ۇلاربەك دالەي ۇلى. ىزگىلىك مۇناراسى - ەسسە
ءار ادام بالاسى بالالىقتىڭ الاڭسىز كۇندەرىن كەلمەسكە جىبەرىپ، ەسەيىپ، ات جالىن تارتىپ مىنگەننەن- اق الدىنان ءومىردىڭ كۇردەلى سۇراقتارى مەن كومەسكى تۇمان تورلاعان باسپالداقتارىنا جولىعارى بەلگىلى.
ءبىز دە سولاي بولدىق.. .
جەلتوقساننىڭ جەتىسىنە قاراعان ءتۇنى، اق ۇلپا قارى بۇرقىراپ تۇرعان الماتىعا العاش ات باسىن تىرەدىك. وسىعان دەيىنگى بار ءومىرى التايدا ات ۇستىندە، تاۋ اراسىندا وسكەن بالا جىگىتتىڭ قيالىنا قانات بىتىرگەن اسەم قالا ءبىز ويلاعاننان كۇردەلى بولىپ شىقتى. ۋاقىت وتە كەلە بۇل شاھاردىڭ قىرى مەن سىرىنا قانىعا باستادىق. پانا تۇتىپ، ەس كورىپ بارار جەرىمىز - كوبىنە جازۋشىلار وداعى. ونداعى اقجۇرەك اعالاردىڭ ىستىق ىقىلاسى مەن مەيىرى، العى ومىرگە جەتەلەگەن قىزعىن اڭگىمەلەرى ءبىزدى الابوتەن اسەرگە بولەيتىن.
ءبىر- ەكى جىل وتە بەرە الدىمىزدان شەشۋى قيىن تۇيىندەر دە كەزىگە باستادى. وقۋ، جۇمىس، باسپانا، الداعى ءومىر جايى دەگەندەي. قارسى الدىڭنان جولىققان ىزگىلىككە قۋانساڭ، سوڭىندا ساتسىزدىگى دە تۇراتىنى بەلگىلى. جالعىز قارا چەمودانىنان وزگە دۇنيەسى جوق بالا شايىر ءۇشىن ءومىر الدىنان كوبىنەسە ساتسىزدىكتەرىن توسا بەردى. مۇقاعاليدىڭ «ءالى دە بار ەكەن عوي جاقسى ادامدار.. .» دەگەن ولەڭىن ىشىمىزدەن قايتالاپ كەلەر كۇننەن ءۇمىت كۇتتىك.
ۋاقىت سولاي جىلجي بەردى. ەجەلگى شىعىستىق ليريكانى شىرايىن كەلتىرە جىرلاپ، سول تۇستاعى جاس بۋىنعا ەرەكشە اسەر جاساعان تاماشا اقىن مۇرات شايماران ۇلى قىتايدان كەلە قالدى. بۇل 2004 -جىلدىڭ ءساۋىر ايى بولاتىن. سول اعامدى ەرتىپ جازۋشىلار وداعىنا كەلەم عوي، ۇلى اتامنىڭ ۇيىندەي ماقتانىپ. كىرەبەرىستەن قازاقتىڭ عاجاپ اقىنى ۇلىقبەك اعام (ەسداۋلەت) جولىعا كەتتى. سالەم بەرىپ، قولىن الدىق. قۇدايداي سىيلايتىن اعام بەتىمە تەسىلە قارادى. ەكى كۇن بۇرىن كافەدە پوليتسەيلەرمەن ۇستاسىپ قالىپ، وڭ قاباعىمنان اياماي سوققى جەگەن ەدىم. جۇزىمە ايانىشپەن قارادى دا: «كابينەتىمە جۇرىڭدەر» ، - دەدى.
ەسىكتەن كىرىپ جايعاستىق. مۇرات اعامدى ەلپىلدەپ تانىستىرىپ جاتىرمىن. ازدان سوڭ اڭگىمەنىڭ رەتى كەلگەندە ۇلقاش اعام ماعان قاراپ، ءتۇسىن سۋىتىپ: «ءاي، بالا! وسى سەن نە جۇمىسپەن اينالىسىپ ءجۇرسىڭ قازىر؟ » - دەپ سۇرادى. اكەسىنىڭ الدىنداعى كىنالى بالاداي جەر شۇقىپ وتىرعان مەن: «اعا- اۋ، مەندە قايداعى جۇمىس بولسىن؟ .. جۇرەتىن جەرىم - ارزانقول كافەلەر، تۇنەيتىن جەرىم - پوليتسيانىڭ ۋاقىتشا قاماۋ ورنى.. .» - دەپ مىڭگىرلەدىم.
«وندا سەن بىلاي ىستە. وقى»، - دەدى ماعان تەسىلە قاراپ. ءسويتتى دە تەلەفون ترۋپكاسىن قولىنا الدى. ءبىر ءنومىردى تەز- تەز تەرىپ، ءسال وتىرعاسىن ار جاعىنان ەمەن- جارقىن ءبىر داۋىس ەستىلدى. ازىلمەن اماندىق سۇراسىپ بولعان سوڭ اڭگىمەنىڭ توتەسىنە كوشتى. «اۋ، قۇلبەك دوسىم، ساعان ءبىر بۇيىمتاي بار. قىسقاسى مىناۋ، ءدال قازىر قاسىمدا ءبىر جاس اقىن ءىنىڭ وتىر. بىلاي جامان جازبايدى، ەرتەڭىنەن ءۇمىت بار. وسى بالانى وقىتىپ، قاتارعا قوسۋ كەرەك، ءبىر- ەكى كۇندە ساعان بارادى.. .»
مەن اڭ- تاڭمىن. الاتاۋدىڭ ۇشار باسىن وراعان اق بۇلتتاي بولىپ قول جەتكىزبەي، ارمانعا اينالىپ بارا جاتقان وقۋ ءۇمىتى جىلت ەتكەندەي مە؟ ..
ترۋپكانىڭ ار جاعىنداعى «دوكەي» دە جاي ادام ەمەس ەكەنىن سەزدىم. ۇلىقبەك اعام بولسا نىعىزداپ، بۇيىرا سويلەيدى. جاندارى جاقىن، تىلەگى ءبىر ناعىز دوستار ەكەنى ءبىلىنىپ تۇر. سوعان قاراعاندا الداعى ومىرىمنەن جارقىن ءۇمىت بار دەگەن ءسوز.
سىرتقا قاراي شىعا بەرىستەن اقىن اعام، سۇلۋ جىردىڭ سىربازى جاراس سارسەك كەزىگە قالدى. امان- ساۋلىقتان سوڭ تۋعان اعامداي جاقىن كورەتىن جاۋكەڭە (جاستار جاۋكە دەپ ەركەلەيتىنبىز) تۇركىستانعا باراتىنىم جايلى ءسۇيىنشى سۇراعانداي قۋانا باياندادىم. جاۋكەڭ ەلەڭ ەتە قالدى دا ويىنا بىردەمە تۇسكەندەي: «جولعا شىعاردان بۇرىن مىندەتتى تۇردە ماعان جولىعىپ كەت. ساعان بىردەڭە بەرىپ جىبەرەمىن»، - دەدى.
اراعا ءۇش كۇن سالىپ جاۋكەڭە كەلدىم. كەلەرىمدى بىلگەندەي كابينەتىنە ەرتىپ اپارىپ، الدىن الا دايىنداپ قويعان ءبىر قاعازدى قولىما ۇستاتتى. باستان اقىر وقىپ شىقتىم. مەن وقۋعا تۇسكەلى نيەت ەتىپ جۇرگەن ق. ا. ياساۋي اتىنداعى ق ح ت ۋ - دىڭ (قوجا احمەت ياساۋي اتىنداعى حالىقارالىق قازاق- تۇرىك ۋنيۆەرسيتەتى) باسشىسىنا جازۋشىلار وداعىنىڭ اتىنان مەنى تانىستىرىپ، مۇمكىن بولسا وقۋعا تۇسۋىمە جاردەمدەسۋىمە ءوتىنىش ەتىپ جازىلعان ارنايى حات ەكەن. سوڭىنا وداق ءتوراعاسى نۇرلان اعا ورازاليننىڭ قولى قويىلىپتى. نۇرلان اعانىڭ، جاۋكەڭنىڭ مەن سياقتى ەلەۋسىز جۇرگەن ءىنىسىنىڭ ارمان- تىلەگى جولىندا از دا بولسا سەبى تيەر دەگەن ىزگى ويى ەكەن عوي.
سونىمەن نە كەرەك، مۇرات اعامنىڭ «قارجىلاي كومەگىمەن» تۇركىستانعا جول الدىم. قول سۋمكامدا اسا مۇقياتتىلىقپەن ورالىپ ساقتالعان ۇلىقبەك اعانىڭ قۇلىبەك كوكەمە كۇنتىزبەنىڭ ءبىر بەتىنە جازىپ بەرگەن قىسقا حاتى بار. (قاپەلىمدە قولىنا حات جازاتىن وڭتايلى قاعاز تابىلماي قالىپ، كۇنتىزبەنىڭ ۋاقىتى وتكەن ءبىر بەتىن جۇلىپ الىپ جازعان ەدى) . سوعان قاراپ قازاقتىڭ قوس مىقتىسىنىڭ دوستىعى قانداي بيىكتىككە جەتكەنىن ءىشىم سەزدى.
ۋاقىت ءالى كوكتەم بولسا دا تۇركىستان شاھارى اپتاپ ىستىقتان بەيمازا كۇي كەشىپ، قالا ەرىنى كەبەرسي باستاعان ەكەن. قۇلبەك كوكەم جىلى قاباقپەن، مەيىرلى ازىلمەن قارسى الدى. «كۇنتىزبە- حاتتى» الىپ وقىپ شىقتى دا جىرعاپ ءبىر كۇلىپ الدى. اتا- انامدى، وتكەن ءومىرىمدى سۇراپ، قىتايدان سىرتتاي بىتىرگەن ديپلومىمدى كورىپ، ءبىراز اڭگىمە قوزعادى دا: «شىلدە ايىنىڭ جيىرماسىنا قاراي كەلىپ، قۇجاتتارىڭدى وتكىزىپ، ماگيستراتۋرادان باعىڭدى سىناپ كور. بۇل ۋنيۆەرسيتەتتە شەتتەن كەلگەن باۋىرلارعا جاسالاتىن قامقورلىق ۇلكەن. اللا ءساتىن سالسا ءتۇسىپ كەتەرسىڭ»، - دەپ ۇلكەن ۇمىتپەن شىعارىپ سالدى.
ەمتيحان ۋاقىتى كەلىپ، شىمكەنت قالاسىنداعى اعىلشىن ءتىلى بويىنشا سىناق الىناتىن اۋديتورياعا كەلسەم، ەسىكتە قابىلداپ تۇرعان جاستاۋ ايەل پاسپورتىما ءبىر، قولىنداعى ەمتيحانعا قاتىسۋشىلاردىڭ تىزىمىنە ءبىر قاراپ مەنى ىشكە كىرگىزبەدى. ءارى- بەرى ايتىپ كورىپ ەدىم، بولمادى. «تىزىمدە جوقسىز، نە دەپ قاتىسپاقسىز» دەپ جول جاقتى نۇسقادى. ساسقانىمنان قارا تەرگە ءتۇستىم. بۇل جەردەن كۇدەرىمدى ءۇزىپ، ۆوكزالعا جەتتىم.. . تۇركىستانعا جۇرەتىن تاكسيگە وتىرىپ قۇلبەك كوكەمنىڭ كابينەتىنە اسىعىس جەتىپ، ءمان- جايدى ايتتىم. ول كىسى ساسار ەمەس، ورتتەن شىقانداي ابىرجىگەن تۇرىمە قاراپ ءماز بولىپ كۇلەدى كەلىپ.. .
كۇزگى وقۋ ماۋسىمى باستالىپ جاتقاندىقتان بۇل كىسىنىڭ الدىنا ءتۇرلى قاعازدارىن كوتەرىپ كەلۋشىلەر دە تىم كوپ ەدى. سولارعا ءبىر قاراپ الدى دا، ماعان بۇرىلىپ: «سەن بارا بەر. وقۋعا تۇسۋىڭمەن قۇتتىقتايمىن! ەندى جاتاقحانا الۋىڭ كەرەك. قۇجاتتارىڭدى دايىنداپ، سوعان كىرىسە بەر»، - دەدى. «ەمتيحانىنا كىرە الماي تۇرىپ، قايداعى وقۋعا ءتۇسۋ؟ .. » دەگەن ەكىۇشتى ويمەن انىعىن بىلەيىن دەپ ماگيستراتۋرا ينسپەكتورىنا باردىم. ءمان- جايعا سول جەردەن قانىقتىم. سويتسەم، سول جىلى ماگيسترانتتارعا ارناپ تۇركيا جاعىنىڭ ارنايى بولگەن ەكى كۆوتاسى بار ەكەن. ءبىرى سول جاقتان كەلگەن ابدوللا ەسىمدى جىگىتكە، ءبىرى ماعان بۇيىرىپتى.
تۋعان اعاڭنىڭ ءوزى جاقسىلىعىن ەسەپپەن جاسايتىن بۇل زاماندا قاربالاس جۇمىستارىمەن ءجۇرىپ ۇمىتىپ كەتپەي، الماتىداعى ۇلىقبەك دوسىنىڭ ءوتىنىشىن جەردە قالدىرماي جانە «بولام دەپ تۇرعان» بالانى بەتىنەن قاقپاي، ءبارىن دە ۇيلەستىرىپ شەشىپ قويعان وسى قۇلبەك كوكەم ەكەن. قوس اعاما دەگەن ريزاشىلىعىمدا شەك بولعان جوق.
تىم الىستا، التايدا قالعان انام سەنىڭ ماگيستراتۋراعا وقۋعاتۇسكەن حابارىمدى ەستىپ: «ول اعالارىڭا مەنەن كوپ سالەم ايت! ەكى دۇنيەدە ءۇرىم- بۇتاعىمەن جاماندىق كورمەسىن!»، - دەدى جىلاپ تۇرىپ.. .
جاراس اعامنىڭ جازۋشىلار وداعى اتىنان دايىنداپ بەرگەن حاتى وزگە باسشىلاردىڭ الدىندا ابىرويلى جۇرۋىمە، جاتاقحانادان جەكە بولمە الۋىما ۇلكەن سەبىن تيگىزدى.
ارادا ءۇش جىل بويى سول قامقور اعانىڭ ىستىق الاقانىندا، تاربيەسىندە بولدىق. قۇلبەك كوكەمنىڭ كولەمى ءبىر عانا ەسسەگە سىيمايتىن، ستۋدەنتتەرگە جاساعان حيكاياعا بەرگىسىز ءتۇرلى جاقسىلىقتارى ەل اۋىزىندا اڭىز بولىپ ايتىلىپ ءجۇردى. قانشاما ستۋدەنتتەردى بولماشى سەبەپتەرمەن وقۋدان قۋىلىپ بارا جاتقان جەرىنەن اراشا ءتۇسىپ الىپ قالىپ ءجۇردى. اعامىز شاكىرتتەرىنە كوبىنەسە بالاسىنداي قارايتىن، ولاردىڭ ارتىندا كىم تۇر، باي ما، كەدەي مە، وندايمەن مۇلدە ساناسپايتىن. ادامدىعى بيىك، تالانتى ۇستەم دەگەن جاستاردى قاسىنا تارتىپ، تاربيەلەپ، جەلكەنىن كوتەرىپ، ءارى قاراي قوعام دەپ اتالار الىپ مۇحيتقا الاڭسىز جىبەرەتىن. قازاقستاننىڭ قاي تۇكپىرىنەن بولسىن قوڭىراۋلاتىپ، اماندىعىن سۇراپ جاتاتىن ادال شاكىرتتەرى دە مول- اق ەدى.
مەن وقۋعا تۇسكەن 2004 -جىلدىڭ كۇزىندە قۇلبەك اعانىڭ وتباسىندا اۋىر قايعى ورىن الدى. جان- جۇرەگىنە اينالىپ كەتكەن كەنجە ۇلى ءسابيت كولىك اپاتىنان قازا بولدى. بۇكىل ۋنيۆەرسيتەت ۇجىمى ازا ءبىلدىرىپ، الىس- جاقىنداعى بارشا اعايىندار، اقىن- جازۋشىلار ۇزدىك- سوزدىق كەلىپ، كوڭىل ايتىپ جاتتى. اياۋلى ۇلدى جەرلەۋگە الىپ شىققاندا تۇركىستاننىڭ سۇرعىلت كۇزى ودان بەتەر مۇنارتىپ، اعاممەن بىرگە كوز جاسىن اياماي توگىپ تۇردى. كەۋدەمدى اشى وكسىك قىسىپ، جانىم قۇلازىدى. قايعى سالماعى مەنىڭ دە ەڭسەمدى باسىپ، دارمەنسىزدىك شىرماۋى قابىرعامدى مايىستىردى.. .
اعانىڭ باسىنا تۇسكەن سول ءبىر اۋىر كۇندەردە قازاقتىڭ كلاسسيك جازۋشىسى ءازىلحان اعا نۇرپەيىسوۆ پەن جارى اجار اپامىزدىڭ تۇركىستانعا ارنايى كەلىپ كوڭىل ايتۋى، ءازىلحان اعانىڭ كوزىنە جاس الىپ، ەت- باۋىرى ەزىلىپ تۇرىپ ايتقان جۇباتۋ ءسوزى قازاعا جينالعان ادامداردىڭ ءبارىن جىلاتتى.
شىن جاقسىنىڭ قايعىسىن ءوزى عانا ەمەس، قارا ورمان ەلى كوتەرەتىنىن سول كەزدە بايقادىق، تۇسىندىك. وزبەكستان جازۋشىلار وداعىنان ناسىر فازىلوۆ باستاعان وزبەك اقىن- جازۋشىلارى ات تەرلەتىپ كەلىپ جاتتى. شەتەلدەردەن، ەلىمىزدەگى ۇلكەندى- كىشىلى قايراتكەرلەردەن حاتتار، تەلەگراممالار قارشا بوراپ جاتتى.
دالا تاريحىنىڭ بىلگىرى، ايگىلى جازۋشى مۇحتار ماعاۋين الماتىدان جەدەل تەلەفون شالىپ، «قۇلبەك ءىنىم- اي! ءبىر شالدىڭ الدىندا قاتار كوكتەگەن اعالى- باۋىر ەدىك. سەنىڭ قايعىڭ - مەنىڭ قايعىم! سەنىڭ جۇرەگىڭدى جارىپ وتكەن قاسىرەت مەنى دە كەلىستىرىپ سوقتى. قايتەمىز، بەكەم بول!.. » - كۇڭىرەنە اھ ۇردى. بۇل جەردە: «ءبىر شالدىڭ الدىندا قاتار كوكتەگەن اعالى- باۋىر ەدىك» دەپ وتىرعانى ۇلتىمىزدىڭ بۇل قوس مىقتىسى - اتاقتى بەيسەكەڭنىڭ، قازاقتىڭ ابىز ۇلى بەيسەنباي كەنجەبايەۆتىڭ ءتول شاكىرتتەرى ءھام وكىل بالالارى ەدى.
... ءبىراز كۇننەن كەيىن تۇركيانىڭ ساۋلەت ۇلگىسىمەن سالىنعان كورىكتى جاتاقحانانىڭ ەڭ ۇستىڭگى توبەسىنە شىعىپ وتىرىپ، جاقىن ماڭدا ورىن تەپكەن مازارلىققا، وندا جەرلەنگەن ءسابيتتىڭ كۇزگى مۇنار جاپقان مۇڭدى قابىرىنە كوز الماي ۇزاق قارادىم. جۇرەگىم شانشىدى. بويىمدا اتقاقتاعان ىستىق قان جىر تىلىنە اينالىپ، ىشىمدەگى زاپىراندى اقتارىپ مىناداي ولەڭ جازدىم:
قاراتاۋدىڭ باسىن دا ءتۇن جابادى ەكەن عوي،
قاراتاۋداي اعاما مۇڭ جاۋادى ەكەن عوي.
جۇرەگى ءمارت اكەنىڭ ايىقپايتىن سورىنا،
ەھ، بۇل جالعان دۇنيە!
ۇرلادىڭ با ونى دا؟ ..
جەل جەل سوقتى، جەل سوقتى،
قاراتاۋدى سەل سوقتى.
قانى عاسىل اعانىڭ عازيز جانىن سەڭ سوقتى.
قاراتاۋدان ەسكەن جەل!
و، ۇلىما!
ۇلىما!
تابام قانداي توسقاۋىل بۇل ۋاقىت ۇرىعا؟
و، تۇراننىڭ دالاسى!
جاۋاپ بولسا ايتىڭدار،
تاۋلار، قۇمدار، توبەلەر، كوڭىل ايتىپ قايتىڭدار!
جۇباتا الماس ونى ەشكىم
سەن دە، مەن دە، قۇستار دا،
مىناۋ اجال جەبەسىن قاۋقارىم جوق ۇستاۋعا.
سەنىڭ ۇلى قايعىڭدى بۇل الەمگە جاريا،
الىپ كەتەر اعىزىپ، اناۋ سەيھۇن داريا!
تۇركىستانعا توگىلگەن كۇزدىڭ جاسى سەكىلدى،
قۇلپىتاسقا توگىلگەن قىزدىڭ جاسى سەكىلدى.
مىناۋ شاھار ەرنىنە ءزامزام تامشى تامىزىپ،
جارىپ شىعار كەشىكپەي سىزدەگى شەر قاۋزىن.. .
قازدارعا ەرىپ كەتتى مە، سول يحسان عۇمىرى،
اكە مۇڭىن تەربەتەر قاراشانىڭ ءىڭىرى.
ءتۇن ايتادى ماعان كەپ:
«اسپان قۇلاپ كەتكەن»، - دەپ،
ول ايتادى ماعان كەپ:
«ورالامىن كوكتەم بوپ!».
.. .تۇركىستانعا توگىلگەن كۇزدىڭ جاسى سەكىلدى،
قۇلپىتاسقا توگىلگەن قىزدىڭ جاسى سەكىلدى.
جۇماق باعى سەكىلدى ءالى ەشكىم باسپاعان،
مۇحيت ءتۇبى سەكىلدى، ەشكىم ءتۇسىپ اشپاعان.
جاننىڭ اۋىر ازاسى ەسكىرەر دەپ ساسپا، اعا،
ۋاقىتتى ول وزىنە،
تاۋەلدى ەتىپ تاستاعان!..
تەمىرقازىق تامشىسى ول تامىپ كەتكەن تەڭىزگە،
تۇرادى ءار ءتۇن مىناۋ اي،
جەر بەتىنەن ونى ىزدەپ.. .
جۇرەگى جارالى ارىستان اعانىڭ قاسىرەتتى كۇندەرىندە از دا بولسا كوڭىلىنە مەدەۋ، جانىنا جۇبانىش بولسىن دەگەن ويمەن كوپ كەشىكپەي «تۇركىستان» گازەتىنە «قۇلبەك كوكەمە كوڭىل ايتۋ» دەگەن اتپەن جۇرەگىمدى جارىپ جازىلعان ەكى جوقتاۋ ولەڭىمدى باستىرىپ، اپارىپ بەردىم.
ەر ازامات تۇگىلى، قارا جەردىڭ بەلى قايىساتىن تىم اۋىر قايعىلى كۇندەردە قۇلبەك اعام جانىنان ارتىق كورەتىن كەنجە ۇلىن «سەنسىز تاعى ءبىر تاڭ اتتى.. .» دەپ جىل بويى جوقتادى. باس گازەتىمىز ەگەمەن قازاقستان باسىلىمى زارلى جوقتاۋ جازباسىن بەس نومىرگە ۇزدىكسىز بەرىپ، قايعىعا ورتاق بولا الاتىن ازاماتتىعىن كورسەتتى. مۇنىڭ ءوزى اعانىڭ باسىندا تاپجىلماي تۇرىپ العان قايعى بۇلتىن ەپتەپ ىدىراتقانداي ەدى.. .
* * *
بارلىق ستۋدەنتتەرگە ءتان جاتاقحاناداعى اشتىق- جالاڭاشتىق تاۋقىمەتىن ءبىز دە ءبىر كىسىدەي كوردىك. سوڭىمىزدان ات سابىلتىپ ىزدەپ كەلىپ، جيعان- تەرگەنىن قالتامىزعا سالاتىن اكە- شەشە، اعالارىمىز تىم شالعايدا قالعان بىزدەردى كوكەمىزدىڭ ادال جارى بايان شەشەمىزدىڭ كەڭ مول داستارقانى تالاي «تىعىرىقتان» قۇتقارعان ەدى. قۇجاتتارىم جوعالىپ، ءتورت جىل بويى ەلگە قايتا الماعان مەنىڭ بارلىق جولاقىمدى ءوز قالتاسىنان بەرىپ، اۋىلعا جىبەرۋى ءوز الدىنا ءبىر حيكايا- تۇعىن.
ماگيستراتۋرانىڭ ءبىرىنشى جىلىن اياقتاپ، بارلىق ستۋدەنتتەر مەن ماگيسترلار اۋىلدارىنا قايتىپ جاتتى. جوعالعان قۇجاتىمدى قايتا جاساتىپ الدىم دا ەندى ەلگە، الىس التايعا جەتۋ ءۇشىن جولعا قاجەتتى قارجى تاپپاي، شاعىن تۇركىستان شاھارىن شىر اينالدىم. تامىر- تانىسىم جوق، وزدەرى «كەدەي» ستۋدەنت دوستارىمنىڭ ءبارى ەبىن تاۋىپ قايتىپ كەتكەن. ەندى نە ىستەۋىم كەرەك؟
قامقورلىعى ءوز اكەمنەن ءبىر كەم تۇسپەيتىن قۇلبەك كوكەمە بارسام با ەكەن؟ .. ۇياتى قۇرعىر، وعان دا جىبەرمەيدى.. .
يەن جاتاقحانادا تاعى ءبىر تۇنەپ شىققان سوڭ «تاۋەكەل، ۇيات بولسا دا بارايىن.. .» دەگەن شەشىمگە كەلدىم. كوكەمنىڭ كابينەتىنە ىڭعايسىزدانا كەلىپ، حاتشى قىزدىڭ قاسىندا تۇر ەدىم، ەسىكتى ءوزى اشىپ شىققان اعام ماعان امانداستى دا: «كەل، كىرمەي نە ىستەپ تۇرسىڭ؟» - دەدى. مەنىڭ سوستيىپ تۇرعان ءتۇرىمدى كامەرادان كورگەن عوي.. .
يمەنە باسىپ سوڭىنان ەدىم. قابىلداۋىندا جازۋشى، مارقۇم دۇكەنباي دوسجان مەن تاعى ءبىر ۆيتسە- پرەزيدەنت، تەحنيكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور تالجان رايىمبەرديەۆ اعام وتىر ەكەن. ولاردان تارتىنشاقتاپ، نە ايتارىمدى بىلمەي تۇر ەدىم، اعام «بۇيىمتايىڭدى ايتا بەر» دەگەندەي ىم قاقتى. ءتورت جىل بويى اتا- انامدى كورمەگەنىمدى، شەتەلگە شىعۋ قۇجاتىن ەندى عانا العانىمدى، ەندى اۋىلىما بارىپ- قايتۋ ءۇشىن قارجىدان قينالىپ تۇرعانىمدى قىسىلا جەتكىزدىم.
ەجەلگى داعدىسىمەن ءبىر كۇلىپ الدى دا، حاتشىسىن شاقىردى. قالتاسىنان بانك كارتوچكاسىن الىپ شىعىپ: «ىشىندە قانشا بولسا سونى شىعارىپ الىپ كەل تەزىرەك!» - دەپ حاتشىنىڭ قولىنا ۇستاتتى. اناۋ كىسىلەرگە مەنى تانىستىرىپ جاتىر. اناۋ- مىناۋ اڭگىمەمەن وتىرعاندا حاتشى قىز دا كەلدى. قولىندا ءبىر ۋىس اقشا!
اينالايىن، اسىل تۋعان قۇلەكەم- اي! شاكىرتىنىڭ، ءىنىسىنىڭ تۇيىققا تىرلەگەن كۇيىن ءتۇسىنىپ، اق جۇرەگىن اشقان جومارت اعام- اي! قازىرگىدەي جاعامىز اعارىپ، جاعدايىمىز جاقسارىپ قالعان ساتتەگى كوڭىل كۇيىممەن ول ساتتەگى كوڭىل اۋانىن سالىستىرۋ مۇمكىن ەمەس ەدى.
الدىندا قويىلعان ءبىر ۋىس كوكالا قاعازدى ءتىپتى ساناماستان ۇساق تيىندارىنا دەيىن قولىما ۇستاتتى دا: «ال، بالام! جولىڭ بولسىن! اكە- شەشەڭە مەنەن سالەم ايت!» - دەپ قۇشاقتاپ قوشتاسىپ شىعارىپ سالدى.. .
ءوزىنىڭ كۇللى عۇمىرىن ادەبيەتكە، ادامدىق، ىزگىلىك جولىنا ارناعان قۇلبەك اعامىزدىڭ تالاي ادامگەرشىلىك ىستەرىنە كۋا بولعان ەدىم. ءبىر كۇنى ادەيى كەشتەتىپ كوكەمنىڭ كابينەتىنە باردىم. ول كىسىنىڭ ادەتى وزگە شەندىلەر سياقتى جۇمىس ۋاقىتىن تولتىرا سالىپ، قىزمەتتىك كولىگىنە وتىرىپ، بىردەن ۇيىنە قاراي زاۋلامايتىن. كۇندىزگى قاربالاستان قولىن سالگە بولسا بوساتىپ، ويىن ونەر الەمىنە، ءوزىنىڭ سۇيىكتى ادەبيەت زەرتتەۋ جۇمىسىنا قاراي بۇراتىن. كەش قايتاتىن.
تۋرا سول كەزدە جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە وقيتىن (اتتارىن اتاماي- اق قويايىن) ەكى قىز ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتە بەلەڭ العان الدەبىر سۇمدىق جايدى سۇحبات رەتىندە بايانداپ، ۇلكەن باسىلىمداردىڭ بىرىنە جاريالاپ جىبەرەدى. ۋنيۆەرسيتەت قالاشىعى عانا ەمەس، بۇكىل ەلىمىزدەگى كوزى اشىق وقىرماندار اراسىندا زور اڭىس قوزعاعان بۇل اڭگىمە الگى ەكى قىزدىڭ باسىنا شوقپار بولىپ ءتيدى. قىسقاسى، مۇنداعى بىلىقتى اشىپ، «ەلگە ماسقارا ەتكەنى» ءۇشىن بۇل ەكەۋى وقۋدان كەتۋى كەرەك ەكەن. ونداي بۇيرىققا قۇلبەك اعا قول قويماسا ورىندالمايدى. بۇيرىق قاعازدى كوتەرىپ بۇل ورىننىڭ ەكى جاۋاپتى ادامى كىرىپ كەلىپ، ەكى قىزدى جامانداي جونەلدى.
كوكەمىز ءسوز بىتكەنشە ءۇنسىز تىڭدادى دا، كەنەت اشۋعا ءمىندى، ايقاي سالدى: «سەندەر قىزىقساڭدار!» - دەدى. «سەندەر مۇلدە قىزىقسىڭدار، بۇل ەكى قىز وزدەرىنىڭ بولاشاقتا ناعىز مىقتى جۋرناليست بولاتىنىن دالەلدەپ وتىر. ول جازبالارىن ءبىز بولىپ، قوعام بولىپ قولداعاننىڭ ورنىنا مۇنداعى قايسىبىر باستىقتارعا ۇناماي قالدى ەكەن دەپ شەتتەتۋگە، كوزىن قۇرتۋعا قۇلشىناسىڭدار. ءسوزدىڭ قىسقاسى، ولار وقۋدان شىقپايدى!» - دەپ كەلتە قايىردى دا، قاعازدى كەيىن ىسىرىپ تاستادى. بۇل جەردەگى ادامداردىڭ بارلىعى قۇلبەك كوكەنىڭ ايتپايتىنىن، ايتسا قايتپايتىنىن جاقسى بىلەدى. ەڭسەلەرى ءتۇسىپ، اياعىمەن كىرىپ، بەتىمەن جەر باسىپ قايتتى الگى ەكەۋى.. .
بۇل - قۇلبەك اعا تۋرالى بولاشاقتا جازىلار ۇلكەن ەستەلىكتىڭ باستاۋى، ياعني ءبىر پاراسى عانا.
ۋاقىت ءوز پارمەنىمەن جىلجىپ، اراعا ءبىراز جىلدار سالدىق. وقۋدى ءبىتىرىپ، ءوز سالامىزدان نەسىبەمىزدى تاپتىق. كەيىنگى ءومىر جولىمىزدا وسىنداي ارداقتى اعالاردىڭ ايتقان ءسوزى، ۇلگى ەتەر ىستەرى جادىمىزدان ۇنەمى جاڭعىرىپ، باعدارشام رەتىندە كوڭىلىمىزگە ءوز ساۋلەسىن تۇسىرۋمەن كەلەدى.
ءبىزدىڭ تاعدىر تالايىمىزعا جولىعىپ، ادام بولۋىمىزعا، اشىسى مەن تۇشىسى مول ءومىر- داريانىڭ اعىنىنا باعدارىمىزدى دۇرىستاپ سالىپ جىبەرگەن، ومىردەگى، پوەزيا الەمىندەگى جەتىستىگىمىزگە قۋانىپ، ءاردايىم تىلەۋلەس بولىپ جۇرەتىن اسىل اعالاردىڭ جۇرەگىمىزگە جاققان ءۇمىت وتتارى دا جىلدار وتكەن سايىن لاۋلاپ، بيىكتەي تۇسپەك.
ءومىر مۇحيتىنا كەمەسىن سايلاعان ءاربىر جاس ءۇمىتتىڭ جولىنا شۋاعىن سەۋىپ، كوڭىلىنە مەدەۋ، ومىرىنە تىرەۋ بولعان، نەشە ون مىڭداعان قازاق جاسىنىڭ جۇرەگىنە ءوزىنىڭ مەيىرىم قۋاتىن جالعاعان عالىم قۇلەكەمنىڭ، اكە قۇلەكەمنىڭ قولىنان كورگەن شاپاعاتىمىز ءبىزدىڭ قان تامىرلارىمىزدا ساعىنىش ءھام قۇرمەت بولىپ عۇمىر بويى جالعاسا بەرمەك.. .
ۇلاربەك دالەي ۇلى
استانا قالاسى
