قازىر اباي نەگە جوق، ويتكەنى، ونى تاربيەلەيتىن زەرە جوق

  استانا. قازاقپارات - مەنىڭ اشىنىپ ماقالا جازۋىما سەبەپ بولعان ءبىزدىڭ كوپشىلىك ايەلدەردىڭ ۇلت ماسەلەسىنە ءمان بەرمەيتىندىگى، ۇلتتى ۇلت ەتەتىن ايەل، قايسىسى قىز ەكەنىن اجىراتا المايسىڭ. نەگە وسى ايەلدەر وقىعان سايىن، بىلىمدەرى «جوعارىلاعان» سايىن ۇلتىنان، ونىڭ سالت- داستۇرىنەن، دىنىنەن بەزەدى؟

 كەرىسىنشە ادامنىڭ جاسى ۇلعايىپ، ءبىلىمى تولىسقان سايىن ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ ۇرپاقتان ۇرپاققا جەتكىزسەم دەگەندى مۇرات ەتپەۋشى مە ەدى.

 كۇيەۋى بارى دا، جوعى دا «قىلىمسىپ» تۇرادى. مۇعالىم ايەلدەردىڭ كوپشىلىگى جاراسا ما، جاراسپاي ما، ءبىر بىرىنەن قالماي شالبار كيەتىندى سانگە اينالدىردى. ساباق ۇستىندە، داپتەر تەكسەرگەندە نەمەسە وقۋشىنىڭ قاسىنا كەلىپ تۇسىندىرگەندە پارتاعا ەڭكەيەدى. سوندا بۇكىل سىنىپقا توڭقايىپ تۇرادى. وقىعان، ءبىلىمدى، سانالى ادامدار مۇنداي ادەپسىزدىككە بارمايدى.

 قازىرگى ءبىزدىڭ ايەلدەرىمىزدەن يبا، ۇياتتا قالىپ بارادى. ۇستازدىق ەتەتىن مەكتەپتەگى مۇعالدىمدەرىڭىز كەۋدەسىن جارقىراتىپ، تىرىستىرىپ شالبار كيە باستاعان سوڭ باسقا ايەلدەر جايىندا اڭگىمە ايتۋدىڭ قاجەتى دە جوق شىعار. ال ەندى وسى مۇعالىم ايەلدەردىڭ كوپشىلىگى «ۇلدار بۇزىق، وڭباعان، بۇلار ادام بولمايدى» دەپ قايتالاپ، قىزدارىمىزدى ۇلىقتاپ، جەرىمىزدى قورعايتىن ۇلداردى تابالاپ تاربيە بەرىپ وتىر.

 بولاشاق شاڭىراق يەسى، وتاعاسى، اسىراۋشىسى، ەلدىڭ قورعاۋشىسى- ۇلدار جايلى كىشكەنتايىنان تەك «ەركەكتەر جامان» دەپ تاربيەلەنگەن قىزدار بويجەتكەندە كۇيەۋگە تيۋگە قورقادى. ەشبىر انا بالاسىن جاماندىققا قيمايدى. الايدا، قىلمىسكەردى كىم تاربيەلەيدى؟ ارينە اناسى. مەن بىرنەشە جىل بويى ءبىراز وتباسىن باقىلادىم. سولاردىڭ اتا- اناسىن، اكەسىن كوردىم، ەندى نەمەرەسى ەرجەتىپ كەلەدى. بايقاعانىم، ۇيىندە ايەلى بيلەيتىن جانە ايەلدىڭ كەسىرىنەن ۇنەمى جانجال بولاتىن، كۇيەۋىنىڭ ءسوزىن تىڭدامايتىن، بالالارىنىڭ كوزىنشە اكەلەرىنە جەكىرىپ ايقايلاساتىن وتباسىندا ەشقاشان يبالى قىز، يناباتتى ۇل تاربيەلەنبەيدى. جاتىپ ىشەر جالقاۋ ۇلدار تەك ايەلى بيلەپ، كۇيەۋىن بالاداي جۇمساپ وتىراتىن وتباسىنان شىعادى.

 كەشە قيىنشىلىق ۋاقىتتا حالىقتىڭ 60 پايىزى اۋىلدا تۇردى. اۋىلدا، اۋدان ورتالىعىندا ۇلكەن بازارلار بولعان جوق، سونداي- اق قالاداعى بارلىق ايەلدەر بازاردا ءجۇردى دەپ ايتا المايمىن. مۇعالىم، دارىگەر، بۋحگالتەر جانە الەۋمەتتىك سالالاردا تەك ايەلدەر ىستەيدى. سوندا ون پايىز عانا ايەلدەر ساۋداعا شىقسا، ونىڭ ەكى- ءۇش پايىزى اجىراسقان، كۇيەۋگە تيمەگەن، جالعىزباستى ايەلدەر. «ايەلدەردىڭ ءبارى بازاردا ءجۇردى، ەركەكتەر ۇيدە جاتتى» دەپ ايتۋ جالا، وسەك.

