قازاق قاشىپ بارادى شەكارادان

استانا. قازاقپارات - قۇداۋاندا سوڭعى كەزدە مەنەن ۇيقى قاشتى. ءوڭ مەن ءتۇستىڭ اراسىنداعى ءبىر دۇنيە. نە ۇيىقتاعان ەمەس، نە وياۋ ەمەس بىردەڭە. ال كوزىم ءىلىنىپ كەتسە بولدى، شىم-شىتىرىق ءتۇس كورەمىن. تۇسىمە كادۋىلگى تاۋ، تاۋ بولعاندا دا سالبا-سالبا سامىرسىندارى سىز بۇركىپ، شومبال-شومبال جارتاستارىنىڭ قوس جانارىنان باداناداي- باداناداي جاس تامشىلاپ تۇرعان التاي كىرەدى.

جوقتى-باردىنى سىلتاۋراتىپ، تالاق ەتىپ كەتكەن ۇرپاقتارىنا - مىنا بىزدەرگە وكپەلى سياقتى. ۇنەمى سىرتىن بەرىپ، تومسىرايادى دا تۇرادى، جارىقتىق...

شىنىندا دا، ۇيقى قايدان كەلسىن!..

بۇرىندارى اۋىلدى ولەردەي ساعىنۋشى ەدىم. جىلىنا بىرەر مارتە بارماسام، ۇلكەن ءبىر كۇنا جاساعانداي، فانيلىك ءبىر ماڭىزدى مىندەتىمدى ۇمىت قالدىرعانداي كۇي كەشىپ، ءوزىمدى-ءوزىم كۇستانالاپ، ءوزىمدى-ءوزىم جەك كورىپ، قىزىق ءبىر جاعدايدى باستان كەشەتىنمىن. تۋعان جەرگە دەگەن ومەشىمىزدىڭ كوبىنە-كوپ جاز ايلارىندا ۇزىلەتىنى شىندىق.

كۇن جىلى، تابيعات-انانىڭ دا بارىن كيىپ، باقانىن قولىنا ۇستايتىن كەرىمسال شاعى. اۋىل دەگەندە مەنىڭ القىنىپ بارىپ توقتايتىن، ەنتىگىمدى باسىپ دامىلدايتىن جەرۇيىعىم - كاتونقاراعاي. وسكەمەننەن شىعار كۇندى بەتكە الىپ شىققان ءسىز تەڭىزدەن (بۇقتىرما سۋ قويماسىن جەرگىلىكتى جۇرت تەڭىز اتايدى) الىپ قايىقپەن زىر ەتىپ ارعى جاعاعا وتەسىز. الگى قايىق ۇستىندەگىلەرىن توڭكەرىپ تاستايدى دا، جاۋ قۋعانداي كەرى تاپىراقتايدى.

ودان كەيىنگى ءسىزدىڭ سەرىگىڭىز دە، باعدارشامىڭىز دا بىرەۋ. ول - ۇلكەن قارا جول. التايدىڭ جىقپىل-جىقپىلىن ءتىمتىنىپ، تۇرتكىلەپ بارىپ تاناۋىن مۇزتاۋعا سوعادى دا، سۇلق تۇسەدى. ارى قاراي جىنىس تايگا، كەپەشتىگىمەن كوك تىرەگەن الىپ تاۋلار. ودان دا ارى ما... جات ەل، جات بوساعا. جاڭاعى قارا جولدىڭ، جىقپىل-جىقپىلدىڭ ءون بويى تولعان قازاعىمنىڭ اۋىلدارى.

