ق ر پرەزيدەنتىنىڭ جولداۋى - جاھاندىق داعدارىستان شىعۋدىڭ جان-جاقتى ويلاستىرىلعان جوسپارى - ق. توقايەۆ
بۇل تۋرالى ق ر پارلامەنتى سەناتىنىڭ ءتوراعاسى قاسىم-جومارت توقايەۆ ايتتى، دەپ حابارلادى سەناتتىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنەن.
«جولداۋ مازمۇنى جاعىنان حالىقارالىق قۇجاتقا اينالدى. الەمدىك ەكونوميكادا ايتۋلى ورنى بار جەتەكشى ورتالىق-ازيا مەملەكەتىنىڭ داعدارىسقا قارسى شارالارى حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ دا، زاماناۋي گەوساياسي ويىنداردىڭ ءىرى ويىنشىلارىنىڭ دا نازارىنا ىلىكتى. پرەزيدەنتىمىزدىڭ حالىققا جولداۋىنا الەمدىك قاۋىمداستىقتىڭ نەگە قىزىعۋشىلىق تانىتىپ وتىرعانى تۇسىنىكتى دە، سەبەبى جولداۋدىڭ ءوزى تالداۋ، پايىمداۋ، تۇجىرىمداۋ ءۇشىن كەلەلى دە كەمەل ويعا تولى»، - دەدى سەنات سپيكەرى.
بۇگىندە الەم اۋىر جاعدايدى باستان وتكەرۋدە، حالىقارالىق جاعداي ناشارلاپ كەتتى. قازاقستان دەرجاۆالاردىڭ سالقىن تەكەتىرەسىنەن تۋىنداعان ساياسي، ەكونوميكالىق وزگەرىستىڭ سالدارىن سەزىنۋدە.
الەم قاۋىمداستىعىنىڭ سوزىلمالى دەرتى ۋشىعا تۇسۋدە: اتاپ ايتساق، باي، كەدەي ەل اراسىنداعى سالقىندىق، ءقاۋىپتى ەكولوگيالىق جاعداي، جۇقپالى اۋرۋلاردىڭ تاراۋى، تۇشى سۋدىڭ تاپشىلىعى، سوزىلمالى اشتىق، ارتىپ كەلە جاتقان جۇمىسسىزدىق. پرەزيدەنت كەلەشەكتە بارشا الەم ساۋلەتى وزگەرەتىنىن جانە جاھاندىق سىناق ءداۋىرىن باستان وتكەرەتىنىمىزگە ەرەكشە توقتالدى. بۇل جولدى جۇدىرىقتاي جۇمىلعان، بىرلىكتى تۋ ەتكەن مىقتى ەل عانا ەڭسەرە الاتىنىن باسا ايتتى.
«پرەزيدەنت جولداۋى وسىنداي بىرىككەن يدەيانى ۇندەدى. بۇل قۇجات سەرپىندى دامىپ كەلە جاتقان مەملەكەت رەتىندە جاھاندىق داعدارىستان شىعۋدىڭ جان-جاقتى ويلاستىرىلعان جوسپارى. مەملەكەت باسشىسى حالىق ءومىرىنىڭ جاقسارۋى ءۇشىن ورنىقتى ەكونوميكالىق دامۋدى قامتاماسىز ەتۋگە قۋاتتى قارجى رەسۋرستارىن جۇمساۋدى ۇسىندى»، - دەپ اتاپ ءوتتى ق. توقايەۆ.
بۇل ستراتەگيالىق جوسپاردىڭ تابىسقا جەتۋىنە 2007-2009 - جىلدارداعى داعدارىسقا قارسى تاجىريبەسى كەپىل بولا الادى. قازاقستان الەمدەگى از مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى بولىپ ەكونوميكالىق ءوسىمدى ساقتاي ءبىلدى، جۇمىسپەن قامتۋدى قىسقارتۋعا جول بەرمەدى، بۇل رەتتە بارلىق الەۋمەتتىك مىندەتتەمەلەر ورىندالدى.
«قازىرگى الەمدە ورىن العان اۋىر كەزەڭدە بانك سەكتورىن ساۋىقتىرۋ، ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋ، بيزنەستى قولداۋ، باستالعان جوبالاردى 1 تريلليون تەڭگە قاراجات قۇيىپ، ۇلتتىق قور قارجىسى ەسەبىنەن اياقتاۋ بويىنشا شارالاردى ءبىزدىڭ ەل عانا قابىلداي الادى.
قازاقستاننىڭ ستراتەگيالىق ارتىقشىلىعى داعدارىسقا قارسى شارالاردىڭ باستاپقى سيپاتى بولىپ تابىلادى، بۇل جەردە اڭگىمە الەم ەكونوميكاسى اۋىر جاعدايعا تۇسكەن كەزدە ەكونوميكالىق سەرپىلىس ءۇشىن پلاتفورما دايىنداۋ جايىندا بولىپ وتىر. مەنىڭ كوزقاراسىمشا، «نۇرلى جول» ساياسي قۇجاتىنىڭ نەگىزگى ماعىناسى دا وسىندا جاتىر»، - دەدى ول.
