بايلار نەگە بالا اسىراپ المايدى؟

استانا. قازاقپارات - ءدۇبىرلى دۇنيەدە ءوز كىندىگىڭنەن تاراعان ءارى شىنايى ماحابباتتان جارالعان بالاعا ەشتەڭە جەتپەيدى.
None
None

الايدا ومىردە ءتۇرلى جاعدايمەن تۋۋعا مۇمكىندىگى جوق ايەلدەر، شاش ەتەكتەن شارۋاسى بار جىگىتتەر ەلۋدى ەڭسەرىپ، الپىسقا قاراي اياڭداعاندا اھ ۇرىپ قالىپ جاتادى. ءبىر- ەكى بالامەن توقتاپ قالعانىنا وزدەرى دە تاڭىرقاپ، تۇيەدەن تۇسكەندەي اڭگىمە ايتاتىنى جانە راس. ولاردىڭ قاتارىندا قالتالى ازاماتتار، ونەردەن ءوز جولىن تاپقاندار دا كوپ. وسىنداي ازاماتتار ءسابيدىڭ جۇپار ءيىسىن ساعىناتىنى راس. ءبىراق بالالار ۇيىنە نەگە باس سۇقپايتىنى، نەگە ءسابي اسىراپ المايتىنى تۇسىنىكسىز؟ ال الەمدە قالاي؟

 الەم دەمەكشى، قازاقستاننان بالا اسىراپ العان شەتەلدىك ازاماتتاردىڭ بارلىعى دەرلىك تۇرمىستارى جاقسى، داۋلەتتى وتباسى. ولاردىڭ ءوز ەلىنەن ەمەس، وزگە ەلدەن بالا اسىراپ الىپ، ولاردى تۋعان جەرىنەن قول ۇزدىرمەۋى قىزىق جاعداي. بوتەن بالانى باۋىرىنا باسقانداردىڭ اراسىندا اتاعى جەر جارعان جۇلدىزدار كوپ. ايتالىق، كۇنى كەشە سۇيىكتى جىگىتى شون پەننمەن ايىرىلىسقان گولليۆۋد جۇلدىزى، 39 جاستاعى شارليز تەرون كۇيزەلىسكە ەرىك بەرمەي، تاعى ءبىر ءسابيدى باۋىرىنا باسقاندىعىن جۇرت شۋلاپ ايتىپ ءجۇر. بالا -  ا ق ش- تا تۋعان افروامەريكالىق قىز، ەسىمى August بىزدىڭشە تامىز.

تانىمال كينو جۇلدىزى 2012 -جىلى دجەكسون ەسىمدى ۇلدى اسىراپ العان. ءسويتىپ، ەكى بالانى باۋىرىنا باسقان. ءتىپتى الەم اۋزىنا قاراعان اندجەلينا دجولي حانىم دا التى بالانى اسىراپ وتىر. اسىراپ العان بالالارى كامبودجا، ۆەتنام جانە ەفيوپيا ەلىنەن. ەندى ول سيريالىق تاعى ءبىر بالانى اسىراپ الماق ويدا ءجۇر.

ءبىز بىلەتىن مادوننا - ەكىنشى ورىندا تۇرعان كوپبالالى انا. 57 جاستاعى ميشەل پفايففەر دە قىز اسىراپ وتىر. ساندرا بۋللوك، نيكول كيدمان، مەگ رايان، ايتا بەرسەك تاۋسىلمايدى. مۇنداي جۇلدىزداردان بولەك، باسقا سالادا جۇرگەن قانشاما قالتالى كىسىلەر بار بالاسىنىڭ ۇستىنە بالا باعۋدى كوپ كورمەگەن.

ارينە، بالا اسىراپ الۋ جاعىنان قازاقتار دا كەندە ەمەس. ءبىراق اتا- انا بولۋدى ۇيعارعاندار قاراپايىم وتباسىنان شىققاندار. سولاردىڭ ارقاسىندا ەلىمىزدە جەتىمدەردىڭ جاعدايى جاقسارا باستاعانىن اشىق ايتقانىمىز ءجون. بالا ءسۇيۋدى، ولاردىڭ جۇپار ءيىسىن جۇتۋدى ارمانداعان اعايىننىڭ قاتارى كوبەيگەن سايىن قۋانامىز.

ماسەلەن، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا «انالار ءۇيى» جوباسىنىڭ جەتەكشىسى باليا كەنجەبولاتوۆا 800 دەن استام تاستاندى بالانى ءوز انالارىمەن قاۋىشتىرعان. بۇعان دا راقمەت. وسىنداي اياۋلى ارۋلاردىڭ ارقاسىندا قانشاما نارەستە ىستىق قۇشاقتان كوز جازباي قالدى دەسەڭىزشى؟ بالا اسىراپ الىپ، باقىت قۇشاعىنا كەنەلگەندەر قانشاما؟

كەرەك كەڭەس

 بالا اسىراپ العان وتباسىعا مەملەكەت ءتۇرلى ماتەريالدىق تولەمدەر تولەيدى. «بالالى وتباسىلارعا بەرىلەتىن مەملەكەتتىك جاردەماقىلار تۋرالى» زاڭنىڭ 4-بابىنا سايكەس، تۋعان، اسىراپ العان، سونداي- اق قامقورلىققا الىنعان بالالارى بار وتباسىلار تومەندەگىلەردى الۋعا قۇقىلى: 1.تۋعانداعى جاردەماقى (ەگەر بالا جاڭا تۋعان بولسا) ؛ 2.كۇتىمى بويىنشا جاردەماقى؛ 3.ازىق- تۇلىك سەبەتىنىڭ قۇنىنان تومەن وتباسىنىڭ جان باسىنا شاققانداعى ورتاشا تابىسى جاعدايىنداعى جاردەماقىلار؛ 4.مۇگەدەك بالانى تاربيەلەيتىندەرگە جاردەماقى. جاڭا تۋعان بالانى اسىراپ العاندا ءسىز بارلىق ءتيىستى تولەمدەرمەن دەكرەتتىك دەمالىسقا شىعا الاسىز.