ولاردان دا قادىر-قاسيەت كەتىپتى. بۇرىندارى كاتونقاراعاي اۋدانى كەرجاقتاردىڭ مەكەنى سانالاتىن. كەرجاق دەگەنىمىز - ءبىرىنشى پەتردىڭ كەزىندە ەسكى ءدىندى ۋاعىزدايمىز، سودان ولسەك تە ايىرىلمايمىز دەگەن قاعيدالارىنا بەرىكتىگى ءۇشىن الگى قاتىگەز پاتشادان قۋعىن كورىپ ەۋروپا اۋعان، بەرتىنىرەكتە تىسكە جۇمساق دەپ قازاق دالاسىن بيلەپ-توستەپ كەتكەن ورىستار. قازاقتار ولاردى قارا شەكپەندەر دەپ تە اتاي بەرەدى.

بۇرىندارى الگى كەرجاقتاردىڭ كوزىنىڭ ءزارى، مىلتىعىنىڭ كارىنەن قورقىپ «ءلاببايلاعان»، وتىمەن كىرىپ، كۇلىمەن شىققان، ءبارىبىر كوڭىلدەرىنەن شىقپاي، ازۋ ءتىسىن الدىرعان، سولاردىڭ قاس-قاباقتارىنا قارايمىز دەپ مويىندارى ۇزىلۋگە شاق قالعان ءتور التاي قازاقتارى وڭاشا ءبىر قالعاندا: « ۋا، قۇدىرەتى كۇشتى جاساعان يەم! شىنىمەنەن بار بولساڭ، مىنا كوك كوز كاپىرلەردەن قۇتقارا كور!» - دەپ، مۇڭ-شەرىن تاۋى مەن تاسىنا، ورمانى مەن توعايىنا شاعۋشى ەدى. قۇداي تىلەكتى بەردى. ولاردىڭ قاراسى باتقالى دا ءبىرشاما جىلدار ءوتتى.

كەرجاقتار قازاقتارعا جانى اشىعاندىقتان كەتتى دەيسىز بە؟ جوق. جاندارى ءتاتتى كورىنەدى. وتكەن عاسىردىڭ 70-جىلدارىنداعى ك س ر و مەن قىتاي اراسىنداعى ءيتىس-تارتىستان قورىقتى. قىتايدىڭ شاپانىنىڭ ەتەگىندە يلەكتەلىپ جاتقان اۋداننىڭ ەرتە مە، كەش پە، ەشكىمگە كەرەكسىز بوپ قالاتىنىن سەزگەن بولار، ءۇش عاسىردا جيناعان دۇنيە- بوقتارىن بوقشالارىنا جيىپ-تەرىپ سالىپ الدى دا، تايىپ تۇرىستى. ارتتارىندا بورسىق سورعان باعىلان قۇيرىعىنداي ءبۇرىسىپ ءتور التاي، كوز جيەكتەرىنە كەپتەلگەن قاسىرەت جاسىن جاسىرىپ سۇرتكەن نە قازاق، نە ورىس ەمەس ءدۇبارا ءتىلدى جۇرت قالدى.

شەكارا بويىنداعى الاعاي-بۇلاعاي الاساپىران تىرلىك تاۋەلسىزدىكتىڭ ءتاۋىر دەپ اسپەتتەگەن اق تاڭىنان باستالدى.

ارينە، ەلباسىمىزدىڭ تاڭىن تاڭعا ۇرىپ ءجۇرىپ ەلىمىزدىڭ سىرتقى شەكارا سىزىعىن تاسقا تۇسىرتكەنى، ونى الەمنىڭ گەوساياسي كارتاسىنا مىقتاپ تۇرىپ شەگەلەگەنى شىندىق. اڭگىمە باسقادا. اڭگىمە - ىشكى ميگراتسيادا.

