بەزەندىرۋ ونەرىندە قازاقتىڭ ءباسى نەگە تومەن؟
حالقىمىزدىڭ قولونەر بۇيىمدارىنىڭ (قوبىز، دومبىرا، ساندىق، وجاۋ، تورسىق، قارۋ- جاراقتار، ساندىك اشەكەيلى بۇيىمدار، ت. ب. ) قايتالانباس تۇرلەرى ەتنوديزايندىق ۇلگىدە جاسالعانىنا تاريحشىلار الدەقاشان باعا بەرگەن.
«بەزەندىرۋ ونەرىندە دە ديزايننىڭ ءادىس- تاسىلدەرى مەن تاجىريبەسى كەڭ قولدانىلادى. ديزاين ونەرى زامان تالابىنا وراي ۇنەمى وزگەرىپ، دامىپ وتىرادى. ت م د ەلدەرىندە، سونىڭ ىشىندە قازاقستاندا ديزاين ونەرى 1960 -جىلدان باستاپ جۇيەلى تۇردە قالىپتاسىپ، دامي باستادى.
1987 -جىلى قازاقستان ديزاينەرلەر وداعى قۇرىلدى. ديزاين ونەرى قازىرگى وسكەلەڭ تۇرمىستىق جاعدايلار مەن تالاپ- سۇرانىستارعا بايلانىستى جاڭا سيپاتتارعا يە بولۋدا. جارناما، پلاكاتتار، كىتاپ بەزەندىرۋ، ءوندىرىس بۇيىمدارىن جاساۋ، جيھاز بۇيىمدارىنىڭ جاڭا ۇلگىلەرىن ومىرگە اكەلۋ، ت. ب. قازىرگى زامانعى كاسىپتەردىڭ دامىپ- جەتىلۋى ديزاين ونەرىمەن تىعىز بايلانىستى. ۇلتتىق ەتنوديزاين دا وزىندىك قولتاڭباسى بار ونەر رەتىندە زامان تالابىنا ساي دامۋ ۇستىندە» دەيدى ەنتسيكلوپەدياشىلار.
ديزايننىڭ ءتۇرى كوپ، قولدانىس اۋقىمى كەڭ. مىسالى، ينجەنەرلىك ديزاين، كينودەكوراتسيا، كونديتەر ونىمدەرى، فيتوديزاين، لاندشافت ديزاينى... ايتا بەرسەك تاۋسىلمايتىنا ديزاين دۇنيەنىڭ قىزىعىنا اينالدى. ءتىپتى بۇل ءۇشىن ارنايى كىتاپتار جازىلىپ، تەلەسەريالدار تۇسىرىلگەن. شەتەلدىك تەلەارنالاردا تاڭنان ءتۇن ورتاسىنا دەيىن ەسكى ۇيلەردى نەمەسە كونە كولىكتەردى ساتىپ الىپ، ولاردى قايتا جاساپ، قولدانىسقا بەرىپ جاتقان حابارلاردى ساعاتتاپ كورۋگە بولادى.
وسىلايشا، جوقتان بار جاساپ جاتقانداردىڭ تىنىمسىز تىرشىلىگىنە تاڭعالاسىز. ت د- ديزاينەرلەردىڭ ديزاينەرلىك كيىمدەرى، ديزاينەرلىك جيھازدارى، ديزاينەرلىك شامدارى سەكىلدى سان ءتۇرلى اقپارات حالىقتى ساۋاتتاندىرىپ قانا قويماي، ولاردىڭ ءار نارسەگە قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋدا.
اعاشتان جاسالاتىن دۇنيەنىڭ قاي- قايسىسى دا باعالى سانالادى ءارى ونەر تۋىندىسىن جاساۋ ءۇشىن ەڭ قولايلى بۇيىم. ءبىر كەزدەرى يتاليا جيھازدارىنا باسىن شايقاعاندار بۇگىندە ازيا ەلدەرىنەن كەلەتىن دۇنيەنىڭ كوپتىگىنە قايران قالادى. قىتايدان باستاپ، ۆەتنامدىقتارعا دەيىن نۋ ورماننىڭ قىزىعىن كورىپ، قىزىقتى زاتتارىن الەمنىڭ ءار شالعايىندا ساتۋدا. اعاشتىڭ قۇدىرەتى وسىندا دەسەك تە، BIeu Natyre c سەكىلدى ديزاين ورتالىقتارى ءوز بۇيىمدارىن برەندكە اينالدىرىپ ۇلگەرگەن. ولاردىڭ جىل سايىن جاڭاراتىن كوللەكتسيالارى بىرنەشە ونەر تۋىندىسىنىڭ باسىن قوسىپ، كەز كەلگەن جيھازدان ەرەكشەلەنىپ تۇرادى. ايتالىق، ءدامحانالاردا ءجيى كورىنىس بەرەتىن شاعىن ۇستەل مەن بۇتاقتاردان جاسالىپ، لاكپەن ارلەنگەن ديۆاندى ەش جەردەن كەزدەستىرە المايسىز.
«سالماقتى ۇستاۋ» دەپ اتالاتىن كىتاپ قوياتىن سورە دە - ەكىنىڭ ءبىرى ويلاماعان دۇنيە. الەكساندرو گومەس ستاببس جاساعان ديزاين ءبىر قاراعان كىسىنىڭ كوزىن الدايدى ءارى اربايدى. Malaqana Desiqn برەندى سانالاتىن بۇل سورەلەردى قازىر قازاقستاننان دا ۇشىراستىرۋعا بولادى.
مىنا ورىندىقتى كوردىڭىز بە؟ ءجىپ- جىڭىشكە ءجۇز اياقتان تۇراتىن جايلى ورىندىقتى قالاي جىلجىتساڭىز دا وڭاي قوزعالادى. مۇنى جاساعان ديزاينەر قىزا- قىزا كەلگەندە ورىندىقتىڭ ءبىر بولىگىن جارىقپەن قامتاماسىز ەتىپ، قاراڭعىدا تۇرعان جەرىن سانگە بولەپ جىبەرەتىندەي ەتىپ جاساعان.
فرانسۋزدىق Lodje Collection كومپانياسى جاڭا ءبىر كوللەكتسياسىن افريكالىق ستيلدە جاساپتى. ولار جاساعان ورىندىقتار مەن ديۆاننان ساياحاتقا قىزىقتىراتىن افريكانىڭ ايماقتارىن ەسكە ءتۇسىرىپ تۇرادى. «ەكولوگيالىق تازا ونىمدەردەن جاسالعان جيھازدار ادامدى سەرگىتىپ، رۋحاني ەمدەيدى» دەگەن پىكىردەگى ماماندار مۇنى دا تاپقىرلىقتىڭ ءبىر تۇرىنە جاتقىزادى. ميداي جازىق دالا مەن ساعىمدى ەسكە تۇسىرەتىن بۇيىمداردى جاساۋعا بىلعارى، اعاش، بامبۋك، كەراميكا قولدانىلعان.
ءۇيدىڭ شاشىلىپ جاتقانى ەشكىمگە ۇناماسى انىق. سوندىقتان ديزاينەرلەردىڭ ءبىرى ءبىر بولمەنى كەرەك- جاراققا ارناعان. مۇندا ءۇي شارۋاسىندا كەرەكتى قۇرالدىڭ ءبارىن ساقتاۋعا بولادى. مۇنداي جيناقىلىق ىزدەگەن زاتىڭىزدى تەز تابۋعا دا سەپتىگىن تيگىزەدى ەكەن.
شىنىندا دا، مۇنداي قويمانىڭ قاجەتتىگىن ءار وتباسى سەزىنەدى. شاعىن دا بولسا ءبىر بولمەنى قۇرال- جابدىق قويۋعا ارناۋ ۇقىپتىلىقتى اڭعارتادى. باۋ- باقشاعا ارنالعان، سپورتتىق زاتتار سەكىلدى باسقا دا دۇنيەلەردى ءبىر جەرگە توپتاستىرىپ قويىپ، قالاعان كەزدە پايدالانۋ ءتيىمدى.
ۇيدە ادامدار ەڭ كوپ قولداناتىن زاتتىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى - شاڭسورعىش. الايدا ءۇي جۇمىسىن جەڭىلدەتەتىن قۇرالدىڭ ادەمى بولعانى قانداي جاقسى. سوندىقتان يتالياندىق Polti كومپانياسى ۆاككۋمدى شاڭسورعىش شىعاردى. ارينە، مۇنى كۇنى كەشە پايدا بولعان جاڭالىق دەۋگە بولماس. ءبىراق بۇدان ءساندى قۇرالدى ءالى ەشكىم جارنامالاعان ەمەس. ۇستاۋعا دا قولايلى قۇرالدىڭ ءۇي ءسانىن كىرگىزەرىنە ەشكىم قارسى داۋ ايتا المايدى.
امەريكالىق Koji كومپانياسى باۋ- باقشاعا ارنالعان جيھاز جاسادى. ءبىر قاراعاندا، تۇككە تۇرعىسىز دا كورىنەر. ءبىراق شۇيگىن ءشوپ پەن جاسىل- جەلەك اراسىندا ەرەكشە كورىنەتىن بۇل ورىندىق وتىرعان كىسىنىڭ قيالىنا شابىت بىتىرەدى.
«دەكو» دەپ اتالاتىن ورىندىقتى جاساۋعا اعاش پەن روتانگ دەپ اتالاتىن شيكىزات قولدانىلعان. بىلعارى نەمەسە ءتوزىمدى ماتامەن قاپتالعان ورىندىقتى تەك باقشادا ەمەس، حوللعا، قوناق بولمەگە قويۋعا دا بولادى.
ءيا، ايتا بەرسەك، اڭگىمە تاۋسىلمايدى. جاڭالىق كوپ، جارناما جەتكىلىكتى. مىسالى، جاپوندىق ديزاينەرلەر تسۋنامي وقيعاسىنان كەيىن تولقىننىڭ ارعى جاعىندا جارقىراعان تولىق اي بەينەسى كورىنگەن ۇستەل شامىن جاساپتى. بۇل وقيعانى ەسكە ءتۇسىرۋ عانا ەمەس، ساقتاندىرۋ، جۇرتقا ءتۇننىڭ تىنىشتىعىن تىلەۋدەن تۋعان وي. ال لوندوندا ءبىر ديزاين ستۋدياسى كادىمگى قابىرعاعا جابىستىراتىن ءتۇسقاعازدى ەرەكشە ونەر ۇلگىسىنە اينالدىرعان. بارىنەن قىزىعى، وسى ءتۇسقاعازدىڭ قازىر نەشە ءتۇرىن تابا الاسىز جانە ولاردىڭ اراسىنان بۇگىنگى كۇننىڭ باستى جاڭالىعى سانالاتىن ونەر تۋىندىسىن قوسا وتىرىپ، ادامدى دەمالدىراتىن تۋىندىلاردى جاساعان.
«شىركىن، قازاق جاستارى دا دۇنيەنى ءدۇر سىلكىندىرەتىن ونەر تۋىندىلارىن جاساسا» دەپ ارماندايمىز. «قازاق ديناينەرلەرى جاساپتى» دەگەن زاتتار دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنا تارالىپ جاتسا، نۇر ۇستىنە نۇر ەمەس پە؟
«ايقىن»
