حايۋاناتتار باعىنداعى باسسىزدىق - باسپا سوزگە شولۋ
«قاراعاندىداعى حايۋاناتتار باعىنا بارا قالعانىمىزدا مۇڭكىگەن يىستەن باسىمىز اۋىرىپ قايتۋشى ەدى. جان- جانۋاردىڭ نەشە ءتۇرى جينالعان جەر عوي، سولاي بولۋعا ءتيىس شىعار دەپ بۇعان سونشالىقتى ءمان دە بەرمەيتىنبىز... «باقساق، باقا ەكەن» دەمەكشى، بۇل كىلتيپاننىڭ سىرى ەندى اشىلدى. كىلتيپاننىڭ كىلتىن تاپقان پروكۋراتۋرا قىزمەتكەرلەرى. تاياۋدا وبلىستىق مامانداندىرىلعان تابيعات قورعاۋ پروكۋراتۋراسى «قاراعاندى مەملەكەتتىك حايۋاناتتار باعى» كاسىپورنىنىڭ قىزمەتىنە تەكسەرۋ جۇرگىزىپ، كوپتەگەن بىلىقتىڭ بەتىن اشتى.
حايۋاناتتار باعىنىڭ قىزمەتكەرلەرى نارىقتىڭ تامىرىن تاپ باسقان پىسىق بولىپ شىقتى. ولار تۋعانىنان ادەيى تىركەلمەگەن جانۋارلاردى مال تابۋ ماقساتىمەن ساتىپ كەلگەن... بۇل جەردەن نەگە جاعىمسىز ءيىس شىعادى دەپ باسىمىز قاتىپ جۇرسە، ونىڭ سىرى مىنادا ەكەن: اڭدار مەن قۇستار، جاندىكتىڭ الۋان ءتۇرى تۇرىپ جاتقان ۇيشىكتەر مەن ۆولەرلەر كوبىنە تازارتىلمايتىن كورىنەدى. ول ازداي-اق، جاعىمسىز ءيىستى سىرتقا ايداپ تۇراتىن جەلدەتكىش قوندىرعى بۇل جەردە مۇلدە جوق بولىپ شىققان...»، - دەپ جازادى «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى.
پروكۋرورلاردىڭ مالىمەتى بويىنشا، 2012-2014 -جىلدار ارالىعىندا «زووپاركتىڭ» 84 حايۋانى ءتيىستى ۆەتەرينارلىق قۇجاتتارىنسىز جەكە جانە زاڭدى تۇلعالار قولىنداعى 183 جانۋارعا ايىرباستالىپ الىنىپتى. ياعني، جانۋارلارعا ءتۇرلى اۋرۋلار جۇقتىرۋ قاۋپى وتە-موتە زور بولعان.
ول ول ما، حايۋاناتتار باعىنىڭ وبال-ساۋاپ دەگەندى بىلمەيتىن قىزمەتكەرلەرى جىرتقىش اڭدارعا ازىق رەتىندە قاشىر، ەسەك، تاۋ ەشكىسى، لاق سياقتى جانۋارلاردى تىرىدەي تالاۋعا بەرىپتى.
بۇدان بولەك، پروكۋراتۋرا كاسىپورىنداعى قارجىنى وڭدى-سولدى شاشىپ، ءتيىمسىز جۇمساۋدىڭ دا بىرنەشە فاكتىسىن انىقتادى. تەكسەرۋ قورىتىندىسى بويىنشا جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگان مەن حايۋاناتتار باعىنىڭ 16 قىزمەتكەرى تارتىپتىك جازاعا تارتىلدى. ال كاسىپورىننىڭ ديرەكتورى اكىمشىلىك جازا ارقالادى. قازىر جوعارىدا اتالعان زاڭدى بۇزۋ فاكتىلەرى بويىنشا سوتقا دەيىنگى تەرگەۋ امالدارى ءجۇرىپ جاتىر. بۇل ماتەريال «حايۋاناتتار باعىنداعى باسسىزدىق» دەگەن تاقىرىپپەن كوپشىلىك نازارىنا ۇسىنىلىپ وتىر.