كەڭەس كەزىندەگى قازاقتىڭ 60-70 پايىزى «كوممۋنيستىك ءومىر سالتىن» اش وزەكتەرىنە تالعاجاۋ ەتىپ، تالقانىن دالادان تەرىپ جەپ، قىزىعىن دا، شىجىعىن دا قىردان ىزدەيتىن. كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ قازاققا جاساعان بار جاقسىلىعى - كيسە كيىمگە، ىشسە تاماققا جارىتپايتىن، الايدا مۇلدەمگە ومىرەم قاپتىرمايتىن كەڭشارلار مەن ۇجىمشارلاردى قۇرىپ بەرۋىندە ەدى. سول قۇلادى. كەپكەن سىرعاۋىلعا سۇيەنىپ ارەڭ تۇرعان جالشىنىڭ جامان جاپپاسى سىندى كەڭشار، ۇجىمشارلار جالپ ەتىستى. اۋىل اڭىرادى. ازىپ-توزدى. بوستى- كوشتى.

بۇرىندارى بايىنىڭ بوقتىعى مەن تاياعىنان كوز اشپايتىن اۋىلدىڭ اۋزى «ساسىق» قاتىندارى تۋ الىپ، الدىڭعى شەپكە شىقتى. كوسەمگە اينالدى. بەلدەرىن وگىزدىڭ شالا يلەنگەن تەرىسىنەن تىلىنگەن تاسپامەن شارت بۋىپ الىپ، ءايدا، قىتاي كەتسىن. تۇركيا اسسىن. قىتايدىڭ الا قورجىندارىن ارى-بەرى دىرىلداتىپ سۇيرەتىپ، ەكى مەملەكەت اراسىن شاڭداتىپ ءجۇرىپ بالا-شاعانى، شال-كەمپىردى تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىنداعى قىرعىن قيىنشىلىقتاردان امان-ەسەن الىپ شىقتى. سول ءۇشىن ۇلتىمىزدىڭ مۇقىم ەركەك كىندىكتىلەرى ايەل جۇراعاتىنا كەڭىردەكتەن قارىزدار! بۇل - جاناما اڭگىمە.

اۋىلدان قادىر-قاسيەت كەتتى. ەندىگى كوشى-قون قالاعا باعىتتالدى. سول كوش ءالى كۇنگى توقتالعان جوق. كيەلى دەپ جۇرگەن شەكارا بويى يەن قالدى. سول شەكاراداعى كاتونقاراعايدىڭ حالقى وزدەرىن قاراتايمىز دەپ كۇشەنەدى. قاراتاي - نايمان اتانىڭ ۇلكەن ءبىر تارماعى.

سوناۋ شىڭعىس حان زامانىندا سىرعا دەيىن بوسقان بۇل جۇرت اراعا التى عاسىر سالىپ، اتامەكەنىنە ازەر جەتسە كەرەك. كوشتى باستاعان جاڭاعى قاراتاي بابالارى ەكەن. الايدا انالارىنىڭ مولاسىن قاراتاۋعا، اتالارىنىڭ بەيىتىن ۇلىتاۋعا تاستاپ كەتىپتى. كاتونقاراعايدىڭ ءوز باسىندا يگى جاقسىلارىنىڭ مولاسى مۇلدەمگە جوق دەسە دە بولعانداي. ءبارى دە شەتكە شىعىپ، ءبارى دە شەتتە ءولىپ، ولاردىڭ سۇيەكتەرىن دە جيناي الماي قالعان وكسىكتى ولكە بۇل.

قاباعىنا ماڭگى مۇز قاتىپ جۇرەتىن قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى، جارىقتىق قاليحان ىسقاق اعامىزدىڭ سوزىمەن ايتار بولساق، بۇل التاي - جەتىمدەر مەن جەسىرلەر ولكەسى. قاليحان ىسقاق دەمەكشى، انەۋ ءبىر جىلدارى كاتونقاراعاي اۋدان ورتالىعى دارەجەسىنەن ايىرىلىپ، بيلىك باسىنداعىلار ونى ىشكەرىدەگى ۇلكەن نارىنعا تەلىپ، التايدىڭ تاعىلار عانا مەكەن ەتەر تايگاسىندا ەشكىمگە كەرەكسىز بوپ تەنتىرەپ قالعان قاراتاي ەلى بوقشاسىن تەڭدەپ ورتالىققا بوسىپ جاتقان ەرەۋىل كەزەڭدە سول اعامىزبەن ارادا ءبىر زاپىراندى اڭگىمە بولىپ ەدى.