الەم نارىقتارىنىڭ تۋربۋلەنتتىلىگى جاعدايىندا ماڭىزدى ينفراقۇرىلىمداردى ىسكە اسىرۋ قازاقستانعا ەكونوميكالىق دامۋ قارقىنىن قولداۋعا، حالىقتى جۇمىسپەن قامتۋدى قامتاماسىز ەتۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. تەك جول قۇرىلىسىنىڭ وزىنەن 200 مىڭ جۇمىس ورنى پايدا بولادى دەپ بولجانۋدا.
تۇتاستاي، «نۇرلى جول» باعدارلاماسىنىڭ مۋلتيپليكاتيۆتىك اسەرى بار.
ينفراقۇرىلىمدىق دامۋ جوسپارىن ىسكە اسىرۋدىڭ ەكونوميكانىڭ ارالاس سالالاردى كوتەرۋگە سەپتىگى تيەدى. جاڭا كولىك جولدارى قازاقستان وبلىستارىن ەلوردامەن توعىستىرىپ، شاعىن قالالار مەن اۋىلداردىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق دامۋىنا سەرپىن بەرەدى.
الەمدىك تاريح كەڭ كولەمدى كولىك ينفراقۇرىلىمى وتكەن ءجۇزجىلدىقتىڭ ءبىرىنىشى جارتىسىندا داعدارىستان شىعۋعا جانە بۇگىنگى جاھاندىق دەرجاۆاعا اينالعان ا ق ش- تىڭ ەكونوميكاسىنىڭ جەدەل دامۋىنا سەبەپ بولدى. بۇگىندە مۇنى قىتاي، وڭتۇستىك كورەيا جانە مالايزيا ەلدەرىنىڭ دامۋىنان دا كورۋگە بولادى.
ق. توقايەۆ اتاپ وتكەندەي، ق ر پرەزيدەنتى ن. نازاربايەۆ ءوزىنىڭ مەملەكەتتىك كورەگەندىلىگىمەن شاعىن جانە ورتا بيزنەسكە باسا ءمان بەردى. الەمدىك تاجىريبە مۇنداي شەشىمنىڭ دە پايداسى مول ەكەنىن كورسەتۋدە: ش و ب سەكتورىندا 2/3 جاڭا جۇمىس ورنى قالىپتاسادى. دامىعان ەلدەردە ولاردىڭ ونىمدەرىنىڭ ۇلەسى ءى ءى ءو-نىڭ 50-دەن 80 پايىزىن قۇرايدى. 2015-2017 - جىلداردا حالىقارالىق قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ سوماسى 155 ميلليارد تەڭگە كرەديتتىك جەلىسىن تارتۋ ەسەبىنەن ش و ب-تى شەشىمدى قولداۋ بارشا ەل ەكونوميكاسىنىڭ وسۋىنە وراسان زور سەپتىگى تيەدى.
الەمدىك داعدارىسقا قاراماستان قازاقستان تۇرعىن ءۇي- كوممۋنالدىق شارۋاشىلىق جانە جىلۋ جانە سۋمەن قامتۋ جەلىلەرىن جاڭعىرتۋعا نازار اۋدارۋعا مۇمكىندىك تاپتى. بۇل سەكتورداعى جوبالاردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن جىل سايىن 200 ميلليارد تەڭگەنىڭ ءبولىنۋى كوممۋنيكاتسيالاردى جاڭارتۋعا، ەلەكتر قۋاتىنىڭ، جىلۋ مەن سۋدىڭ شىعىندارىن تومەندەتۋگە، ەلىمىزدىڭ ميلليونداعان تۇرعىندارىنىڭ تۇرمىستىق جاعدايىن جاقسارتۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
«باسقا سوزبەن ايتقاندا، ەل ەكونوميكاسى ءبىزدىڭ ازاماتتارىمىزدىڭ ماڭىزدى قاجەتتىلىكتەرىنە بەت الۋدا. ج ءى ءو-نىڭ ءوسىمى قانداي ديناميكالىق بولعانىمەن، ادامداردىڭ ءال-اۋقاتىن جاقسارتۋعا باعىتتالعان ميكروباسقارۋسىز بولمايدى. بۇل - ۋاقىت قويعان تالاپ»، - دەيدى سەنات ءتوراعاسى.
ءدال وسىنداي پىكىردى ن. نازاربايەۆتىڭ حالىقتىڭ ءۇي-پاتەر جاعدايىن قىسقا مەرزىم ىشىندە جاقسارتۋ تاپسىرماسى تۋرالى ايتۋعا بولادى. ستراتەگيالىق جاعىنان العاندا، بۇل مەملەكەت باسشىسىنىڭ ەڭ كورەگەن شەشىمدەرىنىڭ ءبىرى شىعار. باسپانانى ساتىپ الۋدىڭ جاڭا تالاپتارى