ۆەلوسيپەدپەن الەمدى شارلاعان قازاق
بىزگە جيھانگەرمەن اڭگىمەلەسىپ، قىزىقتىرعان جايتتاردى سۇراپ بىلۋگە مۇمكىندىك تۋدى.
بۇگىنگىدەي داعدارىستى كەزەڭدە ۆەلوسيپەدپەن الەم ەلدەرىن ارالاپ، ءار ەل تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىس- تىرشىلىگىمەن تانىسىپ قايتۋ ارينە، وڭاي ەمەس. مۇنداي ساپارعا ماعجان ەسىمدى الماتىلىق جاس جىگىت نارتاۋەكەل ەتتى. ءسويتىپ، وتكەن جىلى ياعني 2014 -جىلعى 1 -مامىردا الماتى قالاسىنداعى تاۋەلسىزدىك ەسكەرتكىشى جانىندا قوس دوڭگەلەكتى «تۇلپارىن» تىزگىندەگەن ول وزبەكستانعا قاراي بەت العاندى. سودان تۋرا ءبىر جىل 16 كۇن دەگەندە ماعجان دۇنيەجۇزىندەگى جيىرمادان استام مەملەكەتتى (وزبەكستان، ءازىربايجان، تۇرىكمەنستان، يران ارقىلى افريكا ەلدەرى، فرانسيا مەن سولتۇستىك جانە وڭتۇستىك امەريكا، اۆستراليا، ت. ب. ) ارالاپ، 28 مىڭ شاقىرىم جولدى ارتقا تاستاپ، تۋعان- تۋىستارىمەن، دوس- جاراندارىمەن كەزدەسىپ، ەرەكشە قۋانىشقا بولەندى.
- مەن ەڭ الدىمەن، اسا جاۋاپتى ساياحاتقا شىعۋىما قول ۇشىن بەرىپ، قولداۋ كورسەتىپ، دەمەۋشى بولعان قازاق گەوگرافيا قوعامىنا، الماتى ۆەلوشاباندوزدار قاۋىمداستىعىنا شەكسىز العىس ايتامىن. ساپارعا شىعۋداعى ماقساتىم - قازاقستاندى، ونىڭ ىشىندە قازاق حالقىن الەم ەلدەرىنىڭ تۇرعىندارىنا تانىستىرۋ بولدى. سوندىقتان مەن وزىممەن بىرگە تۋعان ەلىم - قازاقستاننىڭ كوك بايراعى مەن باستى دەمەۋشىم - قازاق گەوگرافيا قوعامىنىڭ جالاۋىن الدىم. ءسويتىپ، گەوگرافيا قوعامى باسشىلارىنىڭ، تۋعان- تۋىستارىم مەن دوس- جاراندارىمنىڭ اق باتاسىن العان سوڭ، وتكەن جىلى مامىردا ۆەلوسيپەدىممەن جولعا شىقتىم. الدىن الا جاسالعان كەستە جانە ءوزارا كەلىسىم بويىنشا مەنىڭ نەبارى بەس كۇن ىشىندە تۇرىكمەنستاننىڭ شەكاراسى ارقىلى يرانعا ءوتۋىم كەرەك بولدى. سەبەبى، تۇرىكمەنستان نەبارى بەس كۇندىك ترانزيتتىك ۆيزا بەردى. تۇرىكمەنستاندامىن.. . اينالام الاۋلاپ جانىپ تۇرعان قىپ- قىزىل قۇم، تەرمومەتر باعانى 45-46 گرادۋس ىستىقتى كورسەتىپ تۇر. ءسويتىپ، تۇرىكمەننىڭ مي قايناتار ىستىق ساحاراسىندا كەزدەسكەن ءتۇرلى قيىندىقتارعا شىداپ، ءشول دالامەن بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا شەكاراعا جەتۋگە بەل بايلادىم. ءبىر ەرەكشەلىگى، مۇندا تەك ءاربىر قىرىق نەمەسە ەلۋ شاقىرىم جەردە عانا ءشول باساتىن قۇدىق كەزدەسەدى ەكەن. توبەدەن كۇن، جەردەن قۇم كۇيدىرگەن اپتاپ ىستىقتا جول ءجۇرۋ وڭاي بولمادى. يرانعا وتكەندە مامىراجاي كۇي كەشتىم دەسەم بولادى. ويتكەنى بۇل ەل تۇرعىندارى ءوزىمىز ءتارىزدى قوناقجاي، دوستىق پەيىلدەرى وتە كەڭ ەكەن. جەرگىلىكتى تۇرعىندار ۇيلەرىنە قوناققا شاقىرىپ، بار تاعامدارىن الدىما قويدى. ولار بۇل ايماققا ازيا ەلدەرىنەن، ونىڭ ىشىندە قازاقستاننان جاياۋ ساياحاتشىلار وتە از كەلەتىنىن ايتىپ، مەنىمەن جۇزدەسكەندەرىنە مارە- سارە بولدى. يران ەلىن ءبىر اي ارالاعان سوڭ، ءازىربايجانعا جول تارتتىم. يراننان ءازىربايجانعا قينالماي جەتتىم. ءبىراق ءازىربايجاننىڭ جولى وتە ناشار ەكەن، سودان ەداۋىر ۋاقىتىمدى جولعا جوعالتتىم. ودان ءارى قاراي گرۋزياعا ساپار شەكتىم، - دەپ جيھانگەر ماعجان ساعىمبايەۆ سول ءبىر كۇندەردى ەسكە الدى.