- دۇنيە جۇزىلىك تاجىريبەگە سۇيەنسەڭ دە، بابالار ءىس-ارەكەتىنە جۇگىنسەڭ دە، تۇيىسەر نۇكتەڭ بىرەۋ: شەكارادان حالىقتى، ەلدى مەكەندەردى الىپ كەتپەيدى، اكىمشىلىك-بيلىك مەكەمەلەرىن كوشىرمەيدى. ءتىپتى، بىزگە توعىشار، جۇمىرتقادان ءجۇن قىرقاتىن شىعايبايلار دەپ وقىتقان وتكەن عاسىرلارداعى قازاق بايلارى دا مالدارىن شەكارا سىزىعىنان اسىرا جايۋعا تىرىسادى ەكەن.

ونان كەيىن مالىنىڭ تۇياعى تيگەن ءوڭىردى قازاق جەرى دەپ باسىپ قالۋعا تىرىسقان. بىزگە سولاردىڭ زيىنىن بەرمەگەنىن قاراشى. ءدال ىرگەمىزگە 40 ميلليون حالقىن تىرەپ قويىپ قىتاي وتىر. وڭ جاق سۇبە قابىرعامىزدى تاپتاپ، جىرتىڭ-جىرتىڭ كىرىپ-شىعىپ ورمانداي ورىس ءجۇر. سونى نەگە كورمەيمىز؟ الدە كوزىمىز باسىر بولعان با؟ مەنىڭ باسىم بىزدە بولىپ جاتقان مىنا رەفورمالاردى تۇسىنە الماي ابدەن قاتتى، - دەپ كۇيزەلىپ ەدى دانىشپان اعا...

ەلىمىزدىڭ شىعىسىندا جاتقان ءبىزدىڭ وبلىس رەسەيمەن، قىتايمەن، مونعوليامەن شەكتەسەدى. شەكارالىق اۋماقتىڭ جالپى ۇزىندىعى 2100 شاقىرىمدى قۇرايتىن كورىنەدى. قازاق دالاسى ەجەلدەن دە وسى ەكى الىپ دەرجاۆانىڭ قىسپاعىندا تىرلىك ەتكەن. اڭگىمە تىپتەن دە شەكارادا ەمەس. الەمدەگى بارلىق مەملەكەتتەر ءبىر-بىرىمەن شەكتەسىپ جاتىر. الايدا ولاردىڭ شەكارا بويىنداعى جۇرتتارى نەگە استارىنداعى كوك دونەندەرىن باسقا-كوزگە قامشىلاپ، ورتالىققا قونىس اۋدارىپ جاتقان جوق؟

