قىتايدا تۇراتىن بەلگىلى عالىم، قوعام قايراتكەرى قادىس ءجانابىل ۇلىنىڭ باستاماسىمەن استانادا بايتايلاق باتىردى ەسكە الۋعا ارنالعان حالىقارالىق عىلىمي كونفەرەنسيا وتەدى
سەنىمدى سەرىگى بولعان بايتايلاق باتىردى ەسكە الۋعا ارنالعان «ⅩⅢعاسىرداعى «ەجەلگى جەر» ارمانى جانە بايتايلاق» اتتى حالىقارالىق عىلىمي كونفەرەنسيا وتەدى.
بۇل تۋرالى اتالعان جوعارى وقۋ ورنىنىڭ باسپا ءسوز قىزمەتى حابارلادى.
سونداي-اق، سول كۇنى كەشكى ساعات 00: 19 دە جاستار سارايىندا بايتايلاق باتىردىڭ رۋحىنا ارنالعان كونسەرت وتەدى. كونسەرتتە شەتەلدەن كەلگەن قازاق ونەرپازدار ونەر كورسەتەدى.
قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىن مەرەكەلەۋ اياسىندا قازاقتىڭ داڭقتى قولباسشىلارىنىڭ ءبىرى، 12 رۋلى كەرەيدىڭ شەرۋشى رۋىنىڭ ۇرانى بولعان بايتايلاق باتىردى ەسكە الۋعا ارنالعان كولەمدى شارالار 27- قىركۇيەكتە باستالعان بولاتىن. سول كۇنى شىعىس قازاقستان وبلىسى جارما اۋدانى قالبا تاۋى باۋرايىندا باتىردىڭ كەسەنەسى ورناتىلىپ، اس بەرىلىپ، قۇران وقىتىلدى.
سونداي-اق، وسىنداي شارالار الماتى قالاسىندا دا جالعاسىن تاباتىن بولادى.
قىتايدا تۇراتىن بەلگىلى عالىم، قوعام قايراتكەرى قادىس ءجانابىل ۇلىنىڭ باستاماسىمەن وتكىزىلىپ وتىرعان ەسكە الۋ شارالارى قىتايدان جانە موڭعوليادان كەلگەن بەلسەندى قازاق ازاماتتارىنىڭ كۇشىمەن اتقارىلىپ جاتىر.
«باتىر بابامىز بايتايلاق قازاق حالقىنىڭ جوڭعار شاپقىنشىلىعىنا قارسى ۇلت ازاتتىق كۇرەستە ەرەكشە ەرلىك كورسەتىپ، اتى اڭىزعا اينالعان ەسىمى تۇتاس ءبىر رۋلى ەلدىڭ ۇرانى بولعان ايتۋلى تۇلعا. شەرۋشى رۋى نەگىزىنەن قىتاي مەن موڭعوليا جەرىن مەكەندەپ قالعاندىقتان بايتايلاق باتىر تۋرالى تاريحي مالىمەتتەر قازاقستاندا كوپ تارالماعان. ادەتتە ونىڭ ەرلىگى قابانباي، بوگەنباي، جانىبەك، ناۋرىزباي سەكىلدى باتىرلارمەن بىرگە اتالادى.
بابامىزدىڭ ەرلىگىن ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى عىلىم كوميتەتىنە قاراستى ش. ءۋاليحانوۆ اتىنداعى تاريح جانە ەتنولوگيا ينستيتۋتى رەسمي تانىپ وتىر. ەر جانىبەك ومىردەن وتەر شاعىندا ءوزىن اعاسىنىڭ قاسىنا جەرلەۋدى امانات ەتكەن ەكەن. بايتايلاق پەن ەر جانىبەك اعالى-باۋىرلى عانا ەمەس، تۇلپار ءمىنىپ، تۋ ۇستاعان ۇزەڭگىلەس باتىر، ەلى، جەرى ءۇشىن قان مايداندا ەرلىگىمەن تانىلعان دارا تۇلعالار بولعان.
بۇگىندە قالبا تاۋىنىڭ باۋرايىندا بايتايلاق قورىمى دەپ اتالاتىن جەر اتاۋى دا ساقتالعان. سول ءۇشىن دە قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى قارساڭىندا باتىر بابامىزدى ۇلىقتاۋ ماقساتىندا ناقتى شارالار وتكىزۋ جوسپارلاپ وتىرمىز. جەكەلەگەن بەلسەندى ازاماتتاردىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتەتىن ەسكە الۋ شارالارىنىڭ ناقتى باعدارلاماسى نەگىزىنەن دايىن. باتىردىڭ زيراتىنا كەسەنەنى ءدىلداحان دالەل ەسىمدى ازامات ءوز قاراجاتىمەن ورناتقالى وتىر»، - دەيدى ۇيىمداستىرۋشىلار القاسىنىڭ مۇشەسى امانتاي ءالحان ۇلى.
بايتايلاق بايىمبەت ۇلى (1703-1781)
بايتايلاق باتىر - قازاق حالقىنىڭ جوڭعار، ءشۇرشىت، قىرعىز، ورىس شاپقىنشىلارىنا قارسى ۇلت ازاتتىق سوعىسىندا ەرلىك كورسەتىپ، اتى اڭىزعا اينالعان، ەسىمى 12 رۋلى كەرەيدىڭ تۇتاس ءبىر شەرۋشى (نەگىزىنەن قىتاي مەن موڭعوليادا تۇرادى. ۇرانى - «بايتايلاق») ەلىنىڭ ۇرانىنا اينالعان ايتۋلى تۇلعا. ونىڭ ەسىمى ءوز زامانىندا قابانباي، بوگەنباي، ەر جانىبەك، ناۋرىزباي سياقتى باتىرلارمەن قاتار اتالىپ، اتاقتى حان ابىلايدىڭ ءوزى اسا جوعارى باعالاعان باتىردىڭ ءبىرى بولعان.
ون ەكى رۋلى اباق كەرەيدىڭ شەرۋشى رۋىنىڭ قولباسشى باتىرى، ەل بيلىگىن ۇستاعان كوسەمى بولا بىلگەن باتىر 1723-جىلدان 1756-جىلدارى ارالىعىندا ءتورت مارتە اينالىپ سوعىپ قازاقتىڭ ۇشتەن ءبىرىن بوستىرىپ جىبەرگەن «اقتابان شۇبىرىندى»، «القاكول سۇلاما» دەگەن اتاۋمەن تاريحتا قالعان قالماق قىرعىنىنا قارسى بولعان شايقاستىڭ بارلىعىنا قاتىسادى. وسى جولدا ءجۇرىپ بۇتىندەي ءبىر رۋلى ەلدىڭ رۋحاني جەبەۋشىسى، ابىلايدىڭ مايدان دالاسىنداعى سەنىمدى ساربازى، ارتىنان قول ەرتە بىلگەن قولباسشىسى دەڭگەيىنە دەيىن كوتەرىلەدى.
كەيبىر دەرەكتەردە بايتايلاقتىڭ سونداي-اق، حان ورداسىنداعى ەلدىڭ ساياسي باعىت باعدارىن، سوعىستىڭ ستراتەگياسى مەن تاكتيكاسىن تالقىلاۋ، ءجۇز، رۋ ارالىق ماسەلەلەرگە دە ارالاسىپ، قىتاي-ورىس ەلى اراسىنداعى ديپلوماتيالىق ىستەرگە دە قاتىناسىپ مامىلەگەرلىك قىزمەت اتقارعانى تۋرالى ايتىلادى.
باتىر بابامىزدىڭ ءومىرىن العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ زەرتتەۋدى قولعا الۋشىلاردىڭ ءبىرى بەلگىلى اقىن، تاريحشى اسقار تاتاناي ۇلى بايتايلاق باتىردىڭ ەلارالىق قارىم-قاتىناسقا دا ارالاسىپ، جوڭعار مەن قازاق حاندىعى اراسىنداعى ديپلوماتيالىق كەلىسىم، كەزدەسۋلەرگە دە مۇرىندىق بولعانىن ايتادى. بايتايلاق باتىردىڭ ءومىر جولى، ەرلىك ىستەرى تۋرالى ەگجەي-تەگجەيلى باياندالعان «تاريحي دەرەك، كەلەلى كەڭەس» اتتى كىتابىندا بەيجىڭ قالاسىنداعى 1№ مۇراعاتىنان تابىلعان قۇندى دەرەكتەرگە سۇيەنە وتىرىپ، «ابىلايدىڭ وردا ماڭىندا كەرەيدەن جانىبەك باستاعان، بايتايلاق، شاقاباي، جانتاي سىندى 30 ادام بولدى» دەگەن قورىتىندى جاسايدى.
سونداي-اق بۇل ەڭبەكتە بايتايلاقتىڭ قىتايدان بوي تاسالاپ جۇرگەن جوڭعار بيلەۋشىسى ءامىرساناعا قورعان بولىپ، ابىلايدىڭ ءامىرسانانى جاۋعا بەرمەي، سول ۇستانىمى ارقىلى قازاقيانىڭ مەملەكەت ەكەنىن قىتايعا تانىتا بىلگەن ۇلكەن ساياساتىنا قولداۋ بىلدىرگەنى تۋرالى قۇندى دەرەكتەر كەلتىرەدى.
