سپورت جانە ەسىرتكى ەگىز ۇعىمعا اينالماسا يگى

استانا. قازاقپارات - كوپشىلىك كوپ جاعدايدا اتاقتى سپورتشىلاردى بارلىق جات قىلىقتان اۋلاق، ارى تازا ءارى بەيكۇنا ادام رەتىندە ەلەستەتەدى. ءبىراق ۇنەمى ولاي بولا بەرمەيدى ەكەن.

 بۇعان دەيىن ءبىز دوپينگ قولدانعان، اراققا سالىنعان، الاياقتىقپەن اينالىسقان، قىلمىس جاساعان، قولىن قانعا بوياعان جانە باسقا دا تەرىس ارەكەتتەرگە بارعان سپورتشىلار جايىندا ەگجەي-تەگجەيلى جازعان ەدىك. بۇگىنگى اڭگىمەمىز ەسىرتكىگە اۋەس ازاماتتار تۋرالى. داڭقى الىسقا تاراعان سپورت ساڭلاقتارى اراسىندا دا وسىنداي دەرتكە دۋشار بولعاندار از ەمەس.

اڭگىمەمىزدىڭ «ءالقيسساسىن» الەمدىك سپورت تاريحىنداعى تەڭدەسسىز تۇلعالاردىڭ ءبىرى ديەگو مارادونادان باستاعانىمىز ءجون. ونىڭ شىن مانىندە، ۇلى فۋتبولشى ەكەنى ەش داۋ تۋعىزباسا كەرەك. ۇزاق جىلدار بويى ارگەنتينانىڭ ۇلتتىق قۇراماسىن ورگە سۇيرەگەن ديەگو ءتورت رەت دۇنيە جۇزىلىك مۋنديالعا قاتىستى.

1986-جىلى مەكسيكادا الەم چەمپيونى جانە تورتكۇل دۇنيەنىڭ تەڭدەسسىز تەڭبىل دوپ شەبەرى اتاندى. 1990-جىلى وڭتۇستىك امەريكادان كەلگەن وعلاندار يتاليادا وتكەن دۇنيە جۇزىلىك دوپ دوداسىنىڭ كۇمىس جۇلدەسىن ولجالادى. ءبىر سوزبەن ايتساق، مارادونا سان ميلليون جانكۇيەرلەردىڭ سۇيىكتى سپورتشىسىنا اينالدى.

ارگەنتينالىق فۋتبولشى ەرسى قىلىقتارىمەن دە كوپشىلىكتىڭ ەسىندە قالدى. بىردە اراققا سىلقيا تويىپ السا، ەندى بىردە ەسىرتكى پايدالاندى. بىردە جۋرناليستەرگە وق اتسا، ەندى بىردە قىپ-قىزىل توبەلەستىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇردى. ۇنەمى داۋ-دامايدان باسى ءبىر ارىلماعان ازامات اقىرى وپىق جەدى.

1994-جىلى ا ق ش- تا وتكەن الەم چەمپيوناتىنىڭ توپتىق تۋرنيرىندەگى ەكىنشى كەزدەسۋدەن كەيىن ديەگو دوپينگ-تەستەن ءوتتى. سول كەزدە ەفەدرين، نورەفەدرين، پسيەۆدوەفەدرين، نورپسيەۆدوەفەدرين جانە مەتيلەفەدرين سەكىلدى رۇقسات ەتىلمەگەن ءدارى-دارمەكتىڭ التى بىردەي ءتۇرىن پايدالانعانى انىقتالدى. بولگاريا قۇراماسىنا قارسى كەزدەسۋ قارساڭىندا مارادونا الاڭنان قۋىلىپ، 15 ايلىق مەرزىمگە ۇلكەن سپورتتان شەتتەتىلدى.

العاشقى كەزدە ديەگو ءوزىن «سۇتتەن اق، سۋدان تازا» ەكەنىن دالەلدەگىسى كەلدى. الايدا ۋاقىت وزا ءوز كىناسىن مويىندادى. 1997-جىلى ءدۇيىم جۇرتتىڭ الدىندا ءسوز العان 37 جاستاعى فۋتبول كورولى وسىنداي دەرتكە قايدان دۋشار بولعانى جايىندا ايتىپ بەردى. سويتسەك، ديەگو سەكسەنىنشى جىلداردىڭ العاشقى جارتىسىندا «بارسەلونادا» ويناپ جۇرگەن كەزىندە ەسىرتكىنىڭ ءدامىن تاتقان ەكەن.

«العاشىندا ەسىرتكى پايدالانعانىمدا جان-دۇنيەم كۇرت وزگەرىپ شىعا كەلەتىن. جان-جاعىم قۇلپىرىپ، ۇنەمى كۇلىمسىرەپ تۇراتىنمىن. سول كەزدەرى ءوزىمدى باقىت قۇشاعىندا جۇرگەندەي سەزىندىم. ءبىراق كەيىننەن مۇلدە باسقا كۇي كەشتىم. ءبىر عانا مىسال، ۇيدە بولعان كەزدە ءبۇلدىرشىن قىزدارىم: «اكە، بىزبەن بىرگە ويناشى!» دەپ قاسىما ەركەلەپ كەلگەندە، ولارعا جاۋاپ قايىرۋعا قاۋقارىم بولمايتىن. ويتكەنى ەسىرتكىدەن ءلاززات الىپ، مۇلدە باسقا الەمدە جۇرەتىنمىن. قازىر سول قىلىعىم ءۇشىن قاتتى ۇيالامىن» دەپ ارادا تالاي جىلدار وتكەننەن سوڭ اتاقتى فۋتبولشى اعىنان جارىلدى.

داڭقى دۇركىرەپ تۇرعان كەزىندە ايگىلى كاسىپقوي بوكسشى مايك تايسون ەسىرتكى دەرتىنە شالدىقتى. 20 جاسىندا اسا اۋىر سالماقتا الەم چەمپيونى اتانعان ول 1985-1990-جىلدار ارالىعىندا قاتارىنان 37 كەزدەسۋدە قارسىلاستارىن وڭدىرماي ساباپ، ميلليونداعان جانكۇيەرلەردىڭ نازارىن وزىنە اۋداردى. سول كەزدە تايسوندى ەندى ەشكىم توقتاتا المايتىنداي كورىندى.

1990-جىلى ويدا-جوقتا دجەيمس داگلاستان ۇتىلعاندا دا كوپشىلىك ونى كەزدەيسوق وقيعاعا بالادى. سودان كەيىن امەريكالىق بوكسشى تاعى سەگىز كەزدەسۋدە ايقىن باسىمدىق تانىتتى. ءبىراق 1996-1997-جىلدارى ەۆاندەر حوليففيلدتەن قاتارىنان ەكى رەت جەڭىلگەننەن كەيىن مايكتىڭ باسىنان باعى تايدى. ول اركىمگە ءبىر ەسە جىبەرىپ، دارمەنسىز كۇي كەشتى. تىپتەن بولمايتىن بىرەۋلەردەن تاياق جەۋدى ادەتكە اينالدىردى. وسىلايشا، كاسىپقوي بوكستىڭ كوكجالى -  «تەمىر» تايسون ۇلكەن سپورتپەن قوش ايتىستى.

دۇلەي كۇش يەسى ەگەر دۇرىس جولمەن جۇرگەندە كەمىندە ءالى 10 جىل بويى قارسىلاس شىداتپايتىن ەدى. ءبىراق بارىنە كىنالى -  ىشىمدىك پەن ەسىرتكى. سونىڭ كەسىرىنەن تايسون كوشەدەگى ادامداردى سوققىعا جىقتى، جۋرناليستەردى قۋىپ ءجۇرىپ سابادى، ايەلىنىڭ كوزىنە كوك شىبىن ۇيمەلەتتى، قىز زورلادى... اقىرى تۇرمەگە ءتۇسىپ، بىرەر جىلىن تەمىر توردىڭ ارعى جاعىندا وتكىزدى. سول ارالىقتا مايك بابىن جوعالتىپ، بۇكىل بايلىعى مەن بارلىق اتاق-داڭقىنان ايىرىلدى. ەڭ وكىنىشتىسى، اتاقتى بوكسشى جىلدار بويى تىرنەكتەپ جيعان ابىرويدان جۇرداي بولدى.

ەسىرتكىگە اۋەستەنگەن تەننيسشىلەر دە بار. «ۇلكەن دۋلىعا» تۋرنيرلەرىندە 8 رەت توپ جارىپ، 1996-جىلى اتلانتا وليمپياداسىنىڭ جەڭىمپازى اتانعان امەريكالىق اندرە اگاسسي ءوزىنىڭ Open دەپ اتالاتىن اۆتوبيوگرافيالىق كىتابىندا وسىنداي دەرتكە دۋشار بولىپ، سونىڭ ازابىن مولىنان تاتقانى جايىندا اشىق جازدى.

2009-جىلى فرانسيانىڭ اسا دارىندى تەننيسشىسى، الەمنىڭ 22 راكەتكاسى ريشار گاسكەنىڭ قانىنان كوكايننىڭ ءىزى تابىلدى. سول ءۇشىن حالىقارالىق فەدەراتسيا ونى ەكى جىلعا سپورتتان شەتتەتتى. الايدا گاسكە ءوز كىناسىن مويىنداعان جوق. ول: «مەن ەشۋاقىتتا كوكاينگە قىزىققان ەمەسپىن. وسىدان ءبىراز ۋاقىت بۇرىن ءبىر بويجەتكەنمەن سۇيىسكەن ەدىم. سول كەزدە وسىنداي پالەگە ۇرىنعان بولارمىن» دەپ ريشار اقتالعانداي بولدى. بۇل ۋاجگە سەنگەن فەدەراتسيا مۇشەلەرى ونىڭ جازالاۋ مەرزىمىن قىسقارتىپ، ەكى جارىم ايدان كەيىن گاسكە كورتقا قايتا ورالدى.