اڭگىمە بىلاي: رەسەي مەن قىتاي جاقتارى قازاقستانمەن شەكتەسەتىن وڭىرلەرىنە ىشكەرىدەن حالىقتى مولداپ اكەلىپ، سوعان وراي ينجەنەرلىك قۇرىلىمدار سانىن ارتتىرۋدا ەكەن. قاپتاعان تۇرعىن ۇيلەر كەشەنى دەيدى كورگەندەر. ىشكەرىدەن كوشىپ كەلۋشىلەرگە ەرەكشە جاقسى جاعدايلار تۋعىزۋدا دەيدى. دەيدىلەر تىم كوپ. ول نەگىزسىز دە ەمەس. رەسەيمەن بۇرىننان ىشەك-قارنىمىز ارالاسىپ كەتكەنى راس. لاجسىزدىقتان تۋعان «تۋىسقاندىق» تا. توپانى مول جۇرتتىڭ توپالاڭى دا كوپ. اندا-ساندا «مىنا بالانى سەن تاپتىڭ با، مەن تاپتىم با؟» دەسىپ قالساق، ول الگىندەي «سىيلاسىمنىڭ» جارىققا شىققان كورىنىسى. دەسىپ قالۋدىڭ سوڭى بىزدەردىڭ ءمۇلايىم جەڭىلىسىمىزبەن اياقتالادى ءاماندا. قىتاي دا بىزبەن قاسىنىسىپ تۇرعان شاۋەشەككە دەيىن تەمىرجولىن سالىپ قويدى. شاۋەشەك پەن ءۇرجاردىڭ اراسى - كوكساۋ شىبىشتىڭ جوتەلى ەستىلەتىن جەر. باتىس قىتايدان باستالعان الىپ اۆتوبان باتىس ەۋروپاعا بەت تۇزەپ بارادى. ول دا قازاق دالاسىن كوكتەپ وتەدى. كۇن استى ەلىندە ءتىپتى «شەكارالىق اۋدانداردى وركەندەتۋ» جايلى زاڭ دا شىعارىپ تاستاپتى. بىزدە «وڭىرلەردى دامىتۋ» دەگەن سيىر قۇيىمشاق ءبىر زاڭنىڭ بارى راس. الايدا ول شەكارالىق وڭىرلەردى بولە-جارا قارامايدى. وسىدان كەيىن ۇيىقتاپ كورىڭىز!

وبلىستىڭ شەكاراسىنداعى حالىق سانى 2001-جىلمەن سالىستىرعاندا 20 پايىزعا ازايعان. ماسەلەن، 1997-2012-جىلدار ارالىعىندا زايسان، كاتونقاراعاي، كۇرشىم، ءۇرجار اۋداندارىنان 86,1 مىڭ ادام كوشىپ كەتىپتى. بۇل اۋدانداردىڭ بارلىعى - قازاقستاننىڭ شەكاراسى. ءبىر اتتاساڭىز، تاناۋىڭىز قىتايعا سوعىلادى. ەلدىڭ شەتىندە، جەلدىڭ وتىندە، جاۋدىڭ بەتىندە جاتىر. شەكارانىڭ تۋرا اۋزىنداعى ءۇرجار اۋدانىنان جىل سايىن 2-3 مىڭنان استام تۇرعىن ورتالىققا قونىس اۋدارۋدا.

ال بۇل اۋدان وبلىسىمىزداعى ءومىر سۇرۋگە اسا قولايلى ايماق سانالادى. سونىڭ وزىندە وسىنداي جاعداي قالىپتاسىپ وتىر. وسى جىلدار ىشىندە شەكاراداعى 45 ەلدى مەكەن ادا-كۇدە جويىلعان. مەملەكەت كارتاسىنان وشىرىلگەن. 20 دان استام مەكتەپ جابىلعان. شەكارالىق اۋىلدارىمىزدا ساۋساقپەن سانارلىقتاي عانا جۇرت قالدى. ولاردىڭ باسىم بولىگى - تۇستە بار، كەشكە جوق، قاۋساعان كەمپىر، شال-شاۋقان. ءدال وسى قارقىنمەن «دامي» بەرەتىن بولساق، ەندى ءبىراز جىلداردان سوڭ شەكارادا تىگەرگە تۇياق قالماي تىر جالاڭاش قالاتىنى شىرقىراعان شىندىق. «يەن جەرگە جاۋ ءۇيىر» دەگەندى دە قازەكەم ايتقان...

وسىنىڭ بارلىعىن كورىپ، تىرلىكتەن جەرىپ، ءىشى ءجيدىپ وتىرعان تۇيسىگى بار قازاقتىڭ ۇيقىسى قاشپاعاندا قايتەدى؟!

