قازاق قاشان «وسكار» الادى؟

استانا. قازاقپارات - قازاق قاشان «وسكار» الادى؟ «قازاق قاشان نوبەل سىيلىعىن الادى؟ » دەگەن سياقتى ءجيى قويىلاتىن سۇراقتىڭ ءبىر پاراسى. كەيدە بىزگە مىندەتتى تۇردە بار بيىكتىكتىڭ ءبارىن باعىندىرۋ كەرەك سەكىلدى كورىنەدى.

 وليمپيادا چەمپيونى بولدىق. ەۆەرەستكە بايراعىمىزدى قادادىق. عارىشقا ۇشتىق. ءبىراق، الاڭسىز ءومىر سۇرەيىك دەسەك، تاعى بىردەڭە جەتىسپەي تۇرعانداي. «قازاق جازۋشىلارىنان كىم نوبەلگە لايىق؟ » دەپ قىزىل كەڭىردەك بولامىز. «قاي رەجيسسەر «وسكارعا» تاتيدى؟ » . شىندىعىندا قازاق كينوسى جۇلدەلەردەن قۇر قالىپ جۇرگەن جوق. باسقاسىن ايتپاعاندا، كانن فەستيۆالىنىڭ «ارنايى كوزقاراسىن» ەكى رەت جەڭىپ الدىق. بەرليندى الىپ جاتىرمىز. ءبىراق، جالپى كوپشىلىك وعان سەلك ەتپەيدى. كوپشىلىك ءۇشىن جالعىز جۇلدە بار. ول، ارينە، «وسكار» . بۇكىلالەمدىك جارناماسىنىڭ، گولليۆۋدتىڭ ۇزدىك ماركەتينگتىك جۇيەسىنىڭ ارقاسىندا كەز كەلگەن ۇلتتىق كينونىڭ بيىگى دە سول «وسكارمەن» ولشەنەتىن بولىپ تۇر.

 سوندىقتان دا «مەن» دەگەن كينوگەرلەرىمىزدىڭ ءبىرازى سول باعىتتا ارەكەت ەتىپ كوردى. وسىعان دەيىن 11 رەت كينومىزدى بايگەگە قوسساق، امەريكا كينو اكادەميكتەرىمەن دوستاسۋعا دەگەن نيەت «قازاقفيلمدە» 1974 -جىلى ويانىپتى. مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «كوكسەرەك» اڭگىمەسىنىڭ جەلىسى بويىنشا تۇسىرىلگەن كوركەم ءفيلمنىڭ رەجيسسەرى تولومۇش وكەيەۆ ەدى. ودان كەيىن 1986 -جىلى سەرگەي سولوۆيەۆ دەگەن مىقتى كەلدى. ول تۇسىرگەن «چۋجايا بەلايا ي ريابوي» دا «قازاقفيلم» مەن «موسفيلمنىڭ» بىرلەسىپ تۇسىرگەن جۇمىسى بولاتىن. ارينە، «وسكار» العان كۇننىڭ وزىندە بۇلاردى قازاق كينوسىنىڭ جەتىستىگى دەپ ماقتان تۇتۋعا مورالدىق قۇقىمىزدىڭ بولۋى ەكىتالاي.

 ودان كەيىنگى، تاۋەلسىز قازاقستان اتىنان ۇسىنىلعان "وتىراردىڭ كۇيرەۋى" (1991 ج. ) ارداق ءامىرقۇلوۆتىڭ لەنتاسى بولعانىمەن، سەناريىن رەسەيلىك ا. گەرمان مەن س. كارماليتا جازدى. باستى ءرولدى دە قىرعىز اكتەرى بولوت بەيشەناليەۆ سومداعانىن ۇمىتپايىق. ودان كەيىن «قازاقفيلمدە» جۇلدە تۇگىل جان قايعى بولىپ كەتكەن جىلدار ورنادى. اراعا ون بەس جىل سالىپ، قازاق كينوسىنىڭ جانساقتاۋ بولىمىنەن شىعۋى (وندىرىستىك ماعىناسىندا ايتىپ وتىرمىز) "كوشپەندىلەر" فيلمىمەن بايلانىستى بولاتىن. مەملەكەتتەن قىرۋار قاراجات بولىنگەن، بۇكىل الەمگە ەلىمىزدى مويىنداتىپ تاستاۋعا ءتيىس بولعان امبيتسيالى جوبا، ارينە، «وسكارعا» دا ۇسىنىلدى. ءبىراق، بۇل فيلمنىڭ دە تالپىنىسى ناتيجە بەرمەدى. ايتپاقشى، فيلم تيترىندا تالعات تەمەنوۆپەن بىرگە يۆان پاسسەر، سەرگەي بودروۆتاردىڭ ەسىمدەرى قاتار ءجۇردى. اكتەرلىك قۇرامنىڭ دا نەگىزىنەن شەتەلدىك بولعانى -  ەشكىمنەن جاسىرا المايتىن فاكت.