وسىلايشا، قازاقستاندىق جيھانگەر گرۋزيادان تۇركياعا ءوتىپ، وسىندا شەنگەن ۆيزاسىن راسىمدەپ، ۆەلوسيپەدىمەن ۆەنگريا، بولگاريانى ارالاپ ءوتىپ، ودان ءارى جىلجيدى. ۆەنگريادا بولعان كەزدە، مۇندا ءوتىپ جاتقان الەم قازاقتارىنىڭ كەزەكتى قۇرىلتايىنا تاپ كەلىپتى. القالى جيىنعا قازاقستاننان ارنايى دەلەگاتسيا قاتىسىپ، «تۇران» ءانسامبلى ۇلتتىق ونەرىمىزدى جينالعاندارعا پاش ەتىپتى. تۇراندىقتار ويناعان قوبىز، شاڭقوبىز، دومبىرا سەكىلدى حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق مۋزىكا اسپاپتارى مەن قازاق مۋزىكانتتارى كيگەن ۇلتتىق كيىمگە شەتەلدىكتەر ەرەكشە قىزىعىپتى. ال اۆستريادا ماعجاندى قازاقستاننىڭ وسى ەلدەگى توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى قايرات سارىباي ىقىلاسپەن قابىلداپ، ونىڭ الداعى جوسپارلارىن سۇراپ ءبىلىپتى. بۇل جولى ماعجان قازاقستان ەلشىلىگىنىڭ كومەگىمەن ۆەناداعى ءبىرقاتار تاريحي مۋزەيلەردە بولىپ، ەكى- ءۇش كۇن بويى قالامەن تانىسۋعا مۇمكىندىك الىپتى.
- مەن اۆسترياداعى قازاقستاننىڭ توتەنشە جانە وكىلەتتى ەلشىسى قايرات سارىبايدىڭ ادامگەرشىلىگى مەن ازاماتتىعىنا ءتانتى بولدىم. ول ماعان ەۋروپاعا ساياحاتتى قالاي جانە قايدان باستاعان ءجون ەكەندىگىن ايتىپ، ءوزىنىڭ اعالىق اقىلىن ايتتى. سودان مەن گەرمانياعا جەتتىم. مۇندا قازاق باۋىرلارىمىز زور ىقىلاسپەن قارسى الىپ، ەلدىڭ احۋالىن، ماعان قانداي كومەك قاجەتتىگىن سۇراپ، ابدەن بايەك بولدى. ودان ءارى يتاليا مەن شۆەيتسارياعا جول تارتتىم. شۆەيتساريادا جەرگىلىكتى ءبىر گازەتتىڭ جۋرناليستەرى سۇحبات الدى. مەن ولارعا قازاق ەلىنىڭ وركەندى دامۋى، حالقىمىزدىڭ ەجەلدەن كەلە جاتقان اسىل مۇرامىز، سالت- داستۇرلەرىمىز بەن ادەت- عۇرىپتارىمىز تۋرالى اڭگىمەلەدىم. ەكى- ءۇش كۇننەن سوڭ ماقالا سۋرەتىممەن جارىق كورىپ، گازەتتىڭ بىرنەشە داناسىن الدىم. ودان ءارى ساياحاتىمدى فرانسيا مەن يسپانيادا جالعاستىردىم. ءبىر قىزىق جايت، يسپانيانىڭ بارسەلونا قالاسىندا ۆەلوسيپەدىمدى قوناقۇيدىڭ ماڭىنان بەلگىسىز بىرەۋ ۇرلاپ كەتىپ، جاياۋ قالدىم. ىشتەي اشۋعا بۋلىقتىم، سەبەبى، قارجىم ەسەپتەۋلى ەدى. امالسىزدان بارسەلونادان ۆەلوسيپەد ساتىپ الدىم. سودان ۇشاققا بيلەت الىپ، وڭتۇستىك امەريكاعا - كولۋمبياعا ۇشتىم. كولۋمبياداعى جاعداي وتە اۋىر بولدى. ءتىپتى مۇندا استان ۋلانىپ، جەرگىلىكتى اۋرۋحانادا ەمدەلدىم. ول ول ما، يراندا جولاۋشىلار اۆتوبۋسى قاعىپ كەتىپ، قابىرعام مەن تىزەمدى سىندىرىپ الدىم. بەس كۇن ەمدەلىپ، ساۋىقتىم. ودان ءارى ەكۆادورعا ساپار شەكتىم. مۇندا يتالياعا ۆيزا راسىمدەۋىمە بايلانىستى، ون بەس كۇن بولدىم. ءار كۇنىمدى بوس جىبەرمەي، ءتۇرلى جاتتىعۋ جاساپ، شىنىقتىم. دەنساۋلىعىمدى قالپىنا كەلتىردىم. ءبىر ەرەكشەلىگى، ەكۆادوردا ءار جەكسەنبىدە بارلىق كوشەلەردە قوعامدىق كولىك ءجۇرىسى توقتاتىلىپ، قارياسى دا، جاسى دا جاپپاي ۆەلوسيپەدكە وتىرادى ەكەن.
ەكۆادورلىقتار ءۇشىن بۇل قالىپتى جاعداي، جازىلماعان زاڭدىلىق كورىنەدى. ولار وسىلايشا سالاماتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋدا. ەكۆادوردان سوڭ اۆسترالياعا باردىم. مۇندا ءبىر جارىم ايداي بولدىم. تاڭدانارلىعى، مۇندا اقپان ايىندا اۋا رايى وتە ىستىق بولادى ەكەن. ودان كەيىن وڭتۇستىك شىعىس ازياعا - تايلاندقا جول تارتتىم. بايقاعانىم، تايلاند ۆەلوسيپەدشىلەرگە ارنالعان ەل ەمەس ەكەن. سوندىقتان بۇل ەلدىڭ اۋماعىمەن ءتورت كۇن ءجۇرىپ، كامبودجاعا جەتتىم. كامبودجادا بىرنەشە كۇن 3-4-سىنىپ وقۋشىلارىنا اعىلشىن تىلىنەن اقىلى ءدارىس بەردىم. ءارى قاراي ساياحاتىم لاوستا جالعاستى. مۇندا قىتايعا ۆيزا جاساتتىم. لاوستا مەن سەكىلدى ۆەلوسيپەدپەن ەل ارالاپ جۇرگەن فرانسۋز ازاماتىنا كەزدەسىپ، ەكەۋمىز قىتايدىڭ ءبىراز ايماعىن بىرگە ارالادىق. قىتايدا الاپات قۇمدى داۋىلعا دا تاپ بولدىق. ءدال وسىندا مەنى تيبەت تۇقىمداس توبەت قاۋىپ الدى. الگى ءيت بىزدەگى الاباي يتىنەن اۋمايدى. ايتەۋىر، ۋاقتىلى ەم الىپ، ساۋىقتىم. سودان قىتايدىڭ شىنجاڭ- ۇيعىر اۆتونوميالى اۋدانىنىڭ ورتالىعى ءۇرىمجى قالاسىنا بەت الدىق. بۇل ايماقتى ارالاۋ قيىن بولعان جوق. جەرگىلىكتى تۇرعىندار - ۇيعىرلارمەن تەز ءتىل تابىسىپ، ولار ايماقپەن تانىسۋىمىزعا قولعابىس جاسادى. كوپشىلىگىندە قازاق جانە تۇرىك تىلدەرىندە تۇسىنىستىك. ءۇرىمجى تۇرعىندارى وتە قوناقجاي ەكەن. كورسەتكەن قىزمەتتەرىنە قانشا مارتە اقشا ۇسىندىق، المادى. فرانسۋز تانىسىم قازاقستانعا ۆيزا اشتىرۋ ءۇشىن ۇرىمجىدە قالدى دا، مەن قازاق- قىتاي شەكاراسىنداعى قورعاسقا قاراي ساپار شەكتىم. جاركەنتى، شارىن شاتقالىن ارالاپ، شەلەككە جەتتىم. مۇندا قازاق گەوگرافيا قوعامىنىڭ وكىلدەرى ىستىق ىقىلاسپەن قۇشاق جايا قارسى الدى. وسىلايشا، ءبىر جىل 16 كۇن دەگەندە تۋعان ەلىمە امان- ەسەن جەتىپ، اعايىن- تۋعانمەن، دوس- جاراندارىممەن تابىستىم، - دەيدى الەمدى شارلاپ كەلگەن باۋىرىمىز ماعجان ساعىمبايەۆ.
مولداحمەت ۇلى جومارت
«ايقىن»