التايدى الەمگە تانىتاتىن - تۋريزم

«يەن جەرگە جاۋ ءۇيىر». ەكى اياقتىلارى بەزىپ كەتكەن وڭىرگە اڭ ەكەش اڭ دا تۇراقتامايدى دەيدى. انە ءبىر جەكەشەلەندىرۋ، ۇجىمشارلاردى تاراتۋ دەگەن الاعاي-بۇلاعاي كەزەڭدەردە اڭنىڭ اقسۇيەك تەرىلەرى تىرلىك نارىنە اينالىپ، ونى سىرتقا ساتۋشىلار كوبەيگەن. جان ساقتاۋدىڭ قامىمەن مۇقىم التايدىڭ ەركەك كىندىكتىلەرى بارلارى بابالارىنان قالعان وپىرمالى مىلتىقتارىن، جوقتارى تۇزاقتارىن الىپ تايگانى كەزىپ قاڭعىرسىن. الىپ تاۋدىڭ قازاقستانعا تيەسىلى بەتكەيى مەن بىتقىلى تارسىل-گۇرسىلگە تولىپ، الامان جاڭعىرىقتان التايعا بىتكەن مۇقىم اڭ رەسەي، قىتاي، مونعوليا جاعىنا بەزىپ كەتىسكەن.

ايتەۋىر، ەسى بارلار ۇكىمەتتىڭ ەسىگىن قاعىپ، ەسىن شىعارىپ ءجۇرىپ ۇلتتىق تابيعات پاركىنىڭ قاعازىن مورلەتىپ، مارتەبەسىن الىپ بەرگەن. دەسەك تە، شەكارانى اڭ ەمەس، ادام كۇزەتەتىنى ايان. سوندىقتان بۇگىنگى اڭگىمە: ەل-جۇرتى تالاق ەتىپ كەتكەن يەن جۇرتقا حالىقتى قايتارا اكەلۋدىڭ جولدارى قانداي؟

- شىعىستىڭ شەكارالىق اۋداندارىنداعى قالاعا باعىتتالعان ميگراتسيانى توقتاتۋ وڭاي شارۋا ەمەس. جاستارعا مال باسىن ءوسىر، جەر تىرمالا، ءسويتىپ كۇنىڭدى كور، سوندا بارىپ باييسىڭ دەپ ناسيحات جۇرگىزۋ - ابسۋرد. بۇل ولكەنىڭ تابيعاتى تىم قاتال. التى اي قىس. مۇندا كوكتەم، كۇز سەكىلدى ءولارا كەزەڭدەر وتە سيرەك بولادى. ال سيىردىڭ اششى ىشەگى سەكىلدى سوزىلىپ، ءبىتىپ بەرمەيتىن قىسى بار وڭىردە مال باسىن كوبەيتىپ، سودان قىرۋار پايدا تابامىن دەۋ - اڭىز، قيال-عاجايىپ ەرتەگىسى.

ەڭبەگىڭ ءوزىن-ءوزى مۇلدەم اقتامايدى. وندا جەر تىرمالا دەگىڭىز كەلىپ وتىر-اۋ. وعان دا ايتار ءۋاجىم بار: مۇنداعى جىنىس ورماندار مەن الىپ تاۋلاردىڭ اراسىنداعى توقىمداي عانا جازىق جەرلەرگە ءدان ءوسىرىپ، ودان استا-توك ءونىم الامىن دەۋ دە كۇپىرشىلىك. كەزىندە كەرزى ەتىك كيگەن كەڭەستىك كەڭكەلەس يدەولوگتار تايگا مەن تاۋ قولاتتارىنداعى وشاق ورنىنداي اشىق الاڭقايلاردىڭ بارلىعىن جىرتقىزىپ، ەگىن ەگەمىز دەپ، مالعا جايىلىم قالدىرماعان.

دوتاتسيانى كوپىرتىپ قۇيىپ وتىرعان سول كەزەڭدە دە نە مال وسپەي، نە ەگىستىكتەن مەلجەمدى ءونىم جينالماي، ايتەۋىر «شىقپا جانىم، شىقپامەن» كۇن كەشكەن التاي بۇل. سوندىقتان تابيعاتى عاجاپ بۇل ولكەنى ساقتاپ قالۋدىڭ، ونداعى ميگراتسيانى توقتاتۋدىڭ ءبىر عانا جولى بار، ول - تۋريزمدى دامىتۋ. ال بۇل ايماققا تۋريزمدى جالاڭ جارنامامەن اكەلۋ دە مۇمكىن ەمەس. سەرۆيس جاعىن ويلاستىرماسا بولمايدى. سوڭعى جىلدار كولەمىندە كاتونقاراعايعا، ونىڭ شيپالى سۋلى راحمان قاينارى اتالاتىن تەلىمىنە دەيىن باراتىن كۇرە جولدارعا اسفالت توسەنىش سالۋ ءۇشىن وبلىس باسشىلارى ينۆەستيتسيا تارتۋمەن شۇعىلدانۋدا. جول بارسا، ءبارى بارادى. ول جاقتا قازىردىڭ وزىندە تۋريستەرگە قولايلى جاعداي تۋعىزۋ شارالارى قولعا الىنۋدا: زاماناۋي تالاپتارعا جاۋاپ بەرە الاتىن قوناق ءۇي كەشەندەرى، بۇعى ءمۇيىزى سورپاسىنىڭ بۇلاۋىن قابىلداۋعا ارنالعان ورىندار، تۋريستەرگە ارنالعان ساياحات باعىتتارى دەيسىز بە، ءبارى سالىنۋدا. الايدا قارقىن تىم باياۋ.

باستى سەبەبى: قارجى ماردىمسىز. بۇل ءوڭىردى حالىقارالىق تۋريزمنىڭ باستى ءبىر باسەكەلەسىنە اينالدىرۋعا وبلىستىڭ قارجىلىق قۋاتى جەتپەيدى. سوندىقتان ۇكىمەتتىڭ تۋريزم سالاسىنا دەپ باعىشتالعان تيىن-تەبەنىنىڭ بارلىعىن الماتى مەن كوكشەتاۋ توڭىرەگىنە ءۇيىپ-توگە بەرمەي، تابيعات عاجاپتىعى جونىنەن الەمنىڭ كەز كەلگەن وڭىرلەرىمەن تايتالاسقا تۇسە الار، جەتى قات جەرىنىڭ قۇرساعىندا 25 عاسىر بويى تىرپ ەتپەگەن بۇرىنعى بابالار مۇردەسى شىعىپ، كىل التىنمەن اپتالعان پاتشاسى مۇقىم نوكەرلەرىمەن كارى قۇرلىق - ەۋروپانىڭ اۋزىن اشقىزىپ، كوزىن جۇمعىزىپ جاتقان التايعا دا نازار اۋداراتىن، كوڭىل بولەتىن ۋاقىت جەتتى.

ءبىر عانا جاندى مىسال كەلتىرە كەتەيىن. مىناۋ بىزبەن كورشىلەس جاتقان رەسەيدىڭ تاۋلى التاي رەسپۋبليكاسىندا ارى كەتسە ءجۇز مىڭنىڭ ار جاق، بەر جاعىندا حالىق تۇرادى. تابيعاتىنىڭ دا بىزبەن تەكەتىرەسكە تۇسەرلىك قاۋقارى شامالى. الايدا ول وڭىرگە ءار جىل سايىن 1,5 ميلليوننان استام تۋريستەر كەلىپ، اۋناپ-قۋناپ قايتاتىن كورىنەدى. تۋريزم دەگەن - قىپ-قىزىل اقشا، تۋريزم دەگەن - جاڭا جۇمىس ورىندارى. قازىرگىدەي قارجىلىق داعدارىستا ونداي مەلجەمدى قارجى بىزگە دە كوپتىك ەتە قويماس ەدى.

