ەشكىمنەن جەڭىلمەگەن جىگىتتەر

استانا. قازاقپارات - بۇگىنگى تاڭدا شارشى الاڭدى شايقاپ جۇرگەندەر اراسىندا بىردە-ءبىر جەكپە-جەكتە جەڭىلمەگەن بوكسشىلار جەتەرلىك. الايدا بىرتە-بىرتە ولاردىڭ قاتارى سيرەيتىنى ايدان انىق. قانداي مىقتىعا دا، ەرتە مە، كەش پە، ايتەۋىر ءبىر جەڭىلىستىڭ كەرمەك ءدامىن تاتىن كۇن كەلەدى.

وزگەلەردى ايتپاعاندا، ايگىلى مۇحامەد ءالي مەن دجو لۋيس، داڭقتى دجو فرەزەر مەن دجوردج فورمەن، اتاعى جەر جارعان مايك تايسون مەن لەننوكس ليۋيس سىندى ءوز ءداۋىرىنىڭ تەڭدەسسىز بىلعارى قولعاپ شەبەرلەرى دە كەزىندە وسىنداي كۇيدى باسىنان كەشىرگەن. ءبىراق سپورت تاريحىنىڭ سارعايعان بەتتەرىن پاراقتاساق، جەڭىلمەگەن كۇيى ۇلكەن رينگپەن قوش ايتىسقان جۋان جۇدىرىقتى جىگىتتەردىڭ دە جوق ەمەستىگىنە كوز جەتكىزەمىز. بۇگىنگى اڭگىمەمىز سول ساڭلاقتار جايىندا.

سول ساناۋلى عانا ساڭلاقتاردىڭ ءتىزىمىن روككي مارچيانو باستاپ تۇر. يتاليادان ا ق ش- قا قونىس اۋدارعان اۋقاتى تومەن وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن بۇل جىگىت كوشە مەن سىراحانالاردا توبەلەسىپ ءجۇرىپ، جۇدىرىقتاسۋ ونەرىنىڭ قىر-سىرىنا ابدەن قانىعادى. سودان باسكە تىگىلەتىن اقشاعا قىزىعىپ، ەرەجەسىز جەكپە-جەكتە باعىن سىنادى. كوپ ۇزاماي كاسىپقوي بوكسقا اۋىستى. سپورتتىڭ بۇل ءتۇرى بويىنشا روككيدىڭ باعىندىرماعان بەلەسى جوق. 1947 -1956-جىلدار ارالىعىندا شارشى الاڭدى ارمانسىز شايقاعان مارچيانو اسا اۋىر سالماقتا ايقاسىپ جۇرگەن دۇلەيلەردىڭ بارلىعىن سىپىرا ۇتتى. دجەرسي دجو ۋولكوت، دجو لۋيس، ەززارد چارلز، ارچي مۋر جانە تاعى باسقا ساڭلاقتار يتاليالىق ەميگرانتتىڭ بالاسىنان وڭباي تاياق جەگەنى ەگدە تارتقان جانكۇيەرلەردىڭ ەسىندە.

روككيدىڭ قايسارلىعىنا بارشا جۇرت قايران قالاتىن. ول قورقۋدى، قايمىعۋدى بىلمەيتىن. روككيدىڭ ادامگەرشىلىگى مەن ازاماتتىعى، اقىلى مەن پاراساتى جايىندا دا جىلى پىكىرلەر ءجيى ايتىلاتىن. ءبىر كەزدە ول كارميونو ۆينگي ەسىمدى بوكسشىنى نوكاۋتقا تۇسىرەدى. قارسىلاسى ەكى تاۋلىك بويى اۋرۋحانادا ەس جيا الماي جاتادى. سول جايتتان قۇلاعدار بولعان مارچيانو اۋىر جاراقات العان بوكسشى ەسىن جيعانشا قاسىندا بولىپ، جەكپە-جەكتەن تۇسكەن سىياقىسىن تۇگەلدەي ۆينگيدىڭ قولىنا ۇستاتادى. مۇنداي مارتتىك ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى.

اق ناسىلدىلەر اراسىندا العاشقى الەم چەمپيونى اتانعان روككي مارچيانو ءوز اتاعىن بەس مارتە قورعاپ قالادى. شارشى الاڭعا 49 مارتە كوتەرىلگەن ول بۇل باسەكەلەردىڭ بارلىعىندا جەڭىسكە جەتتى. 43 قارسىلاسىن ەسىنەن تاندىردى.

سپورتتان قول ۇزگەننەن سوڭ روككي بيزنەسكە بەت بۇرادى. ءىسى ورگە باسىپ، ا ق ش- تاعى اۋقاتتى ازاماتتاردىڭ قاتارىنا قوسىلدى. جانىنداعى ادامدارىنا كومەكتەسىپ، كوپشىلىكتىڭ العىسىنا بولەنەدى. الايدا مارچيانونىڭ باقىتتى كۇندەرى ۇزاققا سوزىلمادى. 1969-جىلدىڭ 31- تامىزىندا، ياعني 44 جاسقا تولۋىنا تۋرا ءبىر تاۋلىك قالعاندا ونىڭ جەكە ۇشاعى اپاتقا ۇشىراپ، داڭقتى بوكسشى جارىق دۇنيەمەن قوش ايتىستى.

ايگىلى روككي مارچيانونىڭ ەرلىگىن قايتالاپ، جەڭىلمەگەن كۇيى ۇلكەن سپورتپەن قوش ايتىسقان جەر بەتىندەگى ەكىنشى بوكسشى -  سۆەن وتتكە. نەمىس سپورتشىسى اۋەسقويلار اراسىندا دا اۋىز تولتىرىپ ايتارلىق تابىسقا جەتتى. ول وليمپيادا ويىندارىنا ءۇش رەت قاتىستى. ەكى رەت ەۋروپا چەمپيونى اتانىپ، 1989-جىلعى الەم چەمپيوناتىندا قولا مەدالدى قانجىعاسىنا بايلادى.

1997-جىلدان بەرى سۆەن كاسىپقوي رينگتە كۇش سىناسا باستادى. ەكىنشى ورتا سالماقتاعى مىقتىلاردىڭ بارلىعىنان باسىم تۇسكەن ول التىن بەلبەۋدى بەلىنە تاقتى. ءوزىنىڭ بۇل اتاعىن وتتكە بىرنەشە رەت ءساتتى قورعادى. سۆەننىڭ سوققىسى زىلدەي بولدى دەپ ايتا المايمىز. ول 34 جەكپە-جەگىنىڭ تەك التاۋىن عانا مەرزىمىنەن بۇرىن اياقتادى. وزگە باسەكەلەردە ۇپاي سانىمەن جەڭىسكە جەتتى. 2004-جىلى گەرمانيانىڭ ورەنى بوكستان قول ءۇزدى.

ۇلى بريتانيانىڭ ۇلانى دجو كالزاگەنىڭ دە ەسىمى كوپشىلىككە جاقسى تانىس. ورتا سالماقتا باق سىناعان جىلدارى بۇل سپورتشى ۇلدە مەن بۇلدەگە وراندى. 1993-2008-جىلدار ارالىعىندا 46 جەكپە-جەكتە جەڭىسكە جەتتى. تالاي مارتە الەم چەمپيونىنا تيەسىلى التىن بەلبەۋدى يەلەندى. 32 قارسىلاسىن نوكاۋتقا ءتۇسىردى.

ايگىلى بەرنارد حوپكينس پەن ميكەل كەسسلەر، كريس يۋبەنك پەن بايرون ميتچەلل سىندى ساڭلاقتار كالزاگەنىڭ الدىندا تىزە بۇككەن بولاتىن. 2008-جىلدىڭ 8- قاراشاسىندا نيۋ-يوركتەگى «مەديسون سكۆەر گاردەندە» اتاعى اڭىزعا اينالعان روي دجونستى ۇپاي سانىمەن ۇتقاننان كەيىن، دجو بىلعارى قولعابىن شەگەگە ءىلدى.

سەكسەنىنشى جىلداردىڭ سوڭىندا نيكولاە چاۋشەسكۋدىڭ رەجيمىنەن قاشىپ، گەرمانياعا قونىس اۋدارعان رۋمىنيالىق بوكسشى، الەم چەمپيونى ميحاي لەۋ كاسىپقوي رينگتە دە قوماقتى تابىستارعا قول جەتكىزدى. جارتىلاي ورتا سالماقتا الەم چەمپيونى اتانعان ول 28 كەزدەسۋدىڭ بارلىعىندا جەڭىس تويىن تويلادى. 10 كەزدەسۋدى نوكاۋتپەن اياقتادى.

2002 -2010-جىلدار ارالىعىندا ءبىرىنشى ورتا سالماقتا جۇدىرىقتاسىپ، الەم چەمپيونى اتانعان ۆەنەسۋەلالىق ەدۆين ۆالەروعا تاڭداي قاعارلىق رەكورد تيەسىلى. ول 27 رەت شارشى الاڭعا شىعىپ، بارلىق باسەكەنى ايقىن باسىمدىقپەن اياقتادى. العاشقى 18 كەزدەسۋدە قارسىلاستارىن ءبىرىنشى راۋندتا ۇرىپ جىقتى. ۆالەروعا دەيىن دە كەيىن دە ونداي كورسەتكىشكە ەشكىم قول جەتكىزە العان جوق.

ءبىراق بۇل جىگىتتىڭ تاعدىرى ادام قىزىعارلىقتاي بولمادى. ەدۆين وزگەلەردى بىلاي قويعاندا، تۋعان-تۋىستارىنا مازا بەرمەي، ءجيى-ءجيى قوقان-لوقى كورسەتتى. جۇبايىن بىرنەشە رەت سوققىعا جىعىپ، اقىرى ونى ءولتىرىپ تىندى. 2010-جىلدىڭ 18- ساۋىرىندە ۆالەرو قاماۋعا الىندى. تەمىر تورعا توعىتىلعاننان سوڭ، كەلەسى كۇنى 28 جاستاعى بوكسشى ءوز-وزىنە قول جۇمسادى.

جەكپە-جەكتە جەڭىلمەگەن جىگىتتەردىڭ ءتىزىمى وسىمەن عانا شەكتەلمەيدى. تاعى ءبىر شوعىر سپورتشىلار ەشكىمگە باس يمەگەن كۇيى ۇلكەن سپورتپەن قوش ايتىسقانىن جانكۇيەرلەر جاقسى بىلەدى. ءبىراق ولاردىڭ بارلىعىن تىزبەكتەپ جاتۋدى ءجون كورمەدىك. ءبىز بۇل ماقالامىزدا تەك اتاعى الىسقا جايىلعان بىلعارى قولعاپ شەبەرلەرى جايىندا ءبىراز مالىمەت بەرۋگە تىرىستىق.

عالىم سۇلەيمەن

«ايقىن»