قىتايدىڭ استاناسىن قازاق جوبالاعان با؟
مۇنىڭ ايقىن ايعاعى رەتىندە باتىس ءوڭىر (رەد. قازىرگى شىنجاڭ) ساحاراسىنان بارعان ەلقىدىردىڭ حانبالىق قالاسىن جوبالاۋىن ايتساق تا جەتكىلىكتى. حانبالىق دەپ وتىرعانىمىز قازىرگى قىتايدىڭ استاناسى - بەيجيڭ.
- حانبالىق قالاسىن جوبالاعان ەلقىدىر قازاق بولۋى ابدەن مۇمكىن، مۇنى مەن ويدان شىعارعان جوقپىن. ەلقىدىردىڭ بەيجىڭ قالاسىن جوبالاعانى جانە ونىڭ باتىس وڭىردەن بارعانى، ونىڭ مۇسىلمان ەكەنى كونە جازبا دەركتەردە انىق جازىلعان. ارينە، ول كەزدە قازاق ءبىر تۇتاس ۇلت بولىپ قالىپتاسا قويماعانىمەن، ەلقىدىردىڭ قازاقتى قۇرايتىن تايپالار اراسىنا شىققانىن قىتاي زەرتتەۋشىلەرى دە مويىندايدى، - دەگەن دايەكتى دەرەكتى العا تارتقان قىتايداعى بەلگىلى قۇرىلىس مامانى بولات كارىبايەۆ «حانبالىقتى قازاق جوبالاعانىنا» مىناداي ءۋاج ايتادى.
- بىرىنشىدەن، حانبالىقتى جوبالاعاندا ەلقىدىر ءدىن مەن ساياساتتى بولەك ۇستاۋ جوباسىن العاش رەت ۇسىنىپ، بۇتحانانى وردا سىرتىنان سالدىرعان. ەكىنشىدەن، قىتاي حالقىنىڭ ارحيتەكتۋرالىق ءتىلى دۋ (斗) ، گۇڭ (拱) سىندى قۇرىلىس ۇلگىلەرىن مىقتى يگەرگەن ەلقىدىر سول كەزدە باتىس وڭىردە كەڭىنەن جالپىلاسقان شاتىرشا ۇلگىسىن ورتا جازىققا جالپىلاستىرعان. العاشىندا شاتىر ءسوزىن حانبالىقتا ەشكىم تۇسىنبەگەن، سوندىقتان دا ونى قىتاي ءتىلىنىڭ دىبىستالۋ زاڭدىلىعى بويىنشا شاديىر (茶迭尔) دەپ جازعان ءارى حانبالىقتان قۇرىلعان قۇرىلىس مەكەمەسىن شاديىرجۇي (茶迭尔局، قازىرگى سوزبەن ايتقاندا قۇرىلىس مينيسترلىگى) دەپ اتاعان. ونىڭ دارۋعاشى (رەد. دارۋعاش - كونە ءسوز. قازىرگى اتاۋمەن قۇرىلىس ءمينيسترى) ەلقىدىر بولعان؛
حانبالىقتى جوبالاعان ەلقىدىردىڭ قازاق ەكەنىنە ەندى ءبىر دالەل: حانبالىقتان حۋدۇڭ رايوندارىنىڭ قالىپتاسۋى. حۋدۇڭ دەگەن ءسوز قازىرگى قازاق تىلىندەگى «قۇدىق» دەگەن سوزبەن ۇقساس كەلەدى. سول كەزدەگى قىتاي ورداسىنداعىلار قۇدىق سوزىنە ءتىلى كەلمەي، حۋدۇڭ دەپ تاڭبالاعان. ەلدى وتىرىقشىلاندىرۋ ءۇشىن ارينە اۋىز سۋ ماسەلەسىن شەشۋ كەرەك، ول كەزدە قازىرگىدەي قۇبىر تارتۋ تەحنيكاسى قالىپتاسپاعاندىقتان، قالا ىشىندەگى ەلدى مەكەندەردەن قۇدىق قازىلعان. سونداعى ەڭ العاش قازىلعانى قازىرگى پەكين قالاسىنىڭ ۋاڭفۋجين (王府井) دەگەن جەرىندەگى قۇدىق. مۇنى تەك مەن عانا ەمەس بەيجيڭ ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى حۋ رىنجى (侯仁之) ، قىتاي قۇرىلىس اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى جۋ گانشى (周干峙) دا جازعان. دەمەك، ەلقىدىردىڭ حانبالىقتى جوبالاعانى شىندىق.
ايتا كەتەيىك، قازىرگى بەيجيڭ قالاسىنىڭ 3000 جىلدان استام تاريحى بار. تاريحتا اتى سان رەت وزگەرتىلگەن بۇل قالا قۇبىلاي زامانىندا حانبالىق اتانىپ، يۋان پاتشالىعىنىڭ استاناسى بولعان. ەلقىدىردىڭ حانبالىقتى جوبالاعان مەزگىلى دە وسى ءداۋىر، ياعني بۇل 1215 -جىلدارعا تۋرا كەلەدى.
قالياكبار ۇسەمحان ۇلى،
سۋرەتتە: بولات كارىبايەۆ
baq.kz