ەگەر شىعىستا، ونىڭ ىشىندە جاڭاعى شەكارالىق اۋدانداردا تۋريزم كۇرت دامىسا، حالىق بۇل جاقتان كوشكەندى قويىپ، وسى ايماققا كەلىپ قونىستانۋعا ىنتىق بولارى ءسوزسىز. سوندا بارىپ ءبىز شەكارانى دا، كىندىك جۇرتىمىزدى دا ساقتاپ قالامىز، - دەيدى وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ بىرنەشە مارتە دەپۋتاتى، بەلگىلى كاسىپكەر تەمىربەك يسابايەۆ.

- ىشكى تۋريزمنەن باستالىق دەپ وتىرمىز شارۋانى. 2015-جىلى قانداي شارالار كەشەنى كەزەكتە تۇر دەيسىز بە؟ ماسەلەن، ۇكىمەتتىڭ قاۋلىسى نەگىزىندە «شىعىس قازاقستانداعى تۋريستىك سالانى دامىتۋدىڭ 2020- جىلعا دەيىنگى جول كارتاسى» اتتى جوبا بەكىتىلدى. سول جوبانىڭ نەگىزىندە جاسالىنعان، وڭىردەگى تۋريستىك ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋدىڭ 20 شاعىن جوباسى باستى نازاردا. ولاردىڭ 18 ءى جەرگىلىكتى ماڭىزى بار جولداردى رەتتەۋگە باعىتتالسا، 2 ءى ءۇرجار مەن كاتونقاراعايداعى بۇرىنعى اۋەجايلاردى قالپىنا كەلتىرۋدى قاراستىرادى. جولى جوق وڭىرگە تابيعاتى ون جەردەن مايىسىپ تۇرسا دا، تۋريستەر اتتاپ باسپايدى.

سوندىقتان ەلباسى بۇل ماسەلەگە ەرەكشە ەكپىن ءتۇسىرىپ وتىر. 2015-2017-جىلدار ارالىعىندا مۇلدەم جاڭا ءتۇس الىپ، قايتارا جاڭعىراتىن استانا - وسكەمەن، وسكەمەن - الماتى كۇرە جولدارى شىعىسقا باعىتتالاتىن تۋريزمگە جارقىن بولاشاق اشىپ بەرە مە دەگەن ۇمىتتەمىز، - دەيدى وبلىستىق تۋريزم جانە سىرتقى ساۋدا باسقارماسىنىڭ باستىعى ەرجان سەمبينوۆ.

قازاقستاننىڭ بايلىق ءارى تابيعات برەندى سانالار شۇعىلالى شىعىستا كورگەن جاندى كوركىمەن تامساندىرار، ونان كەيىن ماڭگى باقيدا ساعىندىرىپ جۇرەر ءجاننات جەرلەر جەتىپ ارتىلادى. كەربەز كاتونقاراعاي، بالىعى تايداي تۋلاعان، باقاسى قويداي شۋلاعان مارقاكول، زايسان، الاكول، جۇمباق تا تىلسىم سىرلى تارباعاتاي، پايعامبارلار مەكەنى - شىڭعىستاۋ، جيدەباي، قانشاما عاسىرلىق شەجىرەنى باۋىرىنا باسىپ جاتقان ءۇرجار، ماقانشى...

اتتەڭ، وسىلاردىڭ بارلىعى دەرلىك شەكارا سىزىعى بويىندا جاتىر. اتتەڭ، وسىلاردىڭ زايساننان باسقاسىنىڭ بارلىعى دا كەشەگى وڭتايلاندىرۋ ساياساتىنىڭ سول جامباسىنا ءتۇسىپ، وماقاسىپ، اۋدان ورتالىعى دارەجەسىنەن ايىرىلىپ قالعاندار... اتتەڭ!..

شىنىندا دا... ءبىز شەكارادان نەگە قاشىپ بارامىز وسى؟

الىبەك قاڭتارباي

«قازاقستان زامان» گازەتى