قازاق اتتى قالاي سىنايدى

استانا. قازاقپارات - قازاق اتبەگى سىنشىلارى كوپ جىلقى ىشىنەن جاقسى اتتاردى تاڭداپ الۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن مىناداي التى شارتقا تولاتىندارىن ىرىكتەپ الىپ، ونان سوڭ رەسمي سىنايدى.

1. اتا تەگى

2. ەنە تەگى

3. سۇيەك ءبىتىمى

4. مىنەز- قۇلقى

5. كوركى

6. بەيىمدەلگىشتىك قاسيەتى

مىنە، وسى التى شارتقا تولعان جىلقىلار ىشىنەن ناعىز تۇلپارلار مەن دۇلدۇلدەردى، جۇيرىكتەر مەن جورعالاردى تابۋ ءۇشىن مىناداي ون ءتۇرلى رەسمي سىن قويىپ، وسى ون ءتۇرلى بەلگى بويىنان تۇگەل تابىلعان جىلقىنى ناعىز ءدۇلدۇلدىڭ ءوزى دەپ كەسەتەدى.

1. جالپى تۇلعاسىنا قاراۋ

مۇندا الدىڭعى التى شارت بويىنشا ىرىكتەپ الىنعان اتتىڭ الدى- ارتى، وڭ- سولىنا شىعىپ تۇتاس تۇلعاسى كوزدەن كەشىرىلىپ؛ سىرتقى ءبىتىمى ويقى- شويقى، سۇيەكتەرى القا- سالقا ءارى سۇڭعاق، ءتورت اياعى دەنەسىنە قۇپ جاراسقان، جازىق باۋىر، كەۋدەسى ەڭسەلى، سالقى ءتوس، قۇلان جال، جىبەك قۇيرىق، جۇمىر تۇياق، ارتقى ەكى اياعىنىڭ اراسى الشاق، شوقتىعى بيىك نارداي، بۇلشىق ەتتەرى بىلەۋ- بىلەۋ بۋرا سان كەلىپ، كوزى وتتى، قامىس قۇلاق بولسا، ءبىرىنشى سىننان وتەدى.

2. باس بىتىمىنە قاراۋ

باسى تاۋەتتىڭ باسى سەكىلدى ۇزىن، ەتسىز قۋ باس، كەڭ ماڭدايلى، ورايى جوعارى، قاسقا ءتىسى كۇرەكتەي، كەڭسىرىكتى، شىقشىتتى، قۇلاعىنىڭ اراسى الشاق، قامىس قۇلاق، كوز ويىندىسى كەڭ، كوز اياسى سىرتقا شىعىڭقى بوتا كوز، بوكەن قاباق، وت جانارلى، سالپى ەرىن، تالىس تاناۋ بولسا ءارى تاناۋىندا 5-7 گە دەيىن ينەنىڭ جاسۋىنداي نەمەسە ودان ۇلكەنىرەك تەسىكتەرى بولسا، ەكىنشى سىننان وتكەن بولادى.

3. مويىن بىتىمىنە قاراۋ

مويىنى قازدىڭ مويىنىنداي اسەم ءارى ەتسىز، وي جەلكە، اۋىز ومىرتقاسى شىعىڭقى، شۇيدەلى، كەكىلدى، جىبەكتەي قۇلان جال؛ بۇرىلۋعا يكەمدى، جەڭىل، مويىن ءتۇبى مەن شوقتىعى، دەنەسى مەن مويىن ۇزىندىعى سايكەسىمدى كەلسە، ءۇشىنشى سىننان وتكەنى.

4.كەۋدە بىتىمىنە قاراۋ

كەۋدەسى ەسىكتەي كەڭ، قۇس توپشى، قۋىس قولتىق، كەڭ جاۋرىن، سالقى ءتوس، قابىرعالى، كۇشتى، تىنىستى كورىنسە، ءتورتىنشى سىنعا تولعانى.