3555 -جىلدىق تاريحىندا قازاق كينوسىنىڭ «وسكار» جولىنداعى ەڭ ۇلكەن جەتىستىگى - 2007 -جىلى نومينانت اتانۋى ەدى. قازاقستاندى نوميناتسياعا جەتكىزگەن سەرگەي بودروۆتىڭ «موڭعول»  فيلمى بولاتىن. «قازاقستاندا جاسالعان» دەپ ايتا سالۋعا ىڭعايلى بولعانىمەن، شىندىعىندا كينو قارجىلىق قولداۋىمىز ءۇشىن عانا ءبىزدىڭ اتىمىزدان ۇسىنىلدى. ايتپەسە الاڭدا ءبىر- ەكى شاي تاسيتىن قىزمەتشى بار ەدى دەمەسەڭىز، شىعارماشىلىق قۇرامدا ءبىر قازاقتىڭ بالاسى جوق. سوسىن يدەيالىق جاعىنان بوركەمىك شىڭعىستى ءتۇسىرۋ بىزگە قانشالىقتى مۇددەلەس بولعانىن ايتا المايمىن.

ودان كەيىنگى تالپىنىستار شىمكەنتتىڭ تۋماسى سەرگەي دۆورتسيەۆويدىڭ «جاۋقازىنى» دا (2008 ج. ) رۋحى مەن يدەياسى، شىعارماشىلىق قۇرامى جونىنەن وتاندىق ءونىم دەپ ايتۋعا اۋىز بارمايتىن جوبا. رەسەي رەجيسسەرى ەگور كونچالوۆسكي تۇسىرگەن "ا- عا ورالۋ" (2011 ج. ) تۋرالى دا سونى ايتۋعا بولادى. جالپى، قازاق جەرىنە ورىس رەجيسسەرى كەلىپ كينو تۇسىرسە، سول كينو اۆتوماتتى تۇردە "وسكارعا" ۇسىنىلاتىنداي اسەر قالدىرادى.

ايتپاقشى، ءار ەلدە وسكار كوميتەتى جۇمىس ىستەيدى. رەسەيدە جىل سايىن پىكىرتالاستار بولىپ، كوميتەت الدەبىر كينونى ۇسىنىپ، كەيبىر رەجيسسەرلەر مەنىڭ كينومدى نەگە ۇسىنبادىڭ دەپ كەڭىردەك جىرتىسىپ، ميحالكوۆ سياقتىلار بەلدەن باسىپ، كونچالوۆسكي سياقتىلار كانديداتۋراسىن ءوز ەركىمەن الىپ تاستاپ، قاربالاسىپ جاتادى. «وسكارعا» ءبىر ەلدىڭ اتىنان ۇسىنىلۋدىڭ ءوزى كاسىبي مامانداردان قۇرالعان كوميتەتتىڭ باعاسى، سول كوميتەتتىڭ جەرگىلىكتى «وسكاردى» بەرۋى دەپ ءتۇسىنۋىمىز كەرەك ەدى.

