ا ق ش- تى ونەرىمەن ءتانتى ەتكەن قازاق قىزى
مۋزىكا سالاسى بويىنشا دوكتورانتۋرانى 2010-جىلى اياقتاعان قاديشا حانىم شەبەر پيانيست رەتىندە ا ق ش- تى مويىنداتقان. سونىڭ ايعاعىنداي ەتىپ، 2013-جىلى Steinway artist اتاعىن الىپتى.
بۇل 1872-جىلدان بەرى مۋزىكا سالاسىندا ايرىقشا دارىندى ادامدارعا بەرىلەتىن قۇرمەتتى اتاق ەكەن. سودان بەرى الەمدە 1600 ادامعا بەرىلگەن بۇل اتاقتى قاديشا حانىم 1601 بولىپ ەنشىلەپتى.
قازىرگە دەيىن قازاقتان بۇل اتاققا جەتكەن جالعىز قاديشا وڭالبايەۆا عانا. سۇلۋ سازبەن تىڭدارماننىڭ جۇرەگىن جاۋلاپ، الاشتى الەمگە تانىتىپ جۇرگەن ارۋ، جاقىندا استاناعا ونەر ساپارىمەن كەلگەن ەدى. تالانتىمەن تالايدى تامساندىرعان تانىمال تۇلعامەن اڭگىمەلەسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى.
- ونەرگە كەلۋ جولىڭىز قالاي باستالدى؟
- مەن وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ جەتىساي قالاسىندا تۋىلعانمىن. وتباسىمىزدا ءۇش قىز، ءبىر ۇل بولدىق، مەن كەنجەسىمىن. اكەم التىنبەك وڭالبايەۆ جەتىسايداعى جانداربەكوۆ اتىنداعى مۋزىكالىق دراما تەاترىندا 45 جىل قىزمەت ەتتى. رەجيسسەر ەدى، انام تەاتردا كيىم-كەشەك جوبالايتىن ديزاينەر بولعان. ۇيدەگى تورتەۋىمىز دە تەگىس مۋزىكادان تاربيە الىپ وستىك. مەن 5 جاسىمنان فورتەپيانودا ويناي باستادىم. سول كەزدە مۋزىكالىق مەكتەپتەرگە جاسىم كىشى بولعاندىقتان قابىلدامادى، سوسىن اكەم ۇستازدى ۇيگە شاقىرىپ، ماعان فورتەپيانودا ويناۋدى ۇيرەتكىزىپ ءجۇردى.
ءبىر اعامىز مەنىڭ فورتەپيانودا ءتاپ-ءتاۋىر وينايتىنىمدى كورىپ، اكەمە مەنى الماتىداعى مۋزىكا مەكتەپتەرىنە اپارساڭ دەگەن ۇسىنىسىن ءبىلدىرىپتى. 2 كلاسقا شىعاتىن جىلى الماتىداعى جۇبانوۆ اتىنداعى دارىندى بالالارعا ارنالعان رەسپۋبليكالىق مەكتەپ-ينتەرناتىنا كەلدىم. الماتىدا بۇدان بولەك بايسەيىتوۆا اتىنداعى مۋزىكا مەكتەبى بار ەكەن، الايدا اكە-شەشەم قازاقتىلدى ورتاسى بار دەپ، سول جۇبانوۆ مەكتەبىنە بەردى. وسىلايشا، مۋزىكاداعى ءومىرىم باستالدى.
كومپوزيتورلىققا بەيىمدەيتىن كلاستا ءبىلىم الدىم، ونى بىتىرگەننەن كەيىن قۇرمانعازى اتىنداعى كونسەرۆاتورياعا ءتۇستىم. وقۋدى تامامداپ، قىزمەتكە ارالاستىم. ەپتەپ بيزنەس باستاپ ەدىم، ناتيجەسى بولمادى. 2001-جىلى تاۋەكەلگە بەل بۋىپ، ا ق ش- تىڭ جاڭا ورلەاند ۋنيۆەرسيتەتىنە، كومپوزيتسيا بولىمىنە ماگيستراتۋراعا قۇجاتتارىمدى جىبەردىم. ونىڭ الدىندا بىرەر رەت ا ق ش- تا گاسترولدىك ساپاردا بولىپ قايتقان ەدىم. سول كەزدە قىزمەتكە قالۋ تۋرالى ۇسىنىستار بولعان، اناممەن اقىلداسىپ ەدىم، ول كىسى قوستامادى. « قىزىڭ ءالى كىشكەنتاي، الىس جەردە قينالىپ قالاسىڭ»، - دەپ كونبەدى. اقىرى 2003-جىلى تامىزدا مۇحيتتىڭ ارعى بەتىنە اتتانۋعا جول ءتۇستى. جاڭا ورلەاند ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ماگيستراتۋرا بولىمىندە ءوز ماماندىعىم بويىنشا وقۋعا مۇمكىنشىلىك تۋدى. العاش بارعاندا اعىلشىن تىلىنەن قاتتى قينالاتىنمىن. بارلىعىنا شىداپ، وقۋىمدى جالعاستىرا بەردىم. اراسىندا فورتەپيانو ويناپ، ونەرىمدى كورسەتىپ ءجۇردىم، ءبىر سەمەستر ءوتتى.