5.بەل بىتىمىنە قاراۋ

مۇندا بەل ءتۇزۋ، بەلدەمەسى قىسقا، تار مىقىنداۋ بولىپ، بەلدەمەسى جايا مەن بىتە قايناسقان جەل قاناتتى، سۇبە- سەربەگى الاپتى، قاقپان بەل، قالباعايلى كەلسە، بۇل ناعىز تۇلپارعا بىتەر بوگەناي بولىپ، بەسىنشى سىننان وتەدى.

6.اياق بىتىمىنە قاراۋ

الدىڭعى ەكى اياعىنىڭ كارى جىلىگى ۇزىن ءارى جۋان، جاۋرىنى سوپاق، كەڭ، توقپاق جىلىگى قىسقا، بۇلشىق ەتتەرى ەرەكشە جەتىلگەن، قۇلان تۇياق، قۋىس تابان، قىسقا باقاي كەلىپ؛ ارتقى اياعىنىڭ ورتان جىلىگى قىسقا، اسىقتى جىلىگى ۇزىن، سەركە سان بوتا تىرسەك، باقايىنىڭ جەر سوعارى بيىك كەلسە، التىنشى سىنعا تولعان بولادى.

7.قۇيىرىق بىتىمىنە قاراۋ

قۇيرىعى وتە قالىڭ دا، جۇقا دا ەمەس، ورتاشا بولىپ، تۇبىنەن - ۇشىنا قاراي سۇيىرلەۋ بولسا، قۇيمىشاعىن قايىرعاندا قارسىلىق كۇشى 20 ك گ- نان ارتىق بولسا، بۇل ات جەتىنشى سىنعا تولعان بولادى.

8. مىنەزىنە قاراۋ

مىنەزى جايدارى، جۋاس، قىلتىڭ- سىلتىڭى جوق، ەرەك، ادامعا جۋىق، بايلاپ قويسا كولدەنەڭدەپ الىسقا كوز تىگىپ تۇرسا نەمەسە قاسىنداعى وزگە اتتارعا يەگىن ارتىپ تۇرسا وندا بۇل ات سەگىزىنشى سىننان وتكەن بولادى.

9.ءمىنىپ كورۋ

شەشىپ الىپ مىنگەن زامان، بەت العان جاعىڭا ەلپەك قاعىپ، كوڭىل- كۇيىڭدى تاۋىپ، قامشى سالدىرماي لىپىپ ءجۇرىپ كەتسە، سۋارعاندا اعىنعا قاراي سۋدىڭ تۇنىعىن ءجۇزىپ ءىشىپ، قاتارلاسا جۇرگەندە جانىنداعى اتتاردان باسى وزا ساڭىلاقتانىپ جۇرسە، جەتەكتەپ جۇرسەڭ الدى- ارتىڭدى وراپ جۇرەتىن، جەتەكشىل بولسا، وندا توعىزىنشى سىننان سۇرىنبەي وتكەنى.

10. تەگىنە قاراۋ

«بالاسى جۇيرىك ايعىر ات تۋادى» دەپ ات سىناعاندا تەگىنە ەرەكشە كوڭىل بولىنەدى. وندا بيە جۇيرىك ايعىردىڭ تۇقىمى بولىپ، جەتى جاستا ۇيىرگە قوسىلعاندا تۋعان قۇلىن بولسا (ات بولسا) ونىنشى سىنعا تولعانى.

دەمەك، وسى ون سىنعا تۇگەل تولسا، ول ات ناعىز ۇشقان قۇسقا جەتكىزبەس تۇلپاردىڭ ءوزى بولعانى. ءبىراق، بۇل قاسيەتتىڭ بارلىعى ءبىر اتتىڭ بويىنان تۇگەل تابىلۋى مۇمكىن ەمەس. الايدا، قازاق سىنشىلارى ءار اتتىڭ بويىندا وسى قاسيەتتەردىڭ قانشاسى بار، قانشاسى جوق سونىسىنا قاراي وتىرىپ، ءار اتتىڭ ءوز دارەجەسىن انىق كورسەتىپ بەرە الادى.

 

ايىپ ءنۇسىپوقاس ۇلى،

تەمىرباي سىماعۇل ۇلى،

«قازاقتىڭ ءداستۇرلى ات ءۇستى ويىندارى» كىتابىنان
argymaq.kz