ءبىزدىڭ كوميتەتتى بەلگىلى رەجيسسەر، قازاق كينوسىنىڭ كوريفەيى ساتىبالدى نارىمبەتوۆ باسقاراتىنىن عانا بىلەمىز. ءبىراق، اتى بولعانمەن، ۇيىمنىڭ جۇمىس ىستەپ تۇرعانىنا كۇمانىمىز بار. نەگە دەسەڭىز، ىرىكتەۋ جۇيەسىنىڭ السىزدىگى بىردەن كوزگە شالىنادى. سوڭعى جىلدارداعى قازاقستاننىڭ ءۇمىتىن ارقالاپ بارا جاتقان كينولاردىڭ تىزىمىنە قاراڭىزشى. اشىقتان- اشىق كوممەرتسيالىق جوبا "ا- عا ورالۋ". ءيا، وقيعا بار، ءيا، اۋعان سوعىسى قازاق ءۇشىن ماڭىزدى تاقىرىپتىڭ ءبىرى. ءبىراق، گولليۆۋدتىڭ قاتارداعى كينوستۋدياسى شىعاراتىن ورتانقول عانا، شابلوندى كينو ەمەس پە؟ كونچالوۆسكي جيەنىمىز بولسا دا ايتايىق، باسقا تۇگىلى، رەسەيدە ونداي كينونى وسكار كوميتەتىنىڭ ماڭىنا دا جولاتپايتىن ەدى.

 اقان ساتايەۆتىڭ "اداسقاندارى" (2010 ج. ) دا، ودان كەيىنگى "جاۋجۇرەك مىڭ بالاسى" (2012 ج. ۇسىنىلدى) تۋرالى دا سونى ايتۋعا بولادى. ساتايەۆتىڭ كوممەرتسيالىق ءساتتى جوبالار تۇسىرە الاتىنىن مويىندايمىز، ءبىراق، ءار جۇمىسى ءار ءتۇرلى باعىت پەن جانرداعى ءار ءتۇرلى فيلمدەرگە ەلىكتەۋ عانا. ول وتە ءساتتى فيلم ءتۇسىرۋشى، ءبىراق، سۋرەتكەر رەتىندە وسكەنىن كورگەن جوقپىز. وزىندىك ءستيلىن قالىپتاستىرا الماعانداي. مىسالى، "رەكەتير" ءوڭى اينالعان "بريگادا" مەن "بۋمەر"، "اداسقاندار" -  "پسيحو"، "جاۋجۇرەك مىڭ بالا" سول باياعى "حرابروە سەردتسە" مەن "گلادياتوردىڭ" ناشار كوشىرمەسى. جارناماسى جاقسى ءجۇردى، جالپاق جۇرتقا ۇنادى، كاسسا جينادى، «مىڭ بالا» ءتىپتى رۋحتى كوتەردى. راحمەت. ءبىراق، ساتايەۆ كينوعا ءوز "مەنىمەن" كەلمەپتى، جانرلىق كينونى شابلون بويىنشا قۇراپ شىعۋدىڭ شەبەرى عانا ەكەن. ماحاببات دراماسى بولا ما، ادەپكى لاۆستوري قالاي تۇسىرەتىنىن ءبىلىپ الادى دا، سول نەگىزدە قالاپ شىعادى. تاريحي دراما ما، ونىڭ دا رەتسەپتى دايىن. رەجيسسەرلىك مىنەز، رەجيسسەرلىك مەن كورگىڭ كەلەدى. كورە المايسىڭ. "ورالۋ" دەگەن كينو ءتۇسىردى دەپ ەستىدىك. سوعىس تاقىرىبى ما، دەمەك كەزەكتى "ستالينگراد" شىعادى. مۇنداي كوزقاراسپەن "وسكاردان" ءۇمىتتى بولۋدىڭ ءوزى كۇلكىلى. گولليۆۋدتا جىل سايىن تۇسىرىلەتىن مىڭداعان كينونىڭ جۋان ورتاسىنان اۆتورلىق سيپاتىمەن ەرەكشەلەنىپ تۇرماسا، "وسكاردان" دامەلەنۋدىڭ ءوزى اقىماقتىق.

وسكار كوميتەتىنىڭ جۇمىسىنا كۇمانمەن قاراپ وتىرعانىمىز دا سودان. سوڭعى جىلدارى قانشاما كوزگە تۇسەرلىك جۇمىستار ءتۇسىرىلدى. سەرىك اپرىموۆتىڭ "باۋىرى"، ەمير ءبايعازيننىڭ "ۇيلەسىمدىك ساباقتارى"، ءادىلحان ەرجانوۆتىڭ "قوجايىنى"... باسقا فەستيۆالدەردە جاقسى باعاعا يە بولعان ونداي جۇمىستار امەريكاعا نەگە جىبەرىلمەيدى؟ بازبىرەۋلەر بايبالام سالىپ جۇرگەندەي، قازاقستاندى مانسۇقتايدى دەپ قورقا ما؟ الدە امەريكان جۇلدەسى ءۇشىن بۇل جۇمىستار تىم تەرەڭ، شىنايى ما؟

 راس، "وسكاردىڭ" "ۇزدىك فيلم" نوميناتسياسىن الىپ جاتاتىن فيلمدەردىڭ باسىم كوپشىلىگى ونشا دا تەرەڭ بولمايدى. قايبىر جىلدارى ساياساتتىڭ سالقىنى تيەدى دە، كەترين بيگەلوۋدىڭ "بۋريا ۆ پۋستىنە" سياقتى ساياسي جۇمىسى قارا ءۇزىپ شىعادى.  قايبىر جىلدارى اكادەميكتەر بەلگىلى ءبىر رەجيسسەردىڭ ەڭبەك جولىنا قارايدى دا، "ءاي، وسىنىڭ الاتىن كەزى كەلدى" دەيتىن سياقتى. مارتين سكورسەزەنىڭ ەڭ جاقسى فيلمى بولماسا دا "وتستۋپنيكي" ءۇشىن «وسكارعا» كومىلىپ قالعانىن ەسكە ءتۇسىرىڭىز. قايبىر جىلدارى كوگىلدىرلەر تاقىرىبىن قوزعاعانى ءۇشىن ورتانقول لەنتانىڭ مەرەيىن ۇستەم ەتەدى. ەنگ ءليدىڭ "گورباتايا گورا" دراماسىن الىڭىز. قايبىر جىلدارى "وسكاردىڭ" ادەپكى سيستەماسىمەن، بەلگىلى ءبىر تاريحي وقيعانى جەكە ادامنىڭ تاعدىرى ارقىلى اشقان، ادام رۋحىنىڭ ەركىندىگى مەن مىقتىلىعىن دارىپتەيتىن جۇمىستى ۇزدىك تانيدى. بەن اففلەكتىڭ "وپەراتسيا ارگوسىن"ەسكە ءتۇسىرىڭىز (سوڭعى جىلى اعايىندى كوەندەر جازعان «نەسلوملەننىي» «وسكارلىق» سەناري ەدى، ا. دجولي ءوز دەڭگەيىندە تۇسىرە الماي «قور قىلدى» ) . نەمەسە سول باياعى انتيراسيزم مەن «12 لەت رابستۆا» .

 مۇنىڭ ءبارى نەگىزگى بايقاۋعا قاتىستى. ال ءبىز ۇمىتتەنەتىن "شەت ەل تىلىندەگى ۇزدىك فيلم" نوميناتسياسى مۇلدە بولەك اڭگىمە. مۇندا دايىن شابلونمەن تۇسىرىلەتىن كينولار شاڭ قاۋىپ قالادى ادەتتە. نومينانتتاردىڭ ءبارى دەرلىك اۆتورلىق ۇستانىمى بار، تۇلعالىق كوزقاراستى تانىتاتىن، وزىندىك ءستيلى ايقىن بايقالاتىن جۇمىستارعا ۇسىنىلادى. بىلتىرعى ۇزدىك تانىلعان (پولياك رەجيسسەرى) پ. پاۆليكوۆسكيدىڭ "يداسىن" الىڭىز، مىسالى. امەريكا كينواكادەميكتەرى جاقسى كورەتىن ءجويت تاقىرىبىنا تۇسىرىلگەنىن ۇمىتىپ كەتسەڭىز، ورىندالۋى ەستەتتەردىڭ كوڭىلىنەن شىعاتىن تۋىندى. سول سياقتى حانەكەننىڭ "ليۋبوۆ" دەگەن دراماسى دا تەرەڭ، ەكزيستەنتسيونالدى، ءپالساپالىق جۇمىس. نەمەسە اسگار فارحاديدىڭ "رازۆود نادەر ي سيمين" كارتيناسىن الىڭىز. قاي- قايسىسىندا دا ايقىن سۋرەتكەرلىك قولتاڭبا مەنمۇندالاپ تۇرادى. سوندىقتان جوعارىدا اتالعان، سوڭعى جىلدارى تۇسىرىلگەن قازاقستاندىق رەجيسسەرلەردىڭ اۆتورلىق جۇمىستارىنىڭ كەز كەلگەنى امەريكاعا اتتانۋعا لايىق ەدى.

وسى كريتەريمەن كەلگەندە ەرمەك تۇرسىنوۆتىڭ "كەلىن"  فيلمىنىڭ جۇلدەدەن ءۇمىتى بار بولاتىن (2009 ج. ۇسىنىلدى) . ءبازبىر ورتالاردا اشى سىنالعان، كينوسىنشىلار جاپپاي تامسانعان ءاپسانا شورت- تىزىمگە ەندى دە. تۇرسىنوۆتىڭ ەكىنشى تالپىنىسى، "شال" (2013 ج. ۇسىنىلدى) تۋرالى كينوسىنشىلاردىڭ پىكىرى ەكىگە جارىلدى. ءبىر توپ، تۇرسىنوۆقا «اۆانگارد» دەپ ايدار تاقسا، ەكىنشى توپ سالقىنداۋ قاراپ، «سپەكۋلياتسيا» دەدى. نە كەرەك، ماعىناسى ءاپسانالىق بولعانىمەن، مونتاجى وقىس جانرلىق، كەيبىر تۇستارى قيسىنعا قايشى شىعارما الەمدىك جۇلدەدەن ءادىل جەڭىلدى. ەگەر تۇرسىنوۆ سول "كەلىننەن" كەيىن ۇزدىكسىز وسكەن بولسا، ءوزىنىڭ ءستيلىن، قولتاڭباسىن تاپقان بولسا، قازىرگى التىنشى  فيلمىن گولليۆۋدتا ءتۇسىرىپ، كۆەنتين تاراتينومەن شۇيىركەلەسىپ وتىرعان بولار ەدى. ولاي بولماي شىقتى، «كەمپىر» ، «كەنجە» ، «شال» ، «جات» ... تۇرسىنوۆ ءوزىنىڭ رەجيسسەرلىك دەبيۋتى - "كەلىننىڭ" دەڭگەيىنە ءالى جەتە الماي ءجۇر. ءبىراق، بۇل جايت ونىڭ قازاقستاندىق ەڭ امبيتسيالى رەجيسسەر اتانۋىنا كەدەرگى كەلتىرمەيدى. بيىل «ەر كەزەگى ءۇش» دەپ، ونىڭ ءۇشىنشى تۋىندىسى، مۇحيت اسىپ كەتتى. كەزەكتى رەت «وسكارعا» ۇسىنىلىپ وتىرعان "جات" فيلمىنە قارسىلىعىمىز جوق.

ءبىراق، وسى سىيلىق نە ءۇشىن كەرەك؟ ال، سول جۇلدەنى العان كۇندە نە وزگەرەدى؟ كوڭىلىمىز كونشىپ، وزىمىزگە ءوزىمىز ۇناي باستايمىز با، قۇلدىق سانادان ايرىلامىز با؟ كىم بىلەدى... ول ءبىزدىڭ سانامىزداعى پروبلەمالاردى شەشە مە؟ الدە جەكەلەگەن رەجيسسەردىڭ امبيتسياسىن قاناعاتتاندىرۋ ءۇشىن كەرەك پە؟ "مىنە، قاراڭدار، مەن وسىنداي كەرەمەتپىن، مەن "وسكار" اپەرگەن قازاقپىن، ماعان راحمەت ايتىڭدار" دەۋ ءۇشىن بە؟ نەمەسە شىنىمەن دە قازاق كينوسىن جاڭا بەلەسكە كوتەرىپ جاتىر ما؟ ماسەلە سوندا. شىندىعىندا بىزگە جۇلدە ەمەس، بىزگە سۋرەتكەر كەرەك.

 

ءاسيا باعداۋلەت قىزى

«الماتى اقشامى»