باس باسىلىمدا «ءاربىرىمىز ۆيرتۋالدى دۇنيەدەگى ءىس-ارەكەتىمىزگە دە جاۋاپتى بولۋىمىز كەرەك» دەگەن ماقالا باسىلدى. ەلىمىزدە ينتەرنەت پايدالانۋشىلاردىڭ سانى جىل ساناپ ارتىپ كەلەدى. وسىدان 10 جىل بۇرىن ينتەرنەت پايدالانۋشىلار سانى حالقىمىزدىڭ جالپى سانىنىڭ %4 ىن قۇراسا، 2014 -جىلعى ستاتيستيكا كوميتەتىنىڭ مالىمەتى بويىنشا، 6 جاس پەن 74 جاس ارالىعىنداعى ينتەرنەت پايدالانۋشىلار سانى حالقىمىزدىڭ جالپى سانىنىڭ %63,9 ىن قۇراعان.
ازاماتتارىمىز الەمدىك ۇردىستەن تىس قالىپ جاتقان جوق، كوش باستاپ وتىرعان بارلىق الەۋمەتتىك جەلىگە تىركەلىپ، پايدالانىپ ءارتۇرلى ساناتتاعى اقپاراتتاردى الىپ جاتىر. ول تۇسىنىكتى دە، ويتكەنى الەۋمەتتىك جەلى ارقىلى ادامدار ءوزىنىڭ ىشكى سۇرانىسىنا قاجەتتى بارلىق اقپاراتتاردى الىپ، اقپارات تاراتىپ، باسقا ادامدارمەن تانىسىپ، جارنامالار بەرىپ، ءوز قۋانىشىمەن بولىسە الادى.
«بۇل - الەۋمەتتىك جەلىنىڭ جاعىمدى جاقتارى. وكىنىشكە قاراي، قازىرگى كەزدە الەۋمەتتىك جەلى پايدالانۋشىلار اراسىندا ەلدىڭ ۇرەيىن ۇشىراتىن اقپاراتتار تاراتىپ، ءارتۇرلى زاڭ بۇزۋشىلىققا جول بەرەتىن تىم انايى توپتار دا قۇرىلىپ، ونى پايدالانۋشىلار دا ارتۋدا. بۇل ءوز كەزەگىندە ءالى وي- قابىلەتى تولىعىمەن قالىپتاسپاعان جاستاردىڭ دۇرىس تاربيە الۋىنا كەرى اسەرىن تۋعىزاتىنى بەلگىلى. وسى الەۋمەتتىك جەلىدەگى اقپاراتتار سالدارىنان ءوز- وزىنە قول جۇمساپ نەمەسە باسقا دا زاڭعا قايشى ارەكەت جاساعاندار تۋرالى اقپاراتتار بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا ءجيى-ءجيى كورىنىس بەرىپ ءجۇر»، - دەپ اتاپ وتىلگەن ماقالادا.
***
«ايقىن» گازەتىنىڭ جازۋىنشا، الماتىدا حالىقارالىق ۆاليۋتا قورىنىڭ ورتالىق ازيا جانە كاۆكاز وڭىرلەرىنە ارنالعان «وڭىرلىك ەكونوميكالاردىڭ دامۋ كەلەشەگى» اتتى بايانداماسىنىڭ تانىستىرىلىمى بارىسىندا ۇلتتىق بانكتىڭ ءتوراعاسى قايرات كەلىمبەتوۆ ەلىمىزدەگى باس بانكتىڭ استاناعا كوشپەيتىنەن ءمالىم ەتتى.
«ازىرگە استاناعا كوشپەيمىز. جالپى، استانادا قۇرىلاتىن حالىقارالىق قارجى ورتالىعى قازاقستاندا ءالى جەتكىلىكتى دامىماعان باسقا قارجى قىزمەتتەرىن الداعى 5-10 جىل ىشىندە دامىتۋعا ارنالعان. ولار - قوعامدىق جانە جەكە كاپيتالدى باسقارۋ، يسلام قارجىلاندىرۋ جۇيەسى، حالىقارالىق كاپيتال نارىعىندا زەينەتكەرلىك قارجىنى باسقارۋ جانە باسقا دا سالالار. ال بانك ريتەيلى، ياعني جەكە كليەنتتەرگە قىزمەت كورسەتۋ كەشەنى، ساقتاندىرۋ كومپانيالارىنىڭ ريتەيلى قازىرگى قارجى سەكتورىندا، ياعني الماتىدا جۇزەگە اسىرىلاتىن بولادى»، - دەدى ق. كەلىمبەتوۆ. بۇل جايىندا باسىلىمداعى «ۇلتتىق بانك ازىرگە استاناعا كوشپەيدى» اتتى ماتەريالدا بەرىلگەن.
وسى باسىلىمدا «ۇزدىك مەمقىزمەتكەر ىنتالاندىرىلادى» دەگەن ماقالا جاريالاندى. پارلامەنت مەملەكەتتىك قىزمەت جۇيەسىن ءارى قاراي جەتىلدىرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن زاڭ جوباسىن ماقۇلدادى. جاڭا تالاپقا سايكەس ءتيىمدى جۇمىس ىستەيتىن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر بونۋستار ارقىلى ىنتالاندىرىلادى.
بۇل تۋرالى مەملەكەتتىك قىزمەت جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس- قيمىل اگەنتتىگى ءتوراعاسى ورىنباسارى سايان احمەتجانوۆ جۋرناليستەرگە مالىمدەدى.
«جاڭا زاڭ جوباسى بويىنشا كەلەسى جىلدان باستاپ شەنەۋنىك بولعىسى كەلەتىندەر وزدەرىنىڭ كاسىبي قىزمەتىن تەك تومەنگى لاۋازىمنان باستايتىن بولادى. ارينە، بۇل كوپ ۇمىتكەرلەرگە تەڭ جاعدايدا باسەكەگە تۇسۋگە مۇمكىندىك بەرسە، ەكىنشى جاعىنان جەكە سەكتورداعى دارىندى مەنەدجەرلەردى مەملەكەتتىك قىزمەتكە تارتۋدا كەدەرگى تۋدىرماي ما؟ ماسەلەن، الەمدىك باسقارۋ سالاسىندا نيۋ- يوركتىڭ بۇرىنعى ءمەرى مايكل بلۋمبەرگ سياقتى بيزنەستەن كەلىپ، مەملەكەتتىك قىزمەتتە جوعارى ناتيجەگە جەتكەن مىسالدار كوپ»، - دەپ جازادى گازەت.
مەملەكەتتىك قىزمەتكە ءوتۋ ءۇشىن شەنەۋنىكتەر زاڭناما مەن بىلىكتىلىكتى انىقتاۋ تەستىلەۋىنەن وتەدى. سودان كەيىن مەملەكەتتىك قىزمەت جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى ءىس- قيمىل اگەنتتىگىندە سۇحباتقا قاتىسادى. سوسىن ءوز سالاسى بويىنشا مەملەكەتتىك ورگانداعى اڭگىمەلەسۋگە شاقىرادى. وعان قوسا مەملەكەتتىك قىزمەتكە العاش وتكەندەر سىناق مەرزىمىنەن وتەدى. ايتا كەتۋ كەرەك، جاڭا قۇجاتقا سايكەس شەنەۋنىكتەردىڭ مەملەكەتتىك تىلدەن تەست تاپسىرۋ سىناعى جايىندا ايتىلماعان.
***
ادام اعزاسىن عارىش جاعدايىنا بەيىمدەۋ بىرنەشە كەزەڭدەر ارقىلى ىسكە اسىرىلادى. بۇل جايىندا عارىشكەر ايدىن ايىمبەتوۆ اڭگىمەسىنە نەگىزدلەگەن ماقالادا «كازاحستانسكايا پراۆدا» گازەتى جازىپ وتىر. العاشقى ون كۇندە سالماقسىزدىق جاعدايلارىنا ۇيرەنۋ شارالارى جۇرەدى، سونداي- اق قوزعالىستاردى ۇيلەستىرۋ داعدىسى وزگەرەدى. بۇل دايىندىقتار كەزىندە ادامنىڭ اعزاسىنداعى قان قىسىمى ارتادى. جەردەگى بەيىمدەلۋ تەزىرەك وتەتىن كورىنەدى، ياعني وسى تۇرعىدا گراۆيتاتسياعا داعدىلانۋ ماڭىزدى. ا. ايىمبەتوۆتە گراۆيتاتسياعا بويىن ۇيرەتۋ 12-14 ساعاتتىڭ ىشىندە بولعان. عارىشكەرلەردىڭ دايىندىعى مەن ولاردىڭ اراسىنداعى داستۇرلەرى جايىندا ەگجەي- تەگجەيلى جازىلعان ماقالا «پريتياگاتەلنايا بەزمەرنوست» اتتى تاقىرىپپەن بەرىلگەن.
اۆتور: رۋسلان عابباسوۆ
