قازاقستان تاريحى ءۇشىن باعا جەتپەس قۇندى قۇجات تابىلدى – فوتو
الماتى. قازاقپارات- قازاقستاندا 1943 -جىلى 7 - اقپاندا «سوتسياليستىك قازاقستان» گازەتىندە جاريالانعان «قازاق حالقىنىڭ مايدانداعى قازاق جاۋىنگەرلەرىنە جازعان حاتىنىڭ» الدىندا ەلىمىزدە سول حاتتى حالىققا جەتكىزۋ جانە سوعان قول جيناۋعا بايلانىستى جاپپاي ناۋقان جۇرگىزىلگەنىن راستايتىن العاشقى قۇجاتتار تابىلدى.
بۇل تۋرالى قازاقپارات تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا ق ر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ «قۇجات تانۋ جانە مۇراعات ءىسى جونىندەگى عىلىمي- تەحنيكالىق اقپارات ورتالىعى» ر م م ديرەكتورى القيا راحىمبايەۆا مالىمدەدى.
ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل قۇجاتتار تاياۋدا ىشكى تۇگەندەۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ بارىسىندا كەزدەيسوق تابىلعان. ارينە اتى-شۋلى حات جانە وعان 2,6 ميلليوننان استام ادامنىڭ قول قويعاندىعى تۋرالى مالىمەت گازەتتەردە ءار كەزەڭدە باسىلىپ كەلەدى.
ءبىراق، ونىڭ الدىندا سوعان قاتىستى بۇكىل رەسپۋبليكالىق ناۋقان جۇرگىزىلگەنىن راستايتىن قۇجاتتار تۋرالى ەش جەردە اشىق ايتىلعان ەمەس.
«ءبىزدىڭ مۇراعاتتىڭ كىتاپحاناسىندا ۇلكەن گازەت قورى بار. وندا 281 ءتۇرلى اتاۋمەن اتالعان گازەتتەر ساقتالعان. ەڭ كونە گازەت 1870 -جىلى ۆەرنىي قالاسىندا شىققان. سودان، ءبىز وتكەن جىلى سول قوردى رەتتەۋ جانە كاتالوگىن جاساۋ جۇمىستارىن قولعا العان ەدىك. بۇل قىرۋار جۇمىس 1 جىل 2 ايدان اسا ۋاقىتقا سوزىلدى. سودان وسى تاياۋدا قىزدارىم كەلىپ: «القيا اپاي، ءبىر تۇسىنىكسىز تىگىندىلەر تابىلدى. گازەتكە مۇلدەم ۇقسامايدى» - دەدى. مەن: «قانە، اكەلىڭدەرشى، قارايىن» - دەدىم. ولار ۇلكەن توعىز تىگىندىنى الدىما الىپ كەلدى» - دەدى القيا راحىمبايەۆا.
بۇدان ءارى القيا مۇحامەديا قىزى سول تىگىندىلەردى اشىپ قاراپ قاتتى تاڭعالعانىن جانە قانداي قۇجاتتار ەكەنىن تۇسىنگەن سوڭ كوزىنە جاس العانىن جەتكىزدى.
«بۇل تىگىندىلەردىڭ بىزگە كىمنىڭ، قاشان وتكىزگەنى بەلگىسىز. بۇل تۇڭعىش رەت تابىلىپ وتىر. مەن ديرەكتور بولعالى ونى ىزدەپ بىزگە ەشكىم كەلگەن ەمەس. قۇجاتتاردىڭ جازىلۋ مەرزىمىنە قاراساق، حالىقتان قول جيناۋ ناۋقانى 1943 -جىلدىڭ قاڭتار ايىندا جۇرگىزىلىپتى. سوندا ناقتى نە ىستەلىنگەن دەيسىز عوي؟ ءار وبلىستا حاتتىڭ ءماتىنى گازەتتىك فورماتتا كوپتەگەن تيراجبەن شىعارىلعان. جانە ءبىر ەرەكشەلىگى ءماتىن سوڭىنا بوس ورىن قالدىرىلعان. سودان، جاۋاپتى تۇلعالار، جەر- جەردى، كولحوز- سوۆحوزداردى، اۋىلداردى تۇگەلدەي ارالاپ، جينالىس وتكىزىپ، وسى حاتتى حالىققا كادىمگىدەي تانىستىرعان. ءاربىر جيىن بويىنشا حاتتامالار تولتىرىلعان» - دەدى ا. راحىمبايەۆا.