 قازىر ابايلار مەن شوقاندار جوق. نەگە؟ ويتكەنى ونى تۋعىزاتىن ەركەك بار دا، تاربيەلەيتىن ايەل جوق. ەستەرىڭىزدە بولسا، ابايدى اباي ەتكەن زەرە، شوقاندى شوقان ەتكەن ايعانىم اجەلەر ەدى عوي. قازىرگى «وقىعان اجەكەلەر» نەمەرەلەرىنە ەرتەك، اڭگىمە، قيسسا، داستان، باتىرلار جىرىن ايتىپ، تاربيە بەرمەك تۇگىلى، 50-60-70-كە كەلسە دە بۇتتارىنا شالبار كيىپ، باسىنداعى بەس- التى شاشىن ءجۇنىن جۇلعان تاۋىقتاي كۇيدىرىپ، وسەك ايتىپ، لاعىپ ءجۇر.

 كەزىندە كەڭەس وداعى كوبىنەسە ءبىزدىڭ ۇلتتىق سالت- داستۇرىمىزدەن بەزگەن، ورىسشا وقىعان، دىننەن بەزگەن قىز- كەلىنشەكتەرىمىزدى بيلىككە شاقىرىپ، وتىرىك ماقتاپ، ءوز ۇلتىنا قارسى پايدالاندى. قازىر شەتەلدىك ۇيىمدار تاعى دا ايەلدەرىمىزدى پايدالانىپ جاتىر.

 مەن انامدى وتە جاقسى كورەمىن. وتباسى بولىپ ىنىلەرىم، كەلىندەرىم، كۇيەۋ بالا، قارىنداستارىم ۇيگە جينالعاندا بارىنە ەسكەرتىپ وتىرامىن: «مەن وزىمە كەز كەلگەن ۋاقىتتا قانشا ايەل بولسا دا تابامىن، ءبىراق الەمدى مىڭ شارلاسام دا انا تابا المايمىن. وعان قاراپ جەكىرىپ، وسەكتەمەك تۇگىلى، انامىزدىڭ بەتىنە قاراپ دورەكى سويلەۋ كەشىرىلمەس كۇنا» دەپ شەگەلەپ وتىرامىن. ايەلدەرگە ايتارىم ەنەلەرىڭە ايالاپ قاراساڭدار، ەرتەڭ كەلىندەرىڭىزدىڭ سىزدەردى ايالاۋىنا بالالارىڭىز ءماجبۇر ەتەدى. ەگەر سەن ەنەڭدى ۇرىسىپ- جەكىپ شەتتەتىپ وتىرساڭ، ەرتەڭ سەنىڭ كەلىنىڭ سەنى تەۋىپ، ينتەرناتقا تاپسىرسا دا، وزىڭنەن تۋعان بالاڭ اراشالاي الماي ەز بولىپ ەڭىرەپ جۇرەدى.

 ال، ەركەكتەردىڭ مۇعالىم بولمايتىندىعى مەكتەپ وقىپ جۇرگەندە ايەل مۇعالىمدەردەن تەپكىنى، ادىلەتسىزدىكتى كوپ كورگەندىگىنەن جۇرەكتى شايلىعىپ مەكتەپ تەك ايەلدەردىڭ جۇمىس ورنى سياقتى قابىلدايتىن پسيحولوگيا قالىپتاستى. جانە تاعى ءبىر ايتارىم، مەنىڭ بار ماقساتىم، كۇللى قازاق ايەلدەرىنە وتباسىنداعى دا، قوعامداعى دا ورنىن ايشىقتاۋعا وي سالۋ عانا بولاتىن. سول ارقىلى ەر- ازاماتتارىنىڭ رۋحىن كوتەرۋ. مەن قازاقتىڭ بار ايەلىن جامانداپ وتىرعان جوقپىن. يمانى از، شايتاننىڭ عاسكەرىنە اينالىپ، كۇللى جۇمىسى ەركەكپەن الىسىپ، وتباسىن بيلەيمىن دەپ، اللانىڭ شاريعاتىنا قارىس كەلىپ، كۇللى قوعامدى ءبۇلدىرىپ جۇرگەن ايەلدەر جايلى ايتىپر وتىرمىن. نەگىزى ايەل جامان جاقىس بولسىن ەرىن سىيلاۋ كەرەك. ويتكەنى، ەرىن سىيلاعان ايەل اللانىڭ قاھارىنا ۇشىرايدى.

توعايباي نۇرمۇرات ۇلى

namys.kz