جوعالعان كىتاپحانالار
عاسىر جاڭارىپ، جىلدار الماسسا دا وعان دەگەن قۇرمەت تومەندەمەگەن.
ويتكەنى «كىتاپ - ءبىلىم بۇلاعى». «ايشىلىق الىس جەرلەردەن جىلدام حابار العىزعان» زاماناۋي تەحنولوگيا قارىشتاپ دامىپ كەتكەنىمەن، ينتەرنەت تە، ۇيالى بايلانىس تا ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ قاينار كوزى سانالار كىتاپتىڭ ورنىن الماستىرا العان جوق.
قانشا اقىلدى بولسا دا، كومپيۋتەر كىتاپتىڭ تەرەڭدىگى مەن سارابدالدىعىن بەرە المايتىنى الدەقاشان دالەلدەنگەن. سوندىقتان كىتاپحانا ءىلىم- ءبىلىم جينايمىن دەگەن ادامنىڭ قۇتتى مەكەنى بولىپ قالا بەرمەك.
وتكەن جىلداعى دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، قازاقستاندا كىتاپحانالار سانى 10 مىڭعا جەتكەن. ءار ءتۇرلى كەدەرگىلەرگە بايلانىستى جابىلىپ، تاريحتىڭ كونە بەتتەرىندە قالىپ قويعان كىتاپحانالار بۇگىنگى كۇنگە جەتكەن بولسا، بۇل سيفر بىرنەشە ەسە كوپ بولار ەدى.
جويىلعان كىتاپحانالار دەسە، اۋزىمىزعا بىردەن قازاق دالاسىنداعى كىتاپحانالاردىڭ باستاۋىندا تۇرعان وتىرار كىتاپحاناسى تۇسەدى. ول شىڭعىس حاننىڭ شاپقىنشىلىعى كەزىندە ءوزى اتتاس قالامەن بىرگە جەر بەتىنەن ءىزىم- عايىم جوعالىپ كەتتى.
بۇرىن فاراب اتالعان شاھاردان تەك يسلام الەمىنە ەمەس، كۇللى دۇنيە جۇزىنە اتى ءماشھۇر، الەمدىك عىلىمعا سۇبەلى ۇلەس قوسقان وقىمىستىلار شىققان بولاتىن. سولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ اتاقتىسى - ءبىزدىڭ ۇلى بابامىز، اريستوتەلدەن كەيىنگى الەمنىڭ ەكىنشى ۇستازى ءابۋ ناسىر ءال- فارابي.
عۇلامانى ءبىلىم نارىمەن سۋسىنداتقان - وتىرار كىتاپحاناسى. وندا ەجەلگى سىنا جازۋىمەن جازىلعان تۋىندىلار مەن پاپيرۋس وراما قاعازدارىنان باستاپ، ورتاعاسىرلىق ەۋروپا، اراب جانە قىتاي عالىم- وقىمىستىلارىنىڭ شىعارمالارىنا دەيىن جيناقتالعان. ۇلكەندىگى جاعىنان الەكساندريادان كەيىنگى ەكىنشى كىتاپحانا سانالعان ءبىلىم ورداسى باسقىنشىلاردىڭ اياعىمەن تاپتالدى.
الايدا، موڭعول اسكەرىنىڭ وتىراردى 6-اي بويى قورشاۋى كەزىندە كىتاپحانا قۇپيا تۇردە جەر استىنا جاسىرىلعان دەيتىن دەرەك بار. ءبىراق ونىڭ ناقتى قاي جەرگە جاسىرىلعانى بەيمالىم. وتىرار كىتاپحاناسىن تابۋعا باعىتتالعان ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى ءالى كۇنگە دەيىن تولاستاعان جوق.
كوزسىز زورلىق عاسىرىنان،
ناداندىقتىڭ تاسىرىنان،
جەر استىنا جاسىرىلعان
دارا تۇلعا بابالاردىڭ
ۇشقىر ويى، ساناسى.
ۇياتتىنى تولعاندىرعان،
قاناتتىنى زاڭعار قىلعان،
كۇللى الەمدى تاڭ قالدىرعان،
رۋحىڭمەن قولدا ءبىزدى
وتىراردىڭ ۇلى كىتاپحاناسى! - دەپ مۇحتار شاحانوۆ اعامىز جىرلاعانداي، ايگىلى وتىرار كىتاپحاناسى اتا-بابامىز مەكەن ەتكەن الىپ ايماقتا ءىلىم ءدانىن سەپكەن كيەلى جەر بولعانى اقيقات.
تاريح بەتتەرىن پاراقتاپ شىقساڭىز، تاۋەلسىزدىك قارساڭىندا دا ەلىمىزدەگى تالاي كىتاپحانانىڭ ەسىگىنە قارا قۇلىپ سالىنىپ، قانشاما قازىنامىز تالان-تاراجعا تۇسكەنىنە كوز جەتكىزەسىز. توقسانىنشى جىلدارداعى وڭتايلاندىرۋ ساياساتىنىڭ سالقىنى كىتاپحانالاردى دا اينالىپ وتپەدى. ماسەلەن، 1993 -جىلعى ەسەپ بويىنشا ەلىمىزدە 7023 كىتاپحانا بولسا، 2002 -جىلى سونىڭ 2630 ى عانا قالعان ەكەن.
تەك ءبىر عانا الماتى وبلىسىندا 685 كىتاپحانا ءوز جۇمىسىن توقتاتقان. جابىلعان كىتاپحانالاردىڭ كىتاپ قورى دا تالان-تاراجعا ءتۇسىپ، تىستەگەننىڭ اۋزىندا، ۇستاعاننىڭ قولىندا كەتتى. ءتىپتى قازاق قالامگەرلەرىنىڭ قۇتتى مەكەنى - قازاقستان جازۋشىلار وداعىنداعى كىتاپحانا دا وتكەن جىلداردىڭ ەستەلىگىنە اينالدى.
بەرتىن كەلە ەلىمىزدىڭ جاعدايى جاقسارىپ، حالىقتىڭ ەڭسەسى كوتەرىلگەن سوڭ مادەنيەتكە قايتادان ءمان بەرە باستادىق. قازىر ءاربىر مەكتەپ پەن جوعارى وقۋ ورىندارىندا، ءتىپتى بالاباقشالار مەن اسكەري بولىمشەلەردە دە كىتاپحانالار بار.
بىرەر جىلدىڭ ىشىندە وسىنشاما جەتىستىككە جەتكەنىمىز، ارينە، كوڭىل قۋانتادى. ءبىراق سول كىتاپحانالارداعى كىتاپ قورى قانداي جاعدايدا؟ دامىعان ەلدەر تاجىريبەسىنە سۇيەنەر بولساق، ءار 10 جىل كولەمىندە كىتاپحانا قورى تولىق جاڭارتىلادى ەكەن.
حالىقارالىق كىتاپحانالار قاۋىمداستىعى فەدەراتسياسىنىڭ ۇسىنىسى بويىنشا 1000 تۇرعىنعا 250 جاڭا باسىلىمنان كەلۋى شارت. ال الەمدىك ستاندارتقا سايكەس كىتاپحانا قورىنىڭ 50 پايىزى سوڭعى 10 جىلدا شىققان كىتاپتارمەن تولىعۋى كەرەك.
بىزدە شە؟ قازاقستاندا 1000 تۇرعىنعا نەبارى 67 دانا جاڭا كىتاپ تيەسىلى. ويتكەنى جاڭا باسىلعان كىتاپتاردىڭ كوپشىلىگى 2000-3000 تارالىممەن عانا شىعادى. كىتاپقا سۇرانىس جوق دەگەن جەلەۋمەن سوڭعى بەس جىلدىڭ كولەمىندە تارالىم سانىن ءتىپتى قىسقارىپ كەتتى. سۇرانىستىڭ تومەندەۋى ەلىمىزدە باسپا ىسىندەگى ناسيحاتتىڭ كەمشىن ەكەنىن كورسەتسە كەرەك. ەندەشە، باسپالار مەن كىتاپحانالار ءالى دە مەملەكەتتىڭ ءجىتى نازارى مەن قامقورلىعىنا ءزارۋ.
turkystan.kz
