شىڭعىسحاننىڭ ءتور مەن بوساعانى سىناۋى
شىڭعىسحان اينالاسىنا كوز جىبەرىپ: - «تاعى كىم بار مىنانىڭ ءسوزى شىندىق جانە شىڭنىڭ باسىندا جالعىز مەن ەكەنىمە كۋا بولاتىن، - دەگەندە، تاعى جەتى ءۋازىر كەلىپ الگى جاعىمپازدىڭ قاتارىنا تۇرىپتى.
ال، وتىز «سەبەت» نوقتالى ءبيى تاپجىلماي وتىرا بەرەدى. قاھان ورنىنان تۇرىپ، وزىنە جاعىمپازدانىپ، تۇلكىدەي بۇلاڭداپ باسىن ءيىپ تۇرعان سەگىز ۋازىرىنە ءبىر- بىردەن ءۇش ايلىق سابيدەن ۇستاتىپ: - قانە، ەندى قولدارىڭداعى جىلاپ تۇرعان سابيلەردىڭ كوڭىلىن تاۋىپ، كۇلەتىندەي جاعداي جاساڭدار، - دەپتى.
سەگىز ءۋازىر قاھان وزدەرىن سىناپ تۇرعانىن ءبىلىپ، ەڭىرەپ تۇرىپ: - ۋا، قاھان بۇل ۇسىنىسىڭىز با، پارمەنىڭىز بە؟ بۇل جاعداي ءبىزدىڭ دە، ءسىزدىڭ دە قولىڭىزدان كەلمەيدى، تەك قانا اناسىنىڭ قولىنان كەلەدى، - دەپ بوزداعان ۇندەرىمەن، سابيلەردىڭ داۋىسى قوسىلىپ، وردانىڭ ءىشىن ازان- قازان ەتەدى.
قاھان قولدارىنداعى سابيلەردى انالارىنا تاپسىرۋعا بۇيىرىپ جانە ءاربىر اناعا ون جىلعا جەتەرلىك ناپاقا ءبولدىرىپ، العىستارىنا بولەنىپ، ورداعا قايتا كىرىپ، قول- اياعى كىسەندەۋلى سەگىز ۋازىرىنە قاراپ بىلاي دەيدى: - «سەندەر ماعان ادال قىزمەت جاسادىڭدار، سوندىقتان دا سەندەردىڭ بۇدان بىلاي ارامدىققا ۇرىنباۋلارىڭ ءۇشىن مەن دە، كوك تاڭىردە قولدايدى.
ال مەنەن دە زور كۇشتى، قۇدىرەتتى، اقىلدى، ول ءاربىر تۋىلعان ءسابي، وعان كوزدەرىڭ جەتتى، ءاربىر جارىق دۇنيەنىڭ ەسىگىن اشىپ كەلگەن سابيگە اناسىنىڭ عانا ۇكىمى، پارمەنى جەتەدى.
مەنىڭ سوڭعى سەندەرگە ءوتىنىشىم وسىلاي دەپ و دۇنيەگە دە ايتا بارىڭدار دەپ، سەگىزىنە دە ءولىم جازاسىن كەسىپ، قالعان ۋازىرلەرىنە وسى كۇننەن باستاپ، ءاربىر تۋعان اناعا جاعداي جاساۋلارىڭ جانە قۇداي قوسقان قوساقتارىڭا ءاربىر ناۋرىز ايىنىڭ «ون جەتىسى» كۇنى ايەل زاتىنىڭ كەز-كەلگەن ەلدە ناۋرىز ايىنىڭ 17 ى كۇنى قالاعان ەڭ جاقسى كورەتىن زاتىن، اسىن ت. ب. تاڭداۋلارىن قازىنا كوتەرەتىندەي جاعدايدا سىي تارتۋ- تارالعى كورسەتۋ ءۇشىن جارعۇپ تاڭباعا زاقات زاقان دەپ جازىپ دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنا ءار ەلدەن زاقات زاقان دەگەن ءۇشبۋ حاتنامانى ۇستاپ ايەل زاتى اعىلعاندا تاراز شاھارىنىڭ اينالاسىندا ەكى ءجۇز جيىرما ءبىر كۇن توي- دۋمان بولىپتى.
بۇل توي توقتاماس ەدى، سەبەبى قاھان ايەل زاتىنا شەن بەرىپ، ساياسي ەل جاعدايىنا ارالاسۋعا جاعداي جاساماقشى، - دەگەن ءسوز ەل اراسىنا تاراعاندا ايەل قاۋىمى ءبىر- بىرىنەن اسىپ ءتۇسۋ ءۇشىن نەشە ءتۇرلى ايلا- تاسىلگە كوشە باستايدى.
قاھان وسى جاعدايدى تاعى ءبىلىپ، بەس ءجۇز ايەلدى جيناپ الىپ: - قانە ارالارىڭنان كىمدى سايلار ەدىڭدەر دەپ وزدەرىنە بيلىكتى بەرگەندە، ەشكىم شىعا قويماپتى.
قاھان اتقا ءمىنىپ ايەلدەر قاۋىمىنىڭ اراسىنان وتەدى. ءاربىر ايەلدىڭ كوزىنەن وت شاشقان قىزعانىشتى بايقايدى. قاھان اتتان ءتۇسىپ، تاعىنا وتىرىپ بىلاي دەيدى: - ايشا ءبيبى ايكەرۇلىم ءاز - انامىز ايتقان ەكەن: - «ەر اياق جاۋ كەلگەندە قادىرلى، ءيت اياق جالاعاندا قادىرلى، ەر اياقتى ءيت اياققا تەڭەگەن ايەل، جەر قاۋىپ كومۋسىز قالسىن» - دەپتى.
مەن دە سەندەرگە 221 كۇن ەركىندىك بەردىم، ال سەندەر ءۇش مىڭ ايەل زاتىن ولتىرىپسىڭدەر، بۇل سەندەردىڭ قامشى ۇشىندا، قازان قۇلاعىنداعى قىلىقتارىڭنىڭ تامشىسى عانا. مەن ەشقاشاندا ايەل بالاسىنا بيلىك بەرمەيمىن.
ۇلى قازاق قاھاننان تاراعان تەكتىلەردىڭ وسيەتى بار: «قىزدى اناسىنداي سىيلاعان، ءبىراق قاتىنعا قالپاق كيگىزبەگەن حالىقپىز! مەنىڭ بۇل ەكىنشى سىناۋىم، سەندەردە و دۇنيەگە وسىلاي دەپ «شاڭىراقتىڭ ءتورى مەن بوساعاسىن» سىناقتان ەل كوزىنشە وتكىزىپ، اتى الەمگە «پاش» بولادى.
«ۋاستىك» - شىڭعىسحاننىڭ قارىنداسى، وسى ءسوز «ىستىق» دەگەن سوزگە اينالعان 500 ايەلمەن بىرگە سۋعا باتىرىپ ولتىرەدى. تۇران ەلىندە ەكى كيەلى كول بولعان «كىشى مارقا» كول، «ۇلى مارقا» كول ۇلىسى «ۋاستىك» - ولگەن سوڭ ىستىق كول اتانىپ كەتەدى.
«پاش» - دەگەن ءسوز ناۋرىز ايىنىڭ 17- جۇلدىزىن ايتادى.
حالىق ناۋرىز تورعاي كەلىپتى، - دەپ شۋلاعانى سول «دۇنيەدەن وزعان انالار ءوز قاتەلىگىن جەر بەتىندە بولماسا ەكەن»، - دەپ حابار بەرەدى. «بەستاڭبا» كىتابىنا وسى وقيعاعا باستان اياق قاتىسقان توقسابا باتىر جازىپتى.
وسى وقيعاعا سەبەپكەر باستاپ جۇرگەن، شىڭعىسحاننىڭ اتاسى بولەك قارىنداسى «ۋاستىك» - ءباھاشۇر» بۇل سول ايەلدەرمەن بىرگە سۋعا باتىرىلىپ ولەدى.
«بەستاڭبا» كىتابىنان.