ونىڭ ايتۋىنشا، بۇل تابىلىپ وتىرعان قۇجاتتار - قازاقستان تاريحى ءۇشىن باعا جەتپەس قۇندىلىق. سوعان قاراپ، سول كەزدە ەلدەگى الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق جاعدايدىڭ قانداي بولعانىن، ەلدى- مەكەندەردەگى تۇرعىنداردىڭ قۇرامىن، ناقتى سانىن، كىمدەردىڭ قالاي قول قويعاندارىن بىلۋگە بولادى.
«اتا- بابالارىمىزدىڭ تاريح تەزىنەن جوعالىپ كەتپەي، كۇنى بۇگىنگە دەيىن جەتكەن قولدارىن، قاعازدارىن كورگەندە جانىڭ ەلجىرەيدى. كوزىڭە ەرىكسىز جاس كەلەدى. سولارعا قاراپ-اق، سول كەزدەگى جاعدايدىڭ وتە اۋىر بولعاندىعىنا كوزىڭ جەتەدى. اركىم ايتەۋىر تاپقان قاعازدارىنا، تاپقان قالام، قارىنداشتارىمەن ساۋاتىنىڭ جەتكەنىنشە قول قويعان. ءتىپتى قولىنىڭ ورنىنا پليۋس نەمەسە سىزىقشا قويعاندار دا بار. بۇل تۇسىنىكتى عوي. ول كەزدە ەلدى مەكەندەردە كىمدەر قالدى؟ شال- شاۋقاندار، ناۋقاستار، سوعىستان مۇگەدەك بولىپ ورالعاندار جانە بالا- شاعا. ءبىراق بۇل ناۋقانعا بارلىعى ءبىر ادامداي ات سالىسىپ، قاتاردان قالماي، مايدانداعى ۇل- قىزدارىنىڭ، تۋىسقاندارىنىڭ امان- ەسەن ەلگە ورالۋىنا تىلەكتەس بولىپ، ۇلكەن جۇرەكپەن، ۇلكەن رۋحپەن وسى حاتتامالارعا قول قويعان. حالقىمىزدىڭ رۋحىنىڭ بەرىكتىگى، قيىندىقتارعا مويىماس قايسارلىعى وسى حاتتاردان ايقىن كورىنىس بەرەدى. بۇل بۇگىنگى ۇرپاققا وي سالاتىن، ۇلكەن عىلىمي زەرتتەۋلەردى تالاپ ەتەتىن دۇنيەلەر دەپ ويلايمىن» - دەدى ا. راحىمبايەۆا.
ايتا كەتەلىك، بۇگىندىككە بارلىعى 9 تىگىندى تابىلىپ وتىر. ولاردا گۋريەۆ، ورال، قىزىلوردا جانە شىعىس قازاقستان وبلىستارىنان كەلگەن حاتتامالار عانا جيناقتالعان.
حاتتىڭ ءماتىنى جازىلعان گازەتتەردىڭ استىنا ارنايى ورىن قالدىرىلىپ، ول جەرگە حالىق اتى-ءجونىن جازىپ، قول قويعان: اركىم ءوز قولىمەن جازعان، ءبىر ادام ءتىزىپ شىققان دا يەسى ءوز قولىن قويعان، جازۋلار كيريلليتسا، اراب، لاتىن جانە كورەي ارىپتەرىمەن جازىلعان.
شىعىس قازاقستان وبلىسىنان - 15809، ورال وبلىسىنان - 4613، گۋريەۆ وبلىسىنان - 17511 جانە قىزىلوردا وبلىسىنان 7602 ادامنتسڭ قول قويعاندىعى انىقتالدى. بارلىعى 45535 قول جيناقتالعان.
ەگەر جوعارىداعى حاتقا بارلىعى 2,6 ميلليوننان استام ادامنىڭ قول قويعانىن ەسكەرسەك، الداعى ۋاقىتتاردا وبلىستىق مۇراعاتتاردا وسىعان قاتىستى ەسكى تىگىندىلەردىڭ تابىلىپ قالۋى عاجاپ ەمەس.
اۆتور: جاپپاربەرگەن ايبوتا