سونداي- اق 2015 -جىلى ەلىمىزدە بالا اسىراپ الۋشىلارعا بەرىلەتىن ءبىر رەتتىك تولەمنىڭ مولشەرى 75 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىشكە (1ا ە ك-1852 تەڭگە) دەيىن وسپەك. ول  138900 تەڭگەنى قۇرايدى. بۇل تولەم بالا اسىراپ الۋشىلارعا 2015 -جىلدان باستاپ بەرىلمەك. بۇدان بولەك اسىراپ الىنعان ءار بالاعا 10 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش، ياعني 18520 تەڭگە الىپ وتىرادى. پاتروناتتىق تاربيەگە العان ارنايى ءبىلىمى بار ازامات وسى جاردەماقىدان بولەك 60-70 مىڭ، ءبىلىمى جوقتارى 30-40 مىڭ تەڭگە كولەمىندە ەڭبەكاقى الادى.

 سوڭعى دەرەكتەر بويىنشا قازاقستاندا 5 ميلليونعا جۋىق بالا بار ەكەن. ولاردىڭ 3-7 جاس ارالىعىنداعى  600000 نان استامى تۇرمىسى ناشار وتباسىندا تۇرسا، 33000 نان استامى -  جەتىم. تۇرمىسى ءتۇزۋ وتباسىلار وسىنشاما بالانى ءبىر- بىردەن اسىراپ السا، قانشاما بالانى قيىندىقتان قۇتقارار ەدىك؟ قالتالى ازاماتتار ءۇشىن بالا اسىراپ الۋدىڭ ەش قيىندىعى جوق دەپ ويلايمىز. تەك دۇرىس نيەت بولۋى كەرەك.

جاقىندا عالامتوردان ءازىربايجان پرەزيدەنتىنىڭ ۇلكەن قىزى لەيلا اليەۆا بالالار ينتەرناتىنان ءسابي اسىراپ العانىن ب ا ق جارىسا جازدى. گەيدار اليەۆ قورىنىڭ ديرەكتورى انار الەكپەروۆانىڭ ايتۋىنشا، لەيلا اليەۆا ينتەرناتتارعا ءجيى بارىپ، بالالارمەن ارالاسىپ تۇرعان. «وسىنداي كەزدەسۋدىڭ بارىسىندا لەيلا اليەۆا بوبەكتەردىڭ بىرىنە قاتتى باۋىر باسىپ قالدى. ول اتا- انانىڭ قامقورلىعىنان ايىرىلعان قىز بالا ەدى. ەندى لەيلا حانىم ەگىز ۇلداردىڭ عانا ەمەس، سۇيكىمدى قىزدىڭ دا اناسى» دەدى الەكپەروۆا.

 بۇل ءبىزدىڭ قىزمەتتەن قولى بوساماي جۇرگەن قىز- كەلىنشەكتەرگە ونەگە بولاتىن ءىس. ايتپاقشى، وتكەن قاڭتاردان باستاپ بالا اسىراپ الۋشىلارعا جاردەماقىلار بەرىلەدى. ماسەلەن، بالانىڭ تۋۋىنا بايلانىستى تولەماقى، بالانىڭ 1 جاسقا تولۋىنا دەيىن تولەنەتىن اي سايىنعى تولەمدەر، بالا تاربيەلەپ وتىرعان مۇگەدەك جاندارعا بەرىلەتىن تولەمدەر بار. بۇگىندە بالانىڭ قامقورشىلارىنا، پاتروناتتى تاربيەلەۋشىلەرىنە ارنالعان وتەماقىلار دا ەنگىزىلگەن. وسىنداي جۇمىستىڭ ناتيجەسىندە، سوڭعى 5  جىلدا جەتىم بالالار سانى شامامەن 10 مىڭعا ازايعان كورىنەدى.

بۇل ەندى ىنتالاندىرۋ جاعى. الايدا كاسىپپەن، ونەر جولىندا جۇرگەن مىقتى ازاماتتارىمىز ءۇشىن اقشا باستى ماسەلە ەمەس دەپ ويلايمىز. ەڭ باستىسى، جەتىمدەرگە جىلۋ سىيلاۋ، قامقورلىق جاساۋ، اتا- اناسىنىڭ ورنىن جوقتاتپاۋ، ولاردىڭ دا ەل قاتارىنا قوسىلىپ كەتۋىنە باعدار بەرۋ. باۋىرىڭا باسقان بالا باۋىر ەتىڭنەن جارالعانداي بولىپ كەتسە، تاماشا تاربيەنىڭ ارقاسىندا ۇكىلى ءۇمىتىڭىزدى اقتاپ جاتسا، نۇر ۇستىنە نۇر ەمەس پە؟ ءوزىڭىزدىڭ عانا ەمەس، مەملەكەتتىڭ دە ماڭىزدى ماسەلەسىن شەشۋگە اتسالىسۋىڭىز ابىرويلى تىرلىكتىڭ ءبىرى دە بىرەگەيى.

 

جولداسبەك دۋاناباي

«ايقىن» 

سوڭعى جاڭالىقتار