ورتا ازيا عۇلامالارى ءدىن جولىندا ءوزىن-ءوزى ءولتىرۋدى ايىپتاپ، ۇندەۋ جاريالادى - فوتو
ورتا ازيا عۇلامالارى ءدىن جولىندا ءوزىن- ءوزى ءولتىرۋدى ايىپتاپ، ۇندەۋ جاريالادى
بۇل ءىس- شاراعا ءار مەملەكەتتىڭ باس مۇفتيلەرى، بەدەلدى عالىم- تەولوگ جانە يمامدار قاتىستى. اتاپ ايتساق، قۇرمەتتى قوناقتار اراسىندا تاجىكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ باس ءمۇفتيى، شەيح سايدمۋكاررام ابدۋلكوديرزودا باستاعان دەلەگاتسيا مۇشەلەرى، قىرعىزستاننىڭ باس ءمۇفتيى ماقساتبەك قاجى توقتامۋشوۆ، ق ر مادەنيەت جانە سپورت ۆيتسە-ءمينيسترى مارات ءازىلحانوۆ، ق م د ب قىزمەتكەرلەرى، ءدىني باسقارمانىڭ وبلىستارداعى وكىل يمامدارى، تەولوگ-عالىمدار، ق م د ب عۇلامالار كەڭەسىنىڭ مۇشەلەرى، رەسپۋبليكالىق اقپاراتتىق- ناسيحات توبىنىڭ مۇشەلەرى بار.
فورۋمدا قازاقستان جانە ورتالىق ازياداعى ءبىرتۇتاس مۇسىلمان ۇممەتىن قالىپتاستىرۋ، تەرىس اعىمدارعا قارسى تۇرۋ ءۇشىن مۇددەلى مەملەكەتتەردىڭ ءدىني بىرلەستىكتەرىنىڭ كۇشىن ءبىر ارناعا جۇمىلدىرۋ باعىتىندا قارار قابىلدانىپ، ۇندەۋ جاريالاندى. كەلەلى كەزدەسۋدىڭ ماقساتى ورتا ازيا ەلدەرىنىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارىن دامىتۋ جانە نىعايتۋ، سونداي-اق، ءدىني ەكسترەميزم جانە تەرروريزم قاۋىپ-قاتەرىنە قارسى ءىس- قيمىلدا يسلام ءدىنىنىڭ الەۋەتىن قولدانۋ بويىنشا ۇسىنىستاردى جەتىلدىرۋ.
سونىمەن قاتار، يسلام عالىمدارى مۇسىلمان ۇممەتىن، جالپى حالىقتى ورتاق ءمازھابىمىزدىڭ مارتەبەسىن كوتەرىپ، قوعامدا تىنىشتىق ورناتۋ، جالپىعا ورتاق ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاۋ، اسىل ءدىنىمىزدى كەلەسى ۇرپاققا دۇرىس جەتكىزۋ، ورتاق مادەنيەتىمىز بەن ءداستۇرىمىزدى جاڭعىرتىپ، دامىتۋ ماسەلەلەرىن تالقىلادى. فورۋم بارىسىندا ارنايى ۇندەۋ جاريالاندا.
ورتالىق ازيا عۇلامالارى فورۋمىنىڭ ۇندەۋىندە بىلاي دەلىنەدى:
«ءبىز يسلام جانە بەيبىتشىلىكتىڭ - ەگىز ۇعىم ەكەنىن ايتۋدان جانە وسىناۋ ۇلى ۇعىمداردى ۇرپاق ساناسىنا ءسىڭىرۋدى ۇدايى نازاردا ۇستاۋىمىز قاجەت.
«بەيبىتشىلىك»، «ەسەندىك»، «اماندىق» سىندى ۇعىمداردى بىلدىرەتىن «يسلام» ءسوزىن زورلىق-زومبىلىق جانە تەرروريستىك شابۋىلدارمەن بايلانىستىرۋدى كوزدەيتىن توپتاردى قاتاڭ ايىپتايمىز. كۇش قولدانۋ مەن وشپەندىلىككە جول بەرۋ - يسلامعا جات. يسلام - اللانىڭ رازىلىعىن كوزدەيتىن، بەيبىت، ىزگى قوعام قۇرۋدى ماقسات تۇتاتىن الەمدىك ءدىن.
ورتالىق ازيادا يسلام ءدىنىنىڭ تارالۋى ارقىلى وسى وڭىرلەردەگى بارلىق ۇلتتاردىڭ ورتاق قۇندىلىقتىرى مەن سالت داستۇرلەرى ءبىر ارناعا توعىستى. اسىل ءدىنىمىزدىڭ دامۋىنا وسى ءوڭىردىڭ عۇلامالارى ايتارلىقتاي ۇلەس قوستى.
اتاپ ايتقاندا يمام مۇحاممەد ءال-بۇحاري، ءابۋ مانسۇر اس-سامارقاندي، ءابۋ مانسۇر ءال-ماتۋريدي، ءابۋ ناسىر ءال-فارابي، ءابۋ ءالي يبن سينا، ءجۇسىپ بالاساعۇني، قوجا احمەت ياساۋي، ءاس-ساراحسي، ءالي يبن وسمان ءال-ۋشي سىندى ت. ب. عۇلاما-عالىمدار، ويشىلدار الەمدىك يسلام وركەنيەتىنە ولشەۋسىز ۇلەس قوستى. وسىلايشا ورتالىق ازيادا يسلامدىق ءداستۇرلى اعارتۋ مەكتەبى قالىپتاستى.
