دىڭ شياۋپيڭ - ەلدى جاڭا ومىرگە باستاعان ۇلى تۇلعا

استانا. قازاقپارات - ازيا مەملەكەتتەرىنىڭ ءوز ەلدەرىن جاڭعىرتۋدا تاماشا تابىستارعا قول جەتكىزگەن باسشىلارىنا وسى اۆتورلىق ايداردىڭ اياسىندا جەكە-جەكە ماقالا ارناپ كەلەمىز.

جاۋلارى باسىپ الىپ، قيراتىپ تاستاعان ءبىر كەزدەگى ۇلى يمپەريانىڭ جۇرتتا قالعان جۇقاناسىنداي، زايىرلى بيلىگى مەن ءدىني بيلىگى بىتىسىپ كەتكەن، دامىعان دەرجاۆالاردىڭ الدىندا ەكونوميكالىق جاعىنان كىرىپتار، كۇنى وتكەن مونارحيادان جاڭارعان تۇركيا جاساپ شىققان مۇستافا كەمال اتاتۇرىك پەن ارتتا قالعان وتار ەلدى يندۋسترياسى دامىعان الەم كوشباسشىلارىنىڭ بىرىنە اينالدىرۋدىڭ كوزىن تاپقان مالايزيا ليدەرى ماحاتحير موحاماد تۋرالى بۇرىن جازعانبىز.

سينگاپۋردى 31 جىل باسقارىپ، مىنا الىپ مەملەكەتتەر الەمىندە شاعىن مەملەكەتتىڭ، شاعىن بولعاندا كولەمى مەن قورلارى ءسوزدىڭ تۋرا ماعىناسىندا دا، جاناما ماعىناسىندا دا قالا اۋماعىمەن شەكتەلگەن مەملەكەتتىڭ دە تابىسقا جەتۋى مۇمكىن ەكەنىن جۇرتتىڭ بارىنە دالەلدەپ بەرگەن لي كۋان يۋدىڭ ەرەن ەڭبەگى جايىندا جازۋىمىزعا جاقىندا ونىڭ ومىردەن ءوتۋى سەبەپ بولدى.

ال ميللياردتان استام حالقى بار قىتايداي ەلدى از عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە ءدۇر سىلكىنتكەن، سونداي الىپ مەملەكەتتىڭ جاعدايىندا بولماي قويمايتىنداي كورىنەتىن قاتەلىكتەرگە ۇرىنباي وتكەن ۇلى رەفورماتور دىڭ شياۋپيڭ  جايىندا جازۋعا نەندەي جاعداي قوزعاۋ سالىپ وتىر؟

ول -  سينگاپۋر كوسەمى تۋرالى 27 - ناۋرىزداعى سول ماقالادا كەلتىرىلگەن «لي كۋان يۋدىڭ ومىردەن وتۋىمەن دۇنيە ءجۇزى ⅩⅩ عاسىردىڭ اسا كورنەكتى رەفورماتورىنان ايىرىلدى -  تەگىندە، ونىمەن تەك دىڭ شياۋپيڭ عانا قاتار تۇرا الاتىن بولار» دەگەن باعا.

سول باعا گازەتكە شىعىسىمەن جازعاندارىمىزدى قالدىرماي قاراپ جۇرەتىن ءبىر تۇستاس قالامگەر الماتىدان حابارلاسىپ: «ەندى دىڭ شياۋپيڭ جايىندا جازۋىڭ كەرەك شىعار» دەگەنى. نەسى بار، ابدەن ورىندى. قاجەتتى ادەبيەت جەتكىلىكتى. «ج ز ل» سەرياسىنان 2013 - جىلى شىققان ا. پانسوۆتىڭ ويلى ەڭبەگىمەن جاقسى تانىسپىز.

وعان قوسا ۆ. ۋسوۆتىڭ «ستيلسەرۆيس» باسپاسىنان 2009 - جىلى جارىق كورگەن «دىڭ شياۋپيڭي ەگو ۆرەميا»، دجەيمس كيندجدىڭ «كيتاي، كوتورىي پوترياس مير» كىتاپتارىن وقۋمەن شەكتەلدىك. قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ «بەلاسۋ»، «نۇر مەن كولەڭكە» اتتى كىتاپتارىنداعى دىڭ شياۋپيڭگە قاتىستى قۇندى دەرەكتەردىڭ، ۆەنەسسا ۋيتكومب پەن مايكل بەنسوننىڭ «سوۆرەمەننىي كيتاي» اتتى تانىمدىق كىتابىنىڭ دا پايداسىن كوردىك.

ينتەرنەت ماتەريالدارى بولسا-بولماسا شاش-ەتەكتەن. ەڭ باستىسى -  قىتايعا التى رەت جولىمىز تۇسكەن، ەلدىڭ بەس قالاسىندا بولعانبىز، دىڭ شياۋپيڭ ەڭبەگىنىڭ جەمىسىن كوزىمىزبەن كورگەنبىز.

«بۇگىندە كوپ ادامدار جاڭا باستالعان XXI عاسىردى قىتاي عاسىرى دەپ اتايدى. بۇكىل الەم وسىناۋ شىعىس ەلىنە تاڭدانىس سەزىمىمەن قاراپ وتىر، ال كەيبىرەۋلەردە ۇرەي ۇلەسى دە جوق ەمەس. قىتايدىڭ سوڭعى 20  جىلداعى اسەرلى تابىستارى بۇل ەلدى الەمنىڭ ەڭ ءبىر قۇدىرەتتى دە ىقپالدى مەملەكەتىنە اينالدىرىپ، ءتىپتى كۇمان كەلتىرۋشىلەردىڭ وعان دەگەن كوزقاراسىن وزگەرتۋگە، ءسويتىپ «قىتاي كەرەمەتى» تۋرالى ايتا باستاۋعا ءماجبۇر ەتتى» -  قازاقستاندىق «ەركىن قوعام» ينستيتۋتىنىڭ استانا كلۋبى ازىرلەپ، 2005 -جىلى جارىققا شىعارعان «ازياتسكي پرورىۆ» جيناعىنىڭ «قىتاي رەنەسسانسى» تاراۋىنداعى وسى سوزدەردى ارادا ون جىل وتكەننەن كەيىن دە سول كۇيىندە قايتالاۋعا بولادى.

تەك «سوڭعى 20  جىلداعى» دەگەن تۇستى «سوڭعى 30 جىلداعى» دەپ، «ايتا باستاۋعا» دەگەن تۇستى «ايتۋعا» دەپ الماستىرۋ جەتىپ جاتىر. ناپولەوننىڭ «قىتاي ويانعاندا ءدۇن-دۇنيە دىرىلدەپ كەتەدى» دەگەن ءسوزى اقىرى اقيقاتقا اينالدى.

ارينە، مەملەكەتتىلىگىنىڭ تاريحىنىڭ ءوزى مىڭداعان جىلدارمەن ولشەنەتىن قىتاي ەلى ەشقاشان قالىڭ ۇيقى قۇشاعىندا بولعان ەمەس. ازيانى ارتتا قالعان دەۋ دە كوبىنە- كوپ ەۋروپالىق استامشىلدىقتىڭ كورىنىسى. نۇرسۇلتان نازاربايەۆ سوناۋ 1992 - جىلدىڭ وزىندە-اق، بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمى باس اسسامبلەياسىنىڭ مىنبەرىنە العاش كوتەرىلگەندەگى سوزىندە-اق: «ازياداعى ءبىز عاجايىپ جەردە تۇرامىز. الەمنىڭ بارلىق ءىرى دىندەرى -  يۋدايزم، بۋدديزم، حريستياندىق، يسلام -  ءبىزدىڭ قۇرلىقتىڭ قاسيەتتى توپىراعىندا پايدا بولعان. ادامزاتتىڭ بۇكىل رۋحاني ۇستازدارى -  لاو تسزى مەن گۋاتاما بۋددادان، يسا ءماسىح پەن مۇحاممەدتەن باستاپ، وسى زاماننىڭ ماحاتما گانديدىڭ دارەجەسىنە دەيىنگى اسقار ويلى دانىشپاندارى ءبىزدىڭ توپىراعىمىزدان شىققان. سويتكەن ازيا عاسىرلار بويىنا جيناقتالعاننىڭ ءبارىن وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، الەمدىك ىنتىماقتاستىق پەن ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىكتىڭ جاڭا تۇجىرىمداماسىن جيناقتاي الماي ما؟» دەپ ماسەلەنى قابىرعاسىنان قويعان بولاتىن.

ازياداعى ءوزارا ءىس- قيمىل جانە سەنىم شارالارى كەڭەسىن قۇرۋ سول سوزدەن كەيىن قولعا الىنعان ەدى. سونىمەن بىرگە، تاريحتىڭ ەۋروپانىڭ تاسىن ورلەتكەن سوڭعى ءۇش ءجۇز جىلى ازيانىڭ اسقاقتاعان التى مىڭ جىلدىعىن كولەگەيلەپ كەتكەنى دە راس. ازيانىڭ قايتا اسقاقتاۋىن باستاپ بەرگەن باستى فاكتور ءبىزدىڭ ۇلى كورشىمىز -  قىتايدىڭ الەمنىڭ ساياسي ساحناسىنان وزىنە لايىقتى ورنىن الۋى دەسەك، سول ءىستى باستاپ بەرگەن ادامدى ارداقتاي اتاۋدى، وقىرماندارىمىزعا ونىڭ وزگەشە ءومىرىن ونەگە ەتۋدى پارىزىمىز سانايمىز.

***

ءسوز باسىندا مىنا جايدى ەسكەرتىپ العىمىز بار. كەز كەلگەن تاريحي تۇلعانىڭ ەڭبەگىن باعالاۋ ءۇشىن ونىڭ قانداي ءىس تىندىرعانىن عانا ەمەس، سول ءىستى قانداي جاعدايدا باستاعانىن دا ءبىلۋ شارت. 1976 -جىلعى قىركۇيەكتە «ۇلى جولباسشى» ماۋ زىدۇڭ ومىردەن وتكەندە سول كەزگە دەيىن «ۇلكەن سەكىرىس» جانە «مادەني رەۆوليۋتسيا» دەيتىن اۆانتيۋرالىق ەكسپەريمەنتتەرگە بايلانىستى قاسىرەتتى كەزەڭدەردى باستان كەشكەن قىتاي اسا قيىن جاعدايدا بولاتىن.

ول كەزدە قىتايدا جۇمىسسىزدار 120 ميلليونداي دەپ ەسەپتەلەتىن، 200 ميلليوننان استام ادام ۇنەمى اشقۇرساق جۇرەتىن. ءومىردىڭ ورتاشا ۇزاقتىعى 35-40 جاستى قۇرايتىن. قىتاي شارۋالارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى جەردى اعاش سوقامەن وڭدەيتىن، ال باستى جانە جالعىز دەرلىك تاعام ءتۇرى كۇرىش ەدى.

1958 -جىلى ورىستەتىلگەن اتاقتى «ۇلكەن سەكىرىستى» ويلاپ تابۋشىلار بولات ءوندىرۋدى تۇبەگەيلى ۇلعايتىپ، انگليانى باسىپ وزامىز دەپ شەشتى. اۋلالاردا كىشكەنتاي دومنالار سالىنا باستادى، شارۋالاردى حالىقتىق كوممۋنالارعا قۋىپ تىعىپ، ءتىپتى ۇساق مەنشىكتەر قوعامداستىرىلدى. ءار دەرەۆنيا، كوممۋنا، فابريكا، ءتىپتى مەكتەپ تەمىر بالقىتۋعا مىندەتتى بولدى. ناۋقان ماۋ زىدۇڭنىڭ «ءۇش جىل قاجىرلى جۇمىس، ون مىڭ جىل باقىت!» دەگەن ۇرانىمەن ءجۇردى. اسىرەسە اۋىل تۇرعىندارىنا قيىن ءتيدى، ويتكەنى، دەرەۆنيالاردىڭ كوپشىلىگىندە تەمىر رۋداسى بولمادى، سودان دا بەرىلگەن جوسپاردى ورىنداۋ ءۇشىن تۇرمىستىق زاتتاردى بالقىتۋعا جىبەرىپ جاتتى. بۇكىل ەلدە جۇمىس اسپابى قاجەتسىز تەمىر قۇيماسىنا بالقىتىلدى. ەگىس دالاسىنداعى جۇمىس پەن ەكونوميكانىڭ باسقا سالالارىنداعى قىزمەت ءىس جۇزىندە توقتاتىلدى.

1959 -جىلدىڭ باسىنا قاراي «ۇلكەن سەكىرىستىڭ» ساتسىزدىككە ۇشىرايتىنى ايقىندالدى. ونىڭ سالدارى تىم سويقان بولدى: اۋىل شارۋاشىلىعى تولىق كۇيرەپ، كەلەسى ءۇش جىلدىق اشارشىلىق 43 ميلليون ادامنىڭ ءومىرىن جالمادى. بۇل ءتىپتى ميللياردتان استام حالقى بار قىتاي ءۇشىن دە ەداۋىر سان.

«ۇلى جولباسشىنىڭ» قايتىس بولۋى قىتاي ومىرىندەگى تۇتاس ءداۋىردىڭ اياقتالعانىن ءبىلدىردى. كوپتەگەن جىلداردان كەيىن العاش رەت قىتاي قوعامىندا ەلدىڭ ونداعان جىلدار سوتسياليزم جاعدايىندا دامىعانىنا جانە بۇكىل قىتاي حالقىنىڭ قاجىرلى دا جانقيارلىق ەڭبەگىنە قاراماستان، قىتايدىڭ قانداي دا ءبىر ەلەۋلى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزە الماي-اق قويۋى، ال ەڭ باستىسى -  مەشەۋلىك پەن كەدەيلىكتى ەڭسەرە الماۋى نەلىكتەن دەگەن ماسەلەنى اشىق كوتەرىپ، تالقىلاي باستادى.

ورىستەگەن پىكىرسايىس پارتيالىق باسقارۋشىلار مەن ەكونوميست عالىمداردان باستاپ قاتارداعى ازاماتتارعا دەيىن -  بۇكىل قوعامدى قامتىدى. پىكىرسايىستاردىڭ اۋانىن قىتاي رەفورمالارىنىڭ بولاشاق ساۋلەتشىسى دىڭ شياۋپيڭ ايقىندادى. دىڭ شياۋپيڭنىڭ دۇنيەتانىمى ءۇش ۇستىننىڭ: ماركسيزم يدەيالارىنىڭ، باتىس الەمىنىڭ ناقتى بولمىسىن ءبىلۋدىڭ جانە ءوز حالقىنىڭ تاريحى مەن پسيحولوگياسىن جەتىك ءتۇسىنۋدىڭ ىقپالىمەن قالىپتاستى.

قىتاي ەكونوميكاسىن تۇبەگەيلى رەفورمالاۋدىڭ وتە قاجەتتىگىن ايقىن تۇسىنە وتىرىپ، دىڭ شياۋپيڭءوز ويلارىن ماۋ زىدۇڭ بار كەزدە- اق، 1974 -جىلى ق ك پ- نىڭ Ⅸ سەزىندە العاش رەت ايتقان ەدى. كوپ ادامدار ءۇشىن بۇل اشىق كۇندە جاي ويناعانداي بولدى. ول مۇنداي رەفورماتورلىققا قالاي كەلگەن ەدى؟ دىڭ شياۋپيڭ 1904 -جىلعى 22 -تامىزدا سىچۋان پروۆينسياسىنىڭ گۋانان ۋەزىندە جەرگىلىكتى شەنەۋنىكتىڭ وتباسىندا تۋعان.

ون التى جاسقا جەتە سالىسىمەن دىڭ وقۋ ءۇشىن فرانسياعا اتتانادى. ول وندا العاش رەت ك. ماركس پەن ف. ەنگەلستىڭ يدەيالارىمەن تانىسادى. سولاردىڭ ىقپالىمەن ول جاس قىتاي رەۆوليۋتسيونەرلەرىنىڭ ءبىرى جوۋ ىنلايمەن جاقىنداسادى. ونىمەن دوستىق كەيىننەن دىڭنىڭ ومىرىندە ماڭىزدى ءرول اتقارادى. 1925 -جىلى دەن فرانسۋز پوليتسياسىنىڭ «قارا تىزىمىنە» ىلىگەدى دە، ەلدى تاستاپ كەتۋگە ءماجبۇر بولادى.

ول كەڭەس وداعىنا جول تارتادى، وسىندا ماسكەۋدەگى قىتاي ەڭبەكشىلەرىنىڭ كوممۋنيستىك ۋنيۆەرسيتەتىنە قابىلدانادى. ۋنيۆەرسيتەتتەگى وقۋ دىڭنىڭ كوممۋنيستىك كوزقاراسىن ءبىرجولاتا ورنىقتىردى. 1927 -جىلعى قىركۇيەكتە ول قىتايعا ورالادى، بۇل كەزدە ەل ازامات سوعىسىنىڭ وت-جالىنىنا ورانعان ەدى. باستى قارسىلاسۋشى كۇشتەر چان كايشيدىڭ (جياڭ جيەشى - رەد.) ۇلتشىل-گوميندانشىلارى مەن ماۋنىڭ كوممۋنيستەرى بولاتىن. 1931 -جىلعى قىركۇيەكتە ۇزاققا سوزىلعان ازامات سوعىسى قانسىراتقان قىتايعا جاپونيا باسىپ كىرگەندە ەلدەگى جاعداي بۇرىنعىدان دا شيەلەنىسە ءتۇستى.

سىرتقى قاتەر جاعدايىندا ورتاق جاۋعا بىرلەسىپ قارسى تۇرۋ ءۇشىن ماۋ زىدۇڭمەن چان كايشي بىتىمگە باردى. 1945 -جىلى، جاپونيانىڭ ءسوزسىز تىزە بۇگۋىنەن كەيىن، قىتايداعى ازامات سوعىسى جاڭا كۇشپەن بۇرق ەتە قالدى. ۋاقىتشا وداقتاستار - كوممۋنيستەر مەن گومينداڭشىلار -  قايتادان بارريكادانىڭ ەكى جاعىنا شىقتى. ازامات سوعىسى 1949 - جىلعا دەيىن جالعاسىپ، چان كايشيدىڭ جەڭىلىسىمەن جانە تايۆان ارالىنا قۋىلۋىمەن اياقتالدى. ناق وسى كەزەڭدە دىڭنىڭ دەربەس ۇستانىمى قالىپتاسا باستايدى، بۇل ۇستانىم كەيىننەن ونىڭ ءوز باسىنا تالاي قيىندىق تۋدىرادى، ال ەلگە وركەندەۋ مەن ساتتىلىك اكەلەدى. 1932-1935 -جىلدارى ول جوعارى پارتيالىق باسشىلىقتىڭ قاھارىنا ۇشىراپ، ءوزىنىڭ العاشقى قۋعىندالۋىن باستان كەشەدى.

الايدا، بايىرعى دوسى جوۋ ىنلايدىڭ قولداۋى وعان قاتال جازادان قۇتىلۋعا مۇمكىندىك بەردى. 1949 -جىلى قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسى جاريالاناتىن كەزدە دىڭ شياۋپيڭ قىتاي كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولىپ، تالانتتى دا جەڭىلمەس اسكەري قولباسشىلاردىڭ ءبىرى رەتىندە داڭققا بولەنگەن ەدى. ماۋعا ەڭ جاقىن جۇرگەن ساياساتشى دىڭ شياۋپيڭنىڭ قىزمەتى ەندى بيلىكتىڭ ورتالىق ارنالارىندا ورىستەۋگە ءتيىستى بولىپ كورىنگەن.

ءبىراق تا ساق ءارى كۇمانشىل ماۋ زىدۇڭ ۇلكەن ءۇمىت كۇتتىرگەن دىڭدى 8- ارميانىڭ باستىعى ەتىپ، جاس مەملەكەتتىڭ شەتكى شەپتەرىن «نىعايتۋعا» جىبەردى. سولاي بولساداعى، 1956 -جىلى دىڭ شياۋپيڭ ق ك پ- نىڭ باس حاتشىسى بولىپ سايلانىپ، پارتيادا ءتوراعادان كەيىنگى ەكىنشى ادامعا اينالادى. ەندى دىڭ ەلدى باسقارۋعا تىكەلەي قاتىسۋدىڭ ناقتى مۇمكىندىگىنە يە بولادى.

جانە وسى ساتتەن باستاپ ونىڭ ءوز ۇستانىمى ماۋ زىدۇڭنىڭ كوزقاراستارىنا بارعان سايىن ءجيى كەرەعار كەلە بەرەدى. اسىرەسە بۇل «ۇلكەن سەكىرىس» ساياساتى باستالعاندا اشىق كورىنەدى. ال بۇل ساياساتتىڭ سالدارلارى قانداي بولعانىن جاڭا ايتىپ وتتىك. دىڭ ءاردايىم «بوس ءسوز از بولسىن، ناقتى ءىس كوپ بولسىن» قاعيداتىن ۇستاناتىن، وسى جولى دا ول «ۇلكەن سەكىرىستەن» كەيىن دەرەۋ ماۋنىڭ ساياساتىنىڭ سالدارىن تۇزەتۋگە كىرىستى. دىڭ شياۋپيڭنىڭ «جەكە مەنشىك شارۋاشىلىق -  ەگەر ول تيىمدىلىك اكەلسە، جامان ەمەس. مىسىقتىڭ ءتۇسى قانداي ەكەنىندە تۇرعان نە بار، ول تىشقان ۇستاسا بولدى» دەگەن قاناتتى تىركەسى ناق وسى ۋاقىتتا ايتىلعان. 1960- جىلداردىڭ باسىندا- اق ماۋنىڭ توڭىرەگىندەگى كوپتەگەن پاراساتتى وي ادامدارى ەلدىڭ ەكونوميكالىق جانە ساياسي ومىرىندەگى رەفورمالاردىڭ قاجەتتىگىن ايقىن ءتۇسىندى. دىڭ شياۋپيڭنىڭ پارتيالىق باسشىلىقتىڭ ساياسي ارناسىن ىرىقتاندىرۋ ارەكەتى ساتسىزدىككە ۇشىرادى. بۇل دەننىڭ ەكىنشى ساياسي «اجالىنىڭ» سەبەبىنە اينالدى، بۇل «مادەني رەۆوليۋتسيانىڭ» باستالۋىمەن تۇسپا-تۇس كەلدى.

1967 -جىلى ول ق ك پ- نىڭ باس حاتشىسى لاۋازىمىنان شەتتەتىلىپ، قاماۋعا الىنادى. بۇل كەزدە جازالاۋ ماشينەسىنىڭ جايپاۋىشىنا دىڭنىڭ ءىس جۇزىندە بارلىق سەرىكتەستەرى تۇسكەن بولاتىن. «كاپيتاليستىك جولمەن ءجۇرۋشى ءبىرىنشى ادام» دەپ جاريالانعان رەسپۋبليكا ءتوراعاسى ليۋ شاۋشي تۇرمەدە ولەدى. دىڭ شياۋپيڭدى «كاپيتاليستىك جولمەن ءجۇرۋشى ەكىنشى ادام» دەپ اتاعانىمەن، ونىڭ ءوزى امان قالادى. ونى ايىپتاپ، جياڭشي پروۆينسياسىنا «قايتا تاربيەلەۋگە» ايداتادى، ءبىر كەزدەرى ول بۇل جاققا قىزىل ارميانىڭ جەتىنشى كورپۋسىن باستاپ سالتاناتپەن كىرگەن ەدى. ءبىراق بۇل جولى دىڭ مۇندا تراكتور زاۋىتىنىڭ سلەسارى، ال ونىڭ ايەلى بۇراما شەگە جۋۋشى رەتىندە كەلەدى. دىڭ شياۋپيڭ ول كەزدە 65 جاستا ەدى. جياڭشيدە دىڭ التى جىل بولدى. 1973 -جىلى دىڭ شياۋپيڭ بيلىك وليمپىنە قايتا ورالادى.

سول كەزدەگى قىتاي ۇكىمەتىنىڭ باسشىسى جوۋ ىنلايدىڭ ون ەكى ورىنباسارىنىڭ ءبىرى بولىپ، ەلدىڭ مەملەكەتتىك جانە ساياسي ومىرىنە قايتادان قوسىلادى. ءبىراق 1976 -جىلعى قاڭتاردا جوۋ ىنلايدىڭ قايتىس بولۋى جانە ماو توڭىرەگىندەگى جىمىسقىلىق دىڭنىڭ قايتا قۋعىندالۋىنا سوقتىردى. ونى بارلىق پارتيالىق جانە باسقا لاۋازىمداردان كەتىردى. بۇل كەزدە ماۋ ەلدە «دەن سياوپيندى سىناۋ جانە دۇرىس ۇيىمدىق تۇجىرىمداردى قايتا قاراۋدىڭ وڭشىل ۋكلونيستىك قۇيىنىنا سوققى بەرۋ» (ماو تسزەدۋننىڭ ءوز تۇجىرىمى) جونىندەگى ناۋقاندى ورىستەتتى. الايدا بۇل اكسيا ويداعىداي ناتيجە بەرمەدى. كەرىسىنشە، ەل تۇرعىندارىنىڭ كوز الدىندا دەن حالىقتىق باتىرعا اينالدى. 1976 -جىلى 83 جاستاعى ماۋ زىدۇڭ قايتىس بولعاننان كەيىن دىڭ شياۋپيڭ بەيجىڭگە ورالدى.

ق ك پ ورتالىق كوميتەتىنىڭ ماۋسىم پلەنۋمىندا ول ق ك پ وك ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، اسكەري كەڭەس ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى جانە ق ۇ ا ا باس شتابىنىڭ باستىعى، ق ح ر مەمكەڭەسى پرەمەرىنىڭ ورىنباسارى بولىپ بەكىتىلەدى. دىڭ شياۋپيڭءبىرىنشى لاۋازىمداردى الماعانىمەن، جۇرتتىڭ ءبارى دە بيلىك تىزگىنى جانى ءسىرى دىڭنىڭ قولىندا ەكەنىن جاقسى ءتۇسىندى. ول جاڭا باسشىلار بۋىنىنىڭ ۋاقىتى كەلدى دەپ ءبىلىپ، ادەيى جاستاردى العا جىلجىتتى. سونىمەن قاتار، دىڭ قايتىس بولعان ماۋ زىدۇڭنىڭ قوشەمەتتەلۋىن ساقتاپ قالدى. ونىڭ قاتەلىكتەرىن اتاپ كورسەتە وتىرىپ، ول ءوز ارەكەتىن ماۋنىڭ شىنايى ىلىمىنە ورالۋ رەتىندە سيپاتتادى. دىڭ تاعى دا جەڭىسكە جەتتى، سونىمەن ءوز يدەيالارىن ىسكە اسىرۋ مۇمكىندىگى اقىرى اشىلدى. قىتايداعى رەفورمالاردىڭ باستاپقى نۇكتەسى دەپ قىتاي كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ 1978 -جىلعى Ⅲ پلەنۋمى سانالادى، وندا ءتورت جاڭارۋ باعدارىنىڭ باستالعانى جاريالانعان بولاتىن. ءوز حالقىن تاماشا بىلگەن جانە ماركسيستىك قاعيداتتاردى بەرىك ۇستانعان، سونىمەن بىرگە وسى زامانعى الەمنىڭ سىرىن تەرەڭ تۇسىنگەن دىڭ قىتاي قوعامىن دامىتۋدىڭ جاڭا مودەلىن -  قىتايلىق ەرەكشەلىگى بار سوتسياليزم مودەلىن ۇسىندى.

جاڭارۋدى داستۇرلەرگە قارسى قويمايتىن بۇل جول حالىقتىڭ كوڭىلىنە بىردەن قونا كەتتى. دىڭ شياۋپيڭ بولاشاققا ارنالعان ءوز ستراتەگياسىنىڭ باستى باسىمدىلىقتارىن «الدىمەن حالىقتى تاماقتاندىرىپ، سودان كەيىن قۇرىلىس جۇرگىزۋ كەرەك»، دەپ ايقىن تۇجىرىمدادى.

دىڭ ستراتەگياسى 2050 -جىلعا دەيىنگى كەزەڭدى قامتيدى. وندا ءۇش نەگىزگى كەزەڭ ايشىقتالعان: ءبىرىنشى كەزەڭدە -  1981-1990 -جىلداردا -  حالىقتى ازىق- تۇلىكپەن جانە ەڭ قاجەتتى تاۋارلارمەن قامتاماسىز ەتۋ، ەكىنشى كەزەڭدە -  1990-2000 -جىلداردا -  ءوندىرىس كولەمىن ۇلعايتۋ جانە حالىقتىڭ تۇرمىس دەڭگەيىن ەكى ەسە كوتەرۋ، ءۇشىنشى كەزەڭدە -  2000-2050 -جىلداردا -  جوعارى دامىعان ەلدەردىڭ ءومىر ساپاسىنا قول جەتكىزۋ مىندەتى العا قويىلدى.

رەفورمالاۋدىڭ باسىم سالالارى رەتىندە ءبىرىنشى كەزەكتە جاڭارتۋ قاجەت بولعان ءتورت باعىت ايقىندالدى: ولار اۋىل شارۋاشىلىعى، ونەركاسىپ، عىلىم جانە قارۋلى كۇشتەر.

ورىستەگەن جاڭارۋدا شەشۋشى ءرول اگرارلىق رەفورماعا بەرىلدى. سەلو رەفورماسىنىڭ ايرىقشا ءمانى بولدى، ويتكەنى، سول كەزدە اگرارلىق سەكتور قىتاي ەكونوميكاسىنىڭ نەگىزى بولدى، حالىقتىڭ باسىم بولىگى (80 پايىزدان استامى) دەرەۆنيالاردا تۇردى، سوندىقتان دا ونىڭ الەۋمەتتىك پروبلەماسىن شەشۋ -  نە بولۋ، نە بورداي توزۋ ماسەلەسى ەدى.

جالپى، الىپ ەلدى ازىق-تۇلىكپەن قامتاماسىز ەتۋ ءاردايىم قىتايداعى كەز كەلگەن بيلىكتىڭ باس قاتىرار باستى ماسەلەسى بولىپ كەلگەن. ءوزىڭىز ويلاپ قاراڭىزشى: ءبىر ميلليارد ءۇش ءجۇز ميلليون ادامنىڭ ءبىر ميلليارد ءۇش ءجۇز ميلليون اۋىزى كۇن سايىن ءۇش رەت، كەمىندە ءتورت ميلليارد رەت تاماق ىشۋگە ءتيىس!.. العاشقى قادام رەتىندە ماۋشىلدىقتان مۇرا بولىپ قالعان حالىقتىق كوممۋنالار تاراتىلىپ، اتىمەن جاڭا كوزقاراسقا قۇرىلعان وتباسىلىق مەردىگەرلىك ەنگىزىلدى.

ءسويتىپ، جەر وتباسىلارعا مۇراعا قالدىرۋ قۇقىعىمەن جەكە جالعا بەرىلدى. كەيىننەن شارۋالارعا جالداۋ قۇقىن اقىسى ءۇشىن ءۇشىنشى تاراپتارعا بەرۋگە رۇقسات ەتىلدى، مۇنىڭ ءوزى جەرگە جەكەمەنشىك ەنگىزبەي-اق جەر رىنوگىن قۇرۋدى بىلدىرەتىن ەدى. بۇل قادام شىن مانىندە رەۆوليۋتسيالىق قادام بولدى. دىڭ شياۋپيڭنىڭ رەفورمالارى ارقاسىندا بۇگىندە قىتاي اگرارلىق سالادا جوعارى ناتيجەلەرگە قول جەتكىزدى. قىتاي 1,3 ميلليارد ادامدى تويىندىرۋ ماسەلەسىن شەشىپ قانا قويعان جوق، بۇگىندە بۇل ەل ازىق- تۇلىكتىڭ ءىرى ەكسپورتتاۋشىسىنا اينالدى. اگرارلىق سەكتوردى تۇراقتاندىرعاننان سوڭ دىڭ شياۋپيڭ ونەركاسىپ كەشەنىن رەفورمالاۋعا كىرىستى. رەفورمالار باستالعاننان كەيىن جيىرما جىلدان استام ۋاقىت وتكەندە ەكسپورتتىڭ كولەمى 20 ەسە دەرلىك، ال يمپورت كەم دەگەندە 15 ەسە ءوستى. بۇل سيفرلار ايتۋعا عانا وڭاي. ايتپەسە، قىتايداي الىپ ەلدىڭ جاعدايىندا 20 پايىز ەمەس، 15 پايىز ەمەس، 20 ەسە، 15 ەسە ءوسۋ دەگەنىڭىز شىن مانىندە كەرەمەت كورسەتكىش.

تۇتاستاي العاندا قىتاي رەفورمالار كەزىندە عىلىم مەن تەحنيكا سالاسىندا اسەرلى تابىستارعا قول جەتكىزدى، ال يادرولىق جانە عارىشتىق تەحنولوگيالار، جوعارى ەنەرگيا فيزيكاسى، بيولوگيا، ەسەپتەۋ تەحنيكاسى جانە تەلەكوممۋنيكاتسيالار سەكىلدى سالالاردا الەمنىڭ جەتەكشى ەلدەرىمەن باسەكەلەسۋگە ابدەن قابىلەتتى.

بۇل تۇرعىدا قىتايدىڭ قىسقا مەرزىمدە ءوزىنىڭ اسكەري- عارىشتىق كەشەنىن جاساپ، عارىشتىق دەرجاۆاعا اينالا الۋى اتاپ ايتارلىقتاي. «ۇلكەن وزگەرىستەر» كەزەڭىندە ۇلتتىق قارۋلى كۇشتەر -  قىتاي حالىق-ازاتتىق ارمياسى دا تۇبەگەيلى وزگەرىستەرگە ءتۇستى، ال ول 1980 -جىلداردىڭ باسىندا الەمنىڭ ەڭ كوپ ادامدىق، ءبىراق ناشار جاراقتانعان ارميالارىنىڭ ءبىرى بولاتىن. «ءتورت جاڭارۋ» ۇرانى جاريالانىپ، ول ويداعىداي ىسكە اسىرىلعاننان كەيىن ەلدەگى زيالىلار «بەسىنشى جاڭارۋدى» -  قوعامدى دەموكراتيالاندىرۋدى دا تالاپ ەتە باستادى. ءبىراق بۇل تۇرعىدا دىڭ شياۋپيڭنىڭ ءوز پىكىرى بار ەدى. قوعامدا تۇراقتىلىق پەن ءتارتىپتى قالپىندا ۇستاۋ رەفورمالاردى ىسكە اسىرۋدىڭ باستى كەپىلى، دەپ اتاپ كورسەتكەن بولاتىن دىڭ شياۋپيڭ.

مۇندا دا ول دانا ەل بيلەۋشىسىنىڭ شەشۋشى مىندەتى -  مەملەكەتتە ءتارتىپ پەن تەپە-تەڭدىكتى ۇستاپ تۇرىپ، تارتىپسىزدىك پەن بەي-بەرەكەتسىزدىككە جول بەرمەۋ دەپ ۇيرەتكەن كونفۋتسيدىڭ ويىن قايتالادى. دىڭ شياۋپيڭ 1980 -جىلعى اقپاندا كونستيتۋتسيادان «پىكىرلەردى كەڭىنەن ايتۋ، كوزقاراستاردى تولىق بايانداۋ، كەڭ پىكىرتالاس» تۋرالى قاعيدانى الىپ تاستاۋدى ۇسىندى. ءىس جۇزىندە بۇل قادام رەفورمالاردان ساياسي قۇرامداستىقتى شىعارىپ تاستادى. سول تۇستا بۇل وزگەرىسكە بايلانىستى باتىستاعىلاردىڭ قالاي باجىلداعانىن شامالاۋ قيىن ەمەس بولار. وڭتۇستىك- شىعىس ازيا ەلدەرىنىڭ تاجىريبەسىنە نەگىزدەلگەن ازيالىق جاڭارۋ مودەلى ءۇشىن تۇتاستاي العاندا قاتاڭ كەزەڭ- كەزەڭدىك ءتان ەكەنىن اتاپ وتكەن ءجون، مۇندا ساياسي جۇيەنى ىرىقتاندىرۋدىڭ الدىندا مىندەتتى تۇردە قارقىندى ەكونوميكالىق دامۋ كەزەڭى بولادى.

بۇل ەلدەردىڭ تاجىريبەسى قاتاڭ مەملەكەتتىك بيلىكتىڭ وتپەلى قوعامداردا ەداۋىر رەفورماتورلىق قابىلەتكە يە ەكەندىگىن كورسەتىپ بەردى. ايتقانداي، قازاقستان دا وتپەلى قوعامدار قاتارىنا جاتادى. رەفورمالار مەن اشىقتىق ساياساتى جاريالانعاننان كەيىن كوپتەگەن باتىس تالداماشىلارى قىتايداعى قوعامدىق قۇرىلىس كوپ كەشىكپەي اۋىسادى دەپ بولجام ايتا باستاعان ەدى. ءبىراق دىڭ شياۋپيڭءوز ەلىندەگى يدەولوگيالىق قايتا باعدارلانۋدىڭ ءوزىن جوققا شىعارىپ، «نارىق ەكونوميكاسى -  كاپيتاليزمنىڭ ءسينونيمى ەمەس» ەكەنىن ايتۋمەن بولدى.

ستۋدەنت جاستاردىڭ تيانانمىن، دالمە-ءدال «اسپاناستى تىنىشتىعى» دەپ اۋدارىلاتىن الاڭىندا 1989 -جىلدىڭ كوكتەمىندەگى دەموكراتيا، كوپپارتيالىلىق ينستيتۋتىن ەندىرۋ جانە سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەس ۇرانىمەن باس كوتەرۋىن دىڭ شياۋپيڭ ساقتانا قارسى الدى. ول بۇل وقيعاعا ەلدەگى ساياسي تۇراقتىلىق پەن الەۋمەتتىك ءتارتىپتى بۇزۋعا ۇمتىلىس رەتىندە، «مادەني رەۆوليۋتسيا» جىلدارىنداعى حۇڭىيبيڭدەردىڭ قيراتۋلارى سەكىلدى بەيبەرەكەتسىزدىك پەن رەتسىزدىك قاتەرى رەتىندە باعا بەردى، اسپاناستى ەلىنىڭ تىنىشتىعىنا تونگەن قاتەر دەپ قارادى.

باس الاڭداعى ميتينگ جەتى اپتاعا سوزىلدى، سودان كەيىن بيلىك قاتاڭ شارالار قولداندى، اسكەري بولىمشەلەردىڭ كومەگىمەن دەمونسترانتتاردى قۋىپ تاراتىپ، اكسيانىڭ نەگىزگى باستاۋشىلارىن تۇتقىندادى. تالاي ادام وققا ۇشتى. تالاي ادام تانك تابانىندا جانشىلىپ قالدى. الەم جۇرتشىلىعى قىتاي باسشىلىعىنىڭ كۇش قولدانۋ ارەكەتىن ايىپتادى، ءبىراق بۇل جەتەكشى باتىس مەملەكەتتەرىنىڭ قىتايمەن قاتىناسىنا ەشقانداي اسەر ەتكەن جوق. دىڭ ويىننان تاعى دا جەڭىمپاز بولىپ شىقتى. دىڭنىڭ دانالىعى قىتايدىڭ سىرتقى ساياساتىنداعى اتاقتى «ءبىر ەل -  ەكى جۇيە» فورمۋلاسىنان دا ايقىن كورىندى.

1980- جىلداردىڭ باسىندا دىڭ شياۋپيڭ العاش رەت «ءبىر ەل -  ەكى جۇيە» يدەياسىن ايتىپ، ونى تايۆاننىڭ، شياڭگاڭنىڭ جانە اۋمىننىڭ قۇرلىقتىق قىتايمەن بىرىگۋى ءۇشىن ۇسىندى. ءسويتىپ، 1984 -جىلى ق ح ر مەن  ۇلى بريتانيا شياڭگاڭدى قىتايدىڭ قاراۋىنا بەرۋ تۋرالى تاريحي كەلىسىمگە قول قويدى، ول قول جەتكىزىلگەن ۋاعدالاستىققا سايكەس 1997 -جىلعى شىلدەدە ىسكە استى. بۇگىندە شياڭگاڭ -  قىتايدىڭ اجىراماس بولىگى جانە قىتاي ديپلوماتياسىنىڭ تاريحىنداعى اسا ءىرى جەڭىستىڭ نىشانى. وسىناۋ اسا كۇردەلى ماسەلە بويىنشا كەلىسسوزدەردىڭ قالاي جۇرگەنى جايىندا ءبىر مىسالدان-اق پىكىر تۇيۋگە بولادى.

كەلىسسوزدەر تاعى دا توقتاپ قالعان ءبىر ساتتە دىڭ شياۋپيڭ بريتان جاعىنا: «ەگەر ءبىر جىلدان كەيىن كەلىسسوزدەر اياقتالماسا، وندا شياڭگاڭپەن نە بولاتىنىن مەن ءوزىم جاريالايمىن»، دەپ تىكەلەي مالىمدەگەن.

بۇل كەلىسسوزدەر ۇدەرىسىن ايتارلىقتاي جەدەلدەتكەن. وسىنداي قاتاڭ مالىمدەۋمەن دەن بۇكىل الەمگە قىتاي بۇرىنعى ءالسىز دە كەمسىتىلگەن ەل ەمەس، ساناسۋ قاجەت بولاتىن ناقتى كۇش ەكەنىن كورسەتكەن. قىتاي- بريتان ۋاعدالاستىعىنا سايكەس شياڭگاڭ ءوزىن-ءوزى باسقارۋ قۇقى بار ەرەكشە اكىمشىلىك رايون بولىپ جاريالاندى. وعان دەربەس اتقارۋشى، زاڭ شىعارۋشى جانە سوت بيلىگى بولۋىنىڭ، سونداي-اق دەربەس كوشى- قون جانە سالىق ساياساتىن جۇرگىزۋ، ەكونوميكالىق جانە مادەني ىنتىماقتاستىق سالاسىندا ەكىجاقتى حالىقارالىق كەلىسىمدەر جاساسۋ قۇقى بەرىلدى.

شياڭگاڭ بيلىگىنىڭ قۇزىرىنان تىس قالعان جالعىز نارسە -  سىرتقى ساياسات جانە قورعانىس ماسەلەلەرى، ولار تەك پەكيننىڭ قۇزىرەتىنە اۋىستى. 1999 -جىلى قىتاي مەن بۇرىن پورتۋگالياعا تيەسىلى بولعان اۋمىننىڭ بىرىگۋى دە وسىنداي سۇلبا بويىنشا جۇزەگە استى. ا ق ش پەن ق ح ر اراسىندا رەسمي ديپلوماتيالىق قاتىناس تەك 1979 -جىلى ورناپ، وسىدان كەيىن ا ق ش- تىڭ ق ح ر ۇكىمەتىن بىردەن-ءبىر زاڭدى بيلىك، ال تايۆان ارالىن قۇرلىقتىق قىتايدىڭ اجىراعىسىز بولىگى رەتىندە تانىعانى بەلگىلى. بۇگىندە ق ح ر مەن تايۆان اراسىنداعى بارلىق كەلىسپەۋشىلىكتەر ەڭسەرىلدى دەپ ايتۋعا ءالى ەرتەرەك.

الايدا «ءبىر ەل -  ەكى جۇيە» يدەياسىن ىسكە اسىرۋ جونىندە دىڭ شياۋپيڭ جاساعان قادامداردان كەيىن تايۆان بۇعازىنىڭ ەكى جاعىنداعى ۇزاق جىلدارعى ەگەس بىرتىندەپ جۇمسارىپ، سان تاراۋ بايلانىستار كەڭەيە تۇسكەنى تالاس تۋدىرمايدى. دىڭ شياۋپيڭ رەفورمالارى قىتايدىڭ تاعدىرىندا عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە الەمدىك تاريحتا ءوزىنىڭ لايىقتى ورنىن الدى دەۋگە ابدەن بولادى. 1990- جىلداردىڭ باسىنا قاراي ق ح ر- دا ەكونوميكالىق ءوسۋ جىلدىق 12-14 پايىزعا جەتتى.

سول كەزدە- اق «Busіness Week» جۋرنالى قىتايعا «ХХІ عاسىردىڭ ەكونوميكالىق اسقان دەرجاۆاسى» بولۋ جازىلعان دەيتىن بولجام جاساعان ەدى. جاعدايدىڭ ءوزى دە سوعان اكەلە جاتقانداي. ءقازىردىڭ وزىندە قىتاي الەمدەگى ەكىنشى ەكونوميكاعا اينالدى. وسىدان ءبىراز جىل بۇرىن جاپونيانى، ودان كەيىن گەرمانيانى قۋىپ جەتىپ، باسىپ وزعان بولاتىن. قىتايدىڭ بۇل تاماشا تابىسى قىتاي رەفورمالارىنىڭ اتاسى دىڭ شياۋپيڭنىڭ تىكەلەي ەڭبەگى ەدى. دىڭ شياۋپيڭ دۇنيە قالاي جەدەل وزگەرىپ جاتقانىن كوردى جانە باسقارۋشىلاردىڭ جاڭا ۇرپاعىن قالىپتاستىرۋ جونىندەگى ساياساتتى دايەكتىلىكپەن جۇرگىزدى. 1994 -جىلى ول ورنىنا لايىقتى ءىزباسارلار قالدىرىپ، ءوز ەركىمەن وتستاۆكاعا شىقتى.

الايدا ونىڭ ءومىرىنىڭ سوڭعى كۇنىنە دەيىن قىتاي باسشىلارى بارىنشا ماڭىزدى مەملەكەتتىك شەشىمدەر قابىلداۋ كەزىندە پاتريارحپەن كەڭەسىپ تۇردى. دىڭ شياۋپيڭ ەسىمى قازىر دە قىتايدا ەرەكشە قۇرمەتپەن اتالادى. قىتايدىڭ بۇگىنگى باسشىسى شي جينپيڭ بەيجىڭنىڭ شەت تىلدەردەگى ادەبيەتتەر باسپاسىنان وتكەن جىلى ورىس تىلىندە جارىق كورگەن «مەملەكەتتىك باسقارۋ تۋرالى» اتتى كىتابىندا: «ۇلى ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن تايماس جانە قايتپاس كۇش-جىگەر كەرەك. پارتيا، ۇيىمدار، بارلىق ۇلتتار مەن توپتاردىڭ وكىلدەرى، قوعامنىڭ ءتۇرلى شوعىرلارىنىڭ قايراتكەرلەرى ق ك پ ورتالىق كوميتەتىنىڭ توڭىرەگىنە تىعىز توپتاسۋعا، ق ك پ- نىڭ ХVІІІ  سەزىنىڭ رۋحىن جان- جاقتى جۇزەگە اسىرۋعا، دىڭ شياۋپيڭنىڭ تەورياسىن، «ۇشتىك وكىلدىك» تەورياسى مەن عىلىمي دامۋ تۇجىرىمداماسىن باسشىلىققا الۋعا، داۋلەتى ورتاشا قوعام قۇرۋ بارىسىندا جانە سوتسياليستىك جاڭعىرتۋدى جەدەلدەتۋدە جاڭا جەڭىستەرگە قول جەتكىزۋگە، ءسويتىپ ءتۇپتىڭ تۇبىندە ادامزاتتى وركەندەتۋگە جاڭا، قازىرگىدەن دە ۇلكەن ۇلەس قوسۋ ءۇشىن ءاردايىم كىشىپەيىل جانە ابايشىل بولۋعا، قاجىرلى تۇردە كۇرەسۋگە، جان سالا جۇمىس ىستەۋگە، العا قۇلشىنا ۇمتىلۋعا ءتيىس!» دەپ جازعان.

دىڭ شياۋپيڭ 1997 -جىلى 92 جاسىندا قايتىس بولدى. قاراپايىم ءومىر سۇرگەن ادامنىڭ جەرلەنۋى دە قاراپايىم ءوتتى. دىڭ شياۋپيڭنىڭ وسيەتىنە سايكەس ونىڭ ءمايىتى ورتەلىپ، كۇلى مۇحيتتىڭ ۇستىنە شاشىلدى. ول جەرلەۋگە تەك وزىنە جاقىن ادامداردى شاقىرۋدى وتىنسە- داعى 1997 -جىلعى 25 -اقپاندا قىتاي حالقىنىڭ 10 مىڭنان استام ۇزدىك وكىلدەرى وزدەرىنىڭ ۇلى پەرزەنتىمەن قايعىرا قوشتاستى. بۇكىل الەم كوڭىل ايتۋىن بىلدىرگەنىمەن، شەتەلدىك وكىلدەر راسىمگە جىبەرىلمەدى. قىتاي باسشىلىعى ازا اپتالىعىن جاريالادى، ول اپتالىق كەمەڭگەر باسشى، ساياسي جانە اسكەري ستراتەگ، شەبەر ديپلومات جانە قىتايلىق سوتسياليستىك رەفورما مودەلىنىڭ باس ساۋلەتشىسىنىڭ وتكەن ءومىر جولىن وي سارابىنان وتكىزۋگە ارنالدى.

كەيىننەن دە دىڭ شياۋپيڭگە ەسكەرتكىش تە، ماۆزولەي دە تۇرعىزىلمادى. دىڭنىڭ ءوزىنىڭ ەرىك- قالاۋى وسىنداي بولىپتى. بۇل ورايدا ءبىز وتكەن اپتادا وسى ايداردىڭ اياسىندا جاريالانعان ماقالامىزداعى «سينگاپۋر كەرەمەتى -  سول مەملەكەتتى تاقىر جەردەن قۇرىپ، قالىپتاستىرىپ، قۋاتتى ەتىپ، قۇرمەتتى ەتىپ، داۋلەتتى ەتىپ بەرگەن ساياساتكەرگە قويىلعان ەڭ عاجايىپ ەسكەرتكىش» دەگەن ويىمىزدى قايتالاي ايتقىمىز كەلەدى.

قازىرگى قۋاتتى قىتاي، بولاشاقتا بۇدان دا قۋاتتى بولا تۇسەتىن قىتاي -  ەلدى جاڭا ومىرگە باستاعان ۇلى تۇلعانىڭ ەڭ عاجايىپ ەسكەرتكىشى. جىلدار وتكەن سايىن ەڭسەلەنە بەرەتىن ەرەكشە ەسكەرتكىش.

ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ

«ەگەمەن قازاقستان»