جانە ونىڭ جاقتاستارىنىڭ ايتۋىنشا، رەسەي جاعى ونى ۇستاپ الىپ، سوتقا تارتۋ ءۇشىن ادەيى ءوز اۋماعىنا الىپ كەتكەن. ادام قۇقىقتارىن قورعاۋ ۇيىمدارى مەن شەت مەملەكەتتەر باسشىلارى ۇشقىش قىزدى بوساتۋدى سۇراپ وتىر.
- ارينە، ناديا (نادەجدا ساۆچەنكونى ايتادى - رەد. ) سوعىس جايلى مەنەن كوپ بىلەدى. دەگەنمەن مەن دە سوعىس تۋرالى جۇزدەگەن ادامنىڭ اڭگىمەسىن تىڭدادىم، اۋعانستانداعى سوعىستىڭ كۋاسى دە بولدىم. مەن كورگەن ول سوعىس ءدال ناديا باستان كەشكەن سوعىس سياقتى قاسىرەتتى دە سۇراپىل بولعان جوق، - دەدى الەكسييەۆيچ.
جازۋشىنىڭ ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە ناتسيستىك گەرمانياعا قارسى ۇرىسقا قاتىسقان ايەلدەردىڭ بۇرىن جاريالانباعان اڭگىمەلەرىنەن قۇرالعان العاشقى رومانى «سوعىستىڭ ايەلگە ءتان ەمەس بەينەسى» دەپ اتالادى.
«ساۆچەنكونى مىقتى ايەل بولعانى ءۇشىن سوتتاپ جاتىر»
ونىڭ ايتۋىنشا، رەسەيدىڭ روستوۆ قالالىق سوتى ساۆچەنكونى ءوز وتانىن قورعاعانى ءۇشىن عانا ەمەس، وجەت ايەل بولعانى ءۇشىن دە ايىپتاپ وتىر.
- ناديا - قايسار دا ادۋىندى ادام، بۇگىنگى زاماننىڭ قالىبىنا سىيمايتىن ەرەكشە ايەل. ولار ونى سول ءۇشىن قۋدالاپ جاتىر، سوتتاپ جاتقاندار - ايەلدەردىڭ وزدەرىمەن تەڭ، ءتىپتى جوعارى تۇرعانىن قالامايتىن ەركەكتەر. ونىڭ كىناسى نە ەكەنى ءالى دالەلدەنگەن جوق. ول تەك ءوز وتانىن قورعاعانى ءۇشىن جازىقتى بولدى، - دەدى الەكسيەۆيچ.
جازۋشى ساۆچەنكونىڭ جايىن «ءار كوشەنىڭ بۇرىشىندا» داۋىستاپ ايتىپ، ونى بوساتۋ جونىندەگى كەز كەلگەن پەتيتسياعا قول قويۋ كەرەك دەيدى. الايدا ءوزى «دارمەنسىزدىك پەن ۇمىتسىزدىكتەن شارشاعان».
- نوبەل سىيلىعىن ءۇش مارتە الساڭ دا، حالىقتىڭ قاراپايىم مىنەز-قۇلقىن، ەڭ قارابايىر ساياسي سەنىمدەرىن وزگەرتۋ قيىن، - دەيدى جازۋشى.
دەگەنمەن ادامداردىڭ ساناسىن وزگەرتۋ ءۇشىن ساۆچەنكو سياقتى باتىرلارعا اراشا ءتۇسۋ وتە ماڭىزدى دەيدى ول.
- سول ارقىلى ءبىز ءوزىمىزدى ساقتاپ قالامىز ءارى قولداۋ بىلدىرگەن ادامىمىزدىڭ قادىر- قاسيەتىن قورعايمىز. ولار وزدەرىنىڭ جالعىز ەمەس ەكەنىن سەزىنەدى. قاتارىمىز ءوسىپ، سانىمىز كوبەيگەندە ءبىز از ەمەس ەكەنىمىزدى دالەلدەي الامىز، - دەيدى سۆەتلانا الەكسيەۆيچ.
اندرەي شارىيدىڭ ماقالاسى اعىلشىن تىلىنەن اۋدارىلدى.
«ازاتتىق»
