بابالار ءسوزى: قالقامان ستانسياسىنىڭ اتاۋى تۋرالى
بۇل جوبا اياسىندا «بابالار ءسوزى»، «قازاق حاندارى»، «ەجەلگى قالالار تاريحى»، «حالىق قازىناسى» قاتارلى جاڭا ايدارلار اشىلدى.
«بابالار ءسوزى» ايدارى نەگىزىنە «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا شىققان 100 تومدىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ جىر-تولعاۋلارى، قيسسا-داستاندار، ءسوز ۇستاعان شەشەندەر مەن بيلەرىمىزدەن قالعان ناقىلدار، تاريحي جادىگەرلەر الىندى. «قازاق حاندارى» ايدارىندا تاريحىمىزدا ەلىنە قورعان بولعان حانداردىڭ ءومىرى تۋرالى دەرەكتەر بەرىلەدى.
ال «ەجەلگى قالالار تاريحى» ايدارىنا قازاق دالاسىنداعى وركەنيەتتىڭ ورداسى بولعان كونە قالالاردىڭ تاريحى تۋرالى جازبالار جاريالانادى. «حالىق قازىناسى» ايدارى بويىنشا، قازاقستانداعى تاريحي، مادەني ەسكەرتكىشتەر، قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرلەرى، قولونەر، قارۋ-جاراقتارى تۋرالى ماعلۇماتتار بەرىلمەك. جوبا ماتەريالدارى قازاق تىلىندە (قازاقشا جانە توتە جازۋمەن) اگەنتتىك سايتىندا جاريالانادى.
***
ەرتەدە قالقامان دەگەن جىگىت بولىپتى. اكە-شەشەسى ەرتە قايتىس بولىپ، ءار تۋىسقانىنىڭ ۇيىندە ءجۇرىپ ەرجەتتى. جاستايىنان كورگەنى جەتىمدىك، جوقشىلىق بولعاندىقتان با، قالقامان ءوز قاتارىنان الدەقايدا ەرەسەك كورىنەتىن. ول ۇزىن بويلى، ەكى يىعىنا ەكى كىسى مىنگەندەي وتە سىمباتتى ەدى.
وسى اۋىلدا اقان، جاقان دەگەن ەكى اعايىندى جىگىت بولدى. مىنەزدەرى ۇر دا جىق، سودىر بولاتىن. ولاردىڭ اتتارىن ەستىگەندە، بەسىكتەگى بالا دا جىلاۋىن قوياتىن. سولاردىڭ اقجىبەك دەگەن قارىنداسى بولعان. وتە سىمباتتى، سۇلۋ ەدى. اقجىبەككە قانشا ىنتازار بولسا دا جىگىتتەر اعالارىنان قورقىپ باتپايتىن. قالقامان دا اقجىبەككە عاشىق بولسا دا، ءبىر جاعىنان، اعالارىنان قورىقسا، ەكىنشى جاعىنان، قىزدى الىپ قاشقاندا پانالايتىن ەشكىمى جوعىن ويلاپ، ىشتەن تىنىپ قوياتىن.
ءبىر كۇنى تاڭەرتەڭ اۋىل ءىشى ۋ-شۋ بولىپ جاتىر.
قالقامان اقجىبەكتى الىپ قاشىپتى، ەندى سورلىنىڭ كۇنى نە بولار ەكەن. انا سودىر ەكى اعايىندى قالقاماندى ولتىرەمىز دەپ، الاقاندارىنا تۇكىرىپ وتىرعان كورىنەدى. ءۇشىنشى كۇن ءوتتى. قالقامان مەن اقجىبەكتەن ەشقانداي حابار جوق. قۇتتى ءبىر جەر استىنا ءتۇسىپ كەتكەندەي. ارادا ءبىر اپتا وتكەندە اعالارى: «قالقامانعا قويار شارتىمىز بار. سونى ورىنداسا، ءبارىن دە كەشەمىز. ورىنداي الماسا، ءوز وبالى وزىنە»، - دەپ اعايىندارعا حابار سالادى.
ول شارتى نە ەكەنىن ەشكىم بىلمەسە دە، كونبەسكە امال قالمايدى. سوندا اقجىبەكتىڭ اعالارى: «قالقامان الدىمنان شاۋىپ ءوتسىن، مەن ونى اتامىن، ەگەر امان قۇتىلسا، ءسوزىم - ءسوز. ەگەر قۇتىلا الماسا، ماعان ەشكىمنىڭ وكپەسى جوق»، - دەيدى. قىزدىڭ اعالارى قۇرالايدى كوزگە اتقان مەرگەن ەكەنىن بىلەتىن اۋىل ادامدارى قاتتى ساسادى.
كورشى اۋىلدا قالقاماننىڭ قاراجىگىت دەگەن دوسى بولاتىن. ول دا قالقامان سياقتى تاقىر كەدەي ەدى. بار بايلىعى - قۇماي تازىسى مەن بايگە اتى بولاتىن. بۇل حاباردى ەستىگەن قاراجىگىت اۋىلعا كەلىپ، اعايىنداردان قالقامانمەن كەزدەستىرۋىن سۇرايدى.
قالقامانعا قاراجىگىت: «تۋماساق تا تۋعانداي ەدىك، باسىڭا اۋىر كۇن تۋعاندا ۇيدە جاتا المادىم. ءوزىڭ دە بىلەسىڭ، اقان مەن جاقان قۇرالايدى كوزگە اتاتىن مەرگەندەر. ولاردىڭ وعىنان قۇتىلۋ مۇمكىن ەمەس. بار ءۇمىتىم استىمداعى اتىمدا. تالاي جۇيرىكتى شاڭ قاپتىرىپ ەدى. ولاردىڭ وعىنان ءبىر قۇتقارسا، وسى بايگە كۇرەڭىم قۇتقارار»، - دەيدى. وسىعان ءپاتۋالاسقان قالقامان قاراجىگىتتى اقجىبەكتىڭ اعالارىنا جىبەرەدى.
بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا ءبىر اللاعا عانا جالبارىنىپ، قالقامان اقان مەن جاقاننىڭ الدىنان شاۋىپ وتەدى. وسى ءساتتى كۇتكەن ولار دا وق اتىپ ۇلگەرەدى. بۇكىل اۋىل، جورا-جولداس بولىپ، تىلەگەن تىلەۋلەر قابىل بولىپ، قالقامان قوس مەرگەننىڭ وعىنان امان قالادى.
قانشا سوتقار بولسا دا، بەرگەن ۋادەلەرىندە تۇرىپ، اقان مەن جاقان قالقامان مەن اقجىبەكتى قوسىپ، ءوز الدارىنا وتاۋ ەتىپ شىعارادى. سول وقيعا بولعان جازىق دالا قازىر ۇلكەن ستانسيا بولدى. ول «قالقامان» ستانسياسى دەپ اتالادى.