سول سەكىلدى ەسىرتكىگە قۇمارتقاندار اراسىندا «نازىك جاندىلار» دا كەزدەسەدى. 2007-جىلى 27 جاستاعى شۆەيتساريالىق تەننيسشى مارتينا حينگيستىڭ باسى ۇلكەن داۋعا قالدى. وعان دەيىن ول «ۇلكەن دۋىلعا» تۋرنيرلەرىنىڭ جەكەلەگەن سايىسىندا 5 رەت جانە جۇپتىق باسەكەدە 9 رەت جەڭىمپاز اتانعان بولاتىن. كەزىندە ايەلدەردىڭ الەمدىك رەيتينگىندە كوش باستادى. ەسىرتكىگە اۋەستىگى دالەلدەنگەن بەتتە حينگيس سۇيىكتى ىسىنەن قول ءۇزۋدى قۇپ كوردى.

جوعارىداعىداي جات قىلىقتارىمەن كوزگە تۇسكەن فۋتبولشىلاردىڭ قاتارى تىپتەن قالىڭ. سولاردىڭ اراسىندا ۇلى بريتانيالىق پول گاسكوين مەن رۋمىنيالىق ادريان مۋتۋدىڭ ەسىمدەرى ايرىقشا اتالۋدا. ەكەۋى دە ءوز ءداۋىرىنىڭ اسا دارىندى ءارى بەلدى ويىنشىلارى ەكەنىنە ەشكىم ءشۇبا كەلتىرمەيدى. گاسكوين ۇزاق ۋاقىت بويى ناركوماندار مەن ىشىمدىككە سالىنعاندارعا ارنالعان ارنايى كلينيكادا ەمدەلدى. بۇگىنگى كۇنى ول بۇل دەرتتەن تولىقتاي ايىقتى.

مۋتۋ بولسا، كوكاينگە قاتتى قۇمارتتى. سونىڭ كەسىرىنەن ءوزىنىڭ سپورتتىق كارەراسىن قۇرتتى، تالاي قاراجاتتان قاعىلدى. ءبىراق ءوزىنىڭ وسىنداي ەرسى قىلىقتارى ءۇشىن ول ەش ۇيالمايدى.

ايگىلى ءجۇزۋشى مايكل فەلپس پەن اتاقتى باسكەتبولشى لەبرون دجەيمس تە ناشاقورلار قاتارىندا. جالعىز فەلپستىڭ ءوزى وليمپيادا ويىندارىندا 18 مارتە التىن تۇعىرعا كوتەرىلىپ، الەم چەمپيوناتىندا 26 رەت باس جۇلدەنى ولجالادى. اتاق-داڭقى جاعىنان امەريكالىق ءجۇزۋشىنىڭ الدىن ورايتىن سپورتشى جەر بەتىندە جوق.

2009-جىلى 23 جاستاعى مايكلدىڭ ماريحۋانا شەگىپ تۇرعان سۋرەتى بىرنەشە بەلدى باسىلىمداردا جارىق كوردى. ءبىراق ءور مىنەزدى ۇل ەشتەڭەنى جاسىرماي باق ارقىلى بارلىق جاعدايدى باياندادى. سونىمەن قاتار ەندى ەشقاشان ەسىرتكى زاتتارعا جولامايمىن دەپ كوپشىلىك الدىندا انت سۋ ءىشتى.

بۇل كۇندەرى ۇلتتىق باسكەتبول ليگاسىندا «كليۆلەند كاۆالەرز» كلۋبىندا ويناپ جۇرگەن لەبرون دجەيمس كەزىندە ناشاقور بولعانى تۋرالى ءوزىنىڭ كىتابىندا جازدى. «ول كەزدە جاس بولدىق. ەشتەڭەنىڭ بايىبىنا بارعان جوقپىز. ويناپ-كۇلدىك، ماريحۋانا شەكتىك. سوعان ريزا بولدىق. ءبىراق وڭ مەن سولدى تانىعاننان كەيىن بۇنىڭ ءبارى بەكەر ەكەنىن انىق ۇعىندىم. ءبىز بىلمەستىكپەن ءوز بولاشاعىمىزعا بالتا شاۋىپ جۇرگەن ەكەنبىز. سودان كەيىن ناشا شەگۋدى دە، باسقا دا جات قىلىقتاردى دا قويدىم» دەيدى اتاقتى باسكەتبولشى.

عالىم سۇلەيمەن

«ايقىن»