بابالار ءسوزى: بالقاش كولىنىڭ اتاۋى قايدان شىقتى؟
بۇل جوبا اياسىندا «بابالار ءسوزى»، «قازاق حاندارى»، «ەجەلگى قالالار تاريحى»، «حالىق قازىناسى» قاتارلى جاڭا ايدارلار اشىلدى.
«بابالار ءسوزى» ايدارى نەگىزىنە «مادەني مۇرا» باعدارلاماسى اياسىندا شىققان 100 تومدىق اۋىز ادەبيەتىنىڭ جىر- تولعاۋلارى، قيسسا- داستاندار، ءسوز ۇستاعان شەشەندەر مەن بيلەرىمىزدەن قالعان ناقىلدار، تاريحي جادىگەرلەر الىندى. «قازاق حاندارى» ايدارىندا تاريحىمىزدا ەلىنە قورعان بولعان حانداردىڭ ءومىرى تۋرالى دەرەكتەر بەرىلەدى. ال «ەجەلگى قالالار تاريحى» ايدارىنا قازاق دالاسىنداعى وركەنيەتتىڭ ورداسى بولعان كونە قالالاردىڭ تاريحى تۋرالى جازبالار جاريالانادى. «حالىق قازىناسى» ايدارى بويىنشا، قازاقستانداعى تاريحي، مادەني ەسكەرتكىشتەر، قازاق حالقىنىڭ سالت- داستۇرلەرى، قولونەر، قارۋ- جاراقتارى تۋرالى ماعلۇماتتار بەرىلمەك. جوبا ماتەريالدارى قازاق تىلىندە (قازاقشا جانە توتە جازۋمەن) اگەنتتىك سايتىندا جاريالانادى.
***
ەرتەدە بالقاش دەگەن باي بولعان ەكەن. ونىڭ كوركىنە اقىلى ساي ىلە دەگەن قىزى بولىپتى. ىلەنىڭ كورىكتىلىگى مەن اقىلدىلىعى جان- جاققا اڭىز بولىپ تارايدى. ىلەگە قۇدا تۇسۋشىلەر كەلە باستايدى. ءبىراق ىلە قىز ولاردىڭ بىردە- بىرەۋىنە ءوز سەزىمىن الدىرمايدى.
سول ەلدە قاراتال دەگەن باتىر، كەدەي جىگىت بولادى. ول ۇنەمى جارلى- جاقىبايلاردىڭ ءسوزىن سويلەپ، ولارعا كومەك بەرىپ جۇرەدى.
بىردە بالقاش باي ۇلكەن اس بەرەدى. بۇل استا اقىندار ايتىسىپ، جاۋىرىنى جەرگە تيمەگەن پالۋاندار بەلدەسەدى. شاباندوزدار بايگەگە تۇسەدى. بۇل استى بەرگەندە بالقاش بايدىڭ ويىندا قىزى ىلەگە بولاشاق كۇيەۋ ىزدەۋ دە جوق ەمەس- ءتى. وسى استا ىلە مەن قاراتال كەزدەسەدى. ءبىر كورگەننەن ءبىر- بىرىنە ءتانتى بولعان ەكى جاس تەك ىشتەي ۇعىسادى. سەگىز قىرلى، ءبىر سىرلى قاراتال بۇل استا ەرەكشە كوزگە تۇسەدى. بالقاش باي قىزى ىلەنىڭ قاراتالعا ەرەكشە ءىلتيپات كورسەتۋىنەن قاتتى شوشىنادى. قاراتالدى قىزىنا تەڭ كورمەيدى. بالقاش باي باقىت تەك بايلىقتا دەپ ۇعادى. قاراتال ىلەگە قانشا ىنتىزار بولعانىمەن، ارادا الىنباس قامال بارىن ۇعادى. ول - ءوزىنىڭ كەدەيلىگى ەدى.
ىلە قاراتالدى شىن سۇيەتىندىگىن ايتىپ، اكەسىنەن رۇقسات سۇرايدى. بالقاش باي رۇقسات بەرمەك تۇگىلى جىگىتتىڭ اتىن اتاۋعا تىيىم سالادى. اقىرى ەبىن تاۋىپ، ىلە مەن قاراتال اۋىلدان قاشىپ شىعادى. قىزىنىڭ كەدەي جىگىتپەن قاشىپ كەتكەنىن بىلگەن بالقاش باي ءوزى باس بولىپ ارتتارىنان قۋادى. ىلە مەن قاراتال قۋعىنشىلاردان قۇتىلماسىن بىلەدى دە، اكەسىن توسىپ الادى. اكەسىمەن ءبىر اۋىز سوزگە كەلەدى. ىلە: «اكە، مەن تەك قاراتالدى سۇيەمىن. ومىردە بايلىقتان جوعارى كۇش بار ەكەنىن بىلمەدىڭ. ول كۇش - ماحاببات. وزىڭنەن سوڭعى وتىنەر جالعىز تىلەگىم: تىرشىلىكتە بىرگە بولماعان ءتانىمىز و دۇنيەدە بىرگە بولسىن، قاراتال ەكەۋىمىزدى بىرگە جەرلە»، - دەيدى دە بيىك قۇزدان ەتەككە قۇلايدى.
قىزىنىڭ پارشا- پارشا بولعان جانسىز دەنەسىن كورگەن بالقاش باي ەسىنەن تانىپ قۇلايدى. ارادا ءبىراز ۋاقىت ءوتىپ، ءوزى- وزىنە كەلگەن بالقاش باي جانىنداعىلارعا: «مەن ومىردە ۇلكەن قاتەلىك جىبەردىم. ادام ءۇشىن بار بايلىق تا، باقىت تا بالا ەكەنىن ەندى ءتۇسىندىم. تىرلىگىمدە جىبەرگەن قاتەلىگىمدى و دۇنيەدە جۋايىن، ىلە مەن قاراتال ەكى ساعام بولسىن»، - دەپ ەكى بالاسىنىڭ ورتاسىنا جاتىپ، وزىنە- ءوزى قانجار سالادى. مىنە، بالقاش كولى بالقاش بايدىڭ كوز جاسىنان پايدا بولىپ، ۇنەمى ەكى ساعاسىنان كەلىپ قۇياتىن ىلە مەن قاراتال دەمىمەن تولىعىپ وتىرادى ەكەن.