ءبىر كۇنى مەنى فورتەپيانو بولىمىنەن ءبىر پروفەسسور ىزدەپ كەلىپتى. ۋنيۆەرسيتەتتە وتكەن الدەبىر كونسەرتتە مەنىڭ ويناعانىمدى ەستىپ قالسا كەرەك. كەلىپ، مەنىڭ قالاي وينايتىنىمدى كورىپ، وزدەرىنە شاقىردى. سودان 1 جىلدان كەيىن فورتەپيانو بولىمىنە بارىپ، ساباق الا باستادىم. ءسويتىپ، 3 جىلدا كومپوزيتسيا، فورتەپيانو بويىنشا ەكى ماگيستراتۋرانى قاتار ءبىتىردىم دە، باسقا ۋنيۆەرسيتەتكە دوكتورانتۋراعا تاپسىردىم.
وندا 4 جىلداي وقىپ، ديسسەرتاتسيا قورعادىم.
- دوكتورلىق ديسسەرتاتسياڭىز تۋرالى ايتا كەتىڭىزشى، ءوزىمىزدىڭ ۇلتتىق مۋزىكامىز توڭىرەگىندە زەرتتەگەن جوقسىز با؟
- مەن كومپوزيتور، پيانيست بولعانىممەن، ەكىنشى ماماندىعىم - تاريحشى، XV-XIX عاسىرلارداعى رومانتيكالىق مۋزىكا جانە مادەنيەت توڭىرەگىندە زەرتتەيمىن. دوكتورلىق ديسسەرتاتسياعا ارقاۋ ەتەر تاقىرىپتى تالدار كەزدە، ءوزىمىزدىڭ عازيزا جۇبانوۆا تۋرالى جازباقشى بولدىم.
ول كىسىنىڭ قىزىمەن حابارلاسىپ، ويىمدى ايتىپ، قاجەتتى ماتەريالدار بەرۋىن ءوتىندىم. وكىنىشكە قاراي، ماتەريال جاعىنان كومەك بەرەر ادامدار شىقپادى. ونىڭ ۇستىنە ا ق ش- تىڭ الەمدىك كىتاپحانالارىندا قازاق مۋزىكاسى جانە مادەنيەتى تۋرالى ماتەريال جوق ەكەن. وسىلايشا جەتەكشىلەرىمە دالەل رەتىندە كورسەتە الاتىنداي ماتەريال قاينارى تابىلماي، اقىرى تۋىسقان تاتار حالقىنان شىققان كورنەكتى كومپوزيتور سوفيا گۋبايدۋلينانىڭ ءومىرى مەن شىعارمالارى تۋرالى جازۋدى قولعا الدىم.
ماتەريالدار دا تابىلدى، تاعى ءبىر سەبەبى ول كىسى تۋرالى الىگە دەيىن ەشكىم كولەمدى زەرتتەۋ جازباعان ەكەن. سونشالىق تالانتتى بولعانىنا قاراماستان، كەزىندە سوفيا اسگاتوۆنا قيىندىقتى كوپ كورگەن ادام. ءوزى تاتار، ونىڭ ۇستىنە ايەل ادام بولعاندىقتان، ونىڭ جۇمىستارىن كوپ ەشكىم ەلەپ-ەسكەرگەن جوق.
شىعارمالارى دا بەرتىنگە دەيىن ۇلكەن ساحنالاردا ورىندالماي كەلدى. ستاليننىڭ جۇرگىزگەن قاتىگەز ساياساتى تۋرالى، ونىڭ قازاق زيالىلارىن قالاي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراتقانى تۋرالى كەڭىنەن بايانداي كەلە، سوفيا گۋبايدۋلينا ومىرىمەن بايلانىستىرا وتىرىپ جازىپ شىقتىم. كەيىنگى ءبولىمى ول كىسىنىڭ شىعارمالارى تۋرالى بولدى. ءسويتىپ، ديسسەرتاتسيام جەكە كىتاپ بولىپ شىقتى. ءارى عالىمدار دا جاقسى باعالادى.
- قىزمەت جولىڭىز بەن جەتكەن جەتىستىكتەرىڭىز، شىعارماشىلىعىڭىز توڭىرەگىندە ايتا كەتسەڭىز.
- كونسەرتتەرگە قاتىسىپ، جۇمىستار ىستەپ ءجۇردىم. دوكتورانتۋرانى اياقتاعاننان كەيىن، الاباماداعى Mobile ۋنيۆەرسيتەتىنە جۇمىسقا تۇردىم، قازىر دە سوندا قىزمەت ىستەيمىن. ول جاقتا دا ونەرىمدى باعالاپ، قۇرمەتتەيتىن تىڭدارماندارىم كوپ. 2013-جىلى Steinway artist اتاعىنا يە بولدىم. ەندى شىعارماشىلىعىم تۋرالى ايتسام، جازعان اۋەندەرىم جاڭا مۋزىكا رەتىندە جاقسى قابىلدانىپ ءجۇر. فولكلور مەن ەكسپەريمەنتالدى تەحنيكانى قوسىپ، قازاقتىڭ ناعىز مەلوديالىق فولكلورىن كورسەتتىم. وسىلايشا ادەمى ەكزوتيكا بولىپ، تىڭداۋشىلاردىڭ جاقسى باعاسىن الىپ جاتىر. «جەرىم» دەپ اتالاتىن سيمفونيا جازعان ەدىم. كامەرالىق وركەسترگە ەكى دومبىرا قوسىلىپ وينايدى. تۋعان جەرىم - قازاقستان ارقاۋ ەتىلگەن سيمفونيالىق پوەمامدى 2014-جىلى مامىردا الماتىدا جامبىل اتىنداعى مەملەكەتتىك فيلارمونيالىق وركەستر ساحنادا ورىندادى.
- كەشە سىزدەردىڭ ساحنادا ويناعان كۇيلەرىڭىزدى ەستىدىم، 30 مينۋتتان اسىپ جىعىلدى. ال ءبىزدىڭ ءان-كۇيلەرىمىز 5-10 مينۋتتان اسپايدى. ءسىز ۇلتتىق اۋەندەرىمىزبەن قىزىقتىرىپ ءجۇرمىن دەدىڭىز، وسى جاعىن ەرەكشەلەپ ايتىڭىزشى.
- كەز كەلگەن كلاسسيك مۋزىكانى ەستىگەن ادام ونىڭ بىردەن بەتحوۆەندىكى، الدە باسقانىكى مە، بىردەن اڭعارۋىنا بولادى. ال قازاق مۋزىكاسىنداعى كولوريت باسقا. ءبىزدىڭ دومبىرامىز، قىل قوبىزىمىزدىڭ ۇندەرى قانداي تاماشا، اۋەلەتىپ، جىلاتىپ وتىرىپ وينالادى. وسىلاردىڭ بارلىعىن ول جاقتا تىڭ دۇنيەلەر رەتىندە جىلى قابىلدايدى.
- بۇل رەسمي ونەر ساپارىمەن ەكىنشى رەت كەلۋىڭىز ەكەن. عازيزا جۇبانوۆا اتىنداعى ىشەكتى اسپاپتار كۆارتەتىمەن بىرلەسىپ ونەر كورسەتىپ جاتىرسىز، بۇل توپپەن بايلانىسىڭىز قانداي؟
- اتالمىش كۆارتەتپەن جاقسى قارىم-قاتىناستامىن. 2014-جىلى قازان ايىندا ولاردى ا ق ش- قا شاقىردىم. 4-5 شتاتتا 8 رەت كونسەرت وتكىزدىك. ءبىرىنشى بولىمىندە كۆارتەت وزدەرى شىعارمالار ورىنداپ، ەكىنشى بولىمىندە مەن فورتەپيانومەن قوسىلىپ ونەر كورسەتتىك. كورەرمەندەر جاقسى قابىلداپ، «كاسىبي دەڭگەيى وتە جوعارى» دەپ، ءوز ادامدارىنداي ىقىلاستارىن ءبىلدىردى.
- وسى جىگىتتەردىڭ ونەرىنە قانداي باعا بەرەسىز، بىرلەسكەن جوبالارىڭىز بار ما؟
- عازيزا جۇبانوۆا اتىنداعى ىشەكتى اسپاپتار كۆارتەتى - الەمدىك دەڭگەيدەگى كۆارتەت. ورىنداۋشىلىق شەبەرلىكتەرى حالىقارالىق ارەنادا اتى شىعىپ جۇرگەندەردەن ەش كەم ەمەس دەر ەدىم. وكىنىشتىسى، قازاقستاندا ءوز دارەجەسىندە باعالانباي ءجۇر، قولداۋلار دا جەتكىلىكسىز ەكەن. بۇدان كەيىن دە بۇل توپپەن تىعىز بايلانىستا بولامىن دەپ ويلايمىن. قۇداي بۇيىرسا، الدا ۇلكەن جوسپارلار بار. 2016-جىلعا قاراي كۆارتەتتى تاعى دا ا ق ش- قا گاسترولدىك ساپارعا شاقىرسام دەيمىن. وسى جىلى دايىندىق جۇمىستارىن بىتىرسەم، كەلەر جىلى ول جاقتا ۇلكەن كونسەرتتەر وتكىزبەك ويىم بار.
- الەمنىڭ كوشباسشىسى اتانعان ا ق ش- تا ونەردىڭ ورتاسىندا ءجۇرسىز. بىزدەگى ۇلتتىق مۋزىكانىڭ دەڭگەيىنە قانداي باعا بەرەر ەدىڭىز؟
- قازاقتىڭ مۋزىكاسى ەشكىمنەن كەم ەمەس، ءان-كۇيلەرىمىز، اتا-بابامىزدان جەتكەن اۋەندەرىمىز - مول بايلىعىمىز. ول بىلايعى الەمگە ەندى تانىلىپ جاتىر. بولاشاقتا ءتىپتى دە تانىلا تۇسەدى دەپ ويلايمىن. تاعى دا ايتام، وسى ع. جۇبانوۆا اتىنداعى كۆارتەتتىڭ ءوزى قانشاما ەلدى مويىنداتا الاتىن قاۋقارى بار. قازاقتا دارىندى كومپوزيتورلار مەن شەبەر ورىنداۋشىلار جەتەرلىك. الايدا ونەر سالاسىنا مەملەكەتتىك قولداۋ جەتىسپەيدى، ەڭبەكاقىلارى از، ودان قالدى، ونەرمەن الاڭسىز اينالىساتىن ورتا كەمشىل. ءبىر-بىرىمەن بايلانىسقان دۇنيەلەر، تامىر-تانىس بولماسا، ۇلكەن ساحنالارعا شىعۋ قيىن. ا ق ش- تا بۇل جاعىندا بارلىق جاعداي جاسالعان، جۇرتتى مويىنداتا الاتىن ونەرىڭ بولسا، جولىڭ اشىق. قاجەتتى جاعدايلار بار، كاسىپتىك تالاپتارعا ساي كەلەتىن زالدار مەن قۇرال-جابدىقتار جەتەرلىك. حالىقتىڭ ونەرگە دەگەن قۇرمەتى دە ايرىقشا. قالالىق گازەت-جۋرنال بەتتەرىندە ونەر سالاسىنا ارنالعان ايدارلار بولادى. وندا بەلگىلى ۋاقىت ىشىندە وتەتىن ءتۇرلى كونسەرتتەر، وعان قاتىساتىن ونەرپازدار تۋرالى تولىق اقپارات تەگىن بەرىلىپ وتىرادى. ءارى ونداي باسىلىمداردىڭ تۇرلەرى دە كوپ. حالىق بىرىنەن بولماسا ەكىنشىسىنەن كورىپ، قۇلاعدار بولىپ جاتادى.
- الىستا ءجۇرسىز، ەلدى ساعىناتىن شىعارسىز؟
- ارينە، ەلدى ساعىنباۋ مۇمكىن ەمەس قوي. اعايىن-تۋىستىڭ ءبارى وسىندا تۇرادى. دەگەنمەن، قازىر كوپ نارسە قولايلى بولدى. عالامتور ارقىلى، ۇيالى تەلەفون ارقىلى جاقىندارىممەن كۇندە حابارلاسىپ تۇرامىن. الىستا جۇرسەم دە، ەلىمنىڭ جەتكەن جەتىستىكتەرىنە قۋانىپ جۇرەمىن. ەكونوميكاسى جاقسى دامىپ كەلەدى، ەلدە دە جاڭارۋ بايقالادى. استانانىڭ دامۋى ءتىپتى كەرەمەت ەكەن!
وسىلاي ەمەن-جارقىن اڭگىمە وربىتكەن قاديشا حانىم، بۇل ساپارىنىڭ ويداعىداي بولعانىن ايتتى. وسى جولى عازيزا جۇبانوۆا اتىنداعى ىشەكتى اسپاپتار كۆارتەتىنىڭ ارنايى شاقىرۋىمەن كەلگەن ونەرپاز قىز، اتالمىش توپپەن بىرلەسىپ، بىرنەشە مارتە كونسەرت بەردى. اتاپ ايتساق، استانا قالاسىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ ورگان زالىندا، 21- مامىردا «كونگرەسس حولل» سارايىندا بولىپ، ەلوردا جۇرتىن سيقىرلى سازبەن سۋسىنداتتى. الماتى قالاسىندا دا كولەمدى كونسەرت بەرمەك نيەتتە ەكەن.
اڭگىمەلەسكەن ەرقازى سەيتقالي
«قازاقستان زامان» گازەتى