ورتالىق ازيا مۇسىلماندارىنىڭ ءدىني جولى - يمام اعزام ءابۋ حانيفا ءمازھابى جانە يمام ءابۋ مانسۇر ءال-ماتۋريدي سەنىم مەكتەبى. وسى ءداستۇرلى ءمازھاب پەن سەنىم مەكتەبى ءدىني-قۇقىقتىق مارتەبەسىن ساقتاي وتىرىپ، دىندە شەكتەن شىعۋشىلاردىڭ وزبىرلىق ارەكەتتەرىنە توتەپ بەرە الادى.
ءبىز، ورتالىق ازيا باس مۇفتيلەرى، عۇلامالارى، فورۋمعا قاتىسۋشىلار، بارشا يسلام عالىمدارىن، مۇسىلمان ۇمبەتىن، جالپى حالىقتى ءتول ءدىنىمىزدىڭ مارتەبەسىن كوتەرىپ، قوعامدا تىنىشتىق ورناتۋعا، ەكسترەميستىك جانە تەرروريستىك ارەكەتتەرگە جول بەرمەۋگە، جالپىعا ورتاق ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى ناسيحاتتاۋعا، ءدىنىمىزدى كەلەر ۇرپاققا دۇرىس جەتكىزۋگە، مادەنيەتىمىز بەن ءداستۇرىمىزدى جاڭعىرتۋعا بەلسەندى ۇلەس قوسۋعا شاقىرامىز» .
الماتى قالاسىندا وتكەن ورتالىق ازيا عۇلامالار فورۋمىنىڭ قارارىندا بىلاي دەلىنگەن:
«يسلام - ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتارعا نەگىزدەلگەن بيىك مادەنيەت پەن وركەنيەتتىڭ ءدىنى. يسلام مادەنيەتى مەن وركەنيەتى ون بەس عاسىردان بەرى بۇكىل ادامزاتتى تەگى مەن ناسىلىنە قاراماي قايىرىمدىلىققا، جومارتتىققا، ىزگى نيەتتىلىككە، كەشىرىمدىلىككە جانە ادىلدىككە شاقىرىپ كەلەدى. يسلام ءدىنى عاسىرلار بويى عىلىم-ءبىلىم مەن وركەنيەتتىڭ سارقىلماس بۇلاعى ەكەندىگىن الەم جۇرتشىلىعىنا پاش ەتۋدە. يسلام ءدىنى زورلىقتى، زۇلىمدىقتى ەمەس، كەرىسىنشە ىزگىلىك پەن يگىلىكتى ناسيحاتتايدى. قۇران كارىمنىڭ «ناحىل» سۇرەسىنىڭ، 125 -اياتىندا: «ادامداردى راببىڭنىڭ جولىنا دانالىقپەن جانە كوركەم ۇگىت ارقىلى شاقىر ءارى ولارمەن ەڭ كوركەم تۇردە پىكىر تالاستىر!» - دەپ، بۇيىرىلعان.
بەلىنە جارىلعىش زات بايلاپ، بەيكۇنا جانداردى ءولتىرۋ ءۇشىن وزىنە قول جۇمسايتىن جانكەشتىلەر وزدەرىن «شەيىتپىز» دەپ ەسەپتەيدى. ال شىن مانىندە ءوزىن-ءوزى ءولتىرۋ - ۇلكەن كۇنالاردىڭ ءبىرى. اللا تاعالا بۇل تۋراسىندا: «وزدەرىڭە وزدەرىڭ قول جۇمساماڭدار! شىن مانىندە اللا تاعالا سەندەرگە وتە راقىمدى»، - دەپ بۇيىرادى.
ءبىز، ورتالىق ازيا عۇلامالارى، وسى فورۋمدا تومەندەگىدەي قاراردى قابىلدايمىز:
- يسلامي قۇندىلىقتاردىڭ قاينار كوزى سانالاتىن قۇران كارىم مەن پايعامبارىمىزدىڭ سۇننەتىندە وزىنە قول جۇمساپ، بەيكۇنا جانداردىڭ جانىن قيۋعا قاتاڭ تىيىم سالىنادى؛
- سوعىس جاعدايىندا دا سوعىسقا قاتىسپاعان ادامداردى ءولتىرۋدىڭ شاريعاتتاعى ۇكىمى - حارام؛
- يسلام ءدىنى تىنىشتىق پەن بەيبىتشىلىكتى كوزدەيدى. تەررورلىق ارەكەتتەر يسلامنىڭ بۇل ۇستانىمىنا قايشى؛
- ءدىن اتىن جامىلعان لاڭكەستىك ارەكەتتەر - يسلام دىنىنە قارسى جاسالىپ جاتقان قيانات»، - دەلىنگەن فورۋمدا قابىلدانعان قاراردا.
يسلام - اللا رازىلىعىن كوزدەيتىن، بەيبىت، ىزگى قوعام قۇرۋدى ماقسات تۇتاتىن ءدىن. كۇش قولدانۋ مەن وشپەندىلىككە جول بەرۋ - يسلامعا جات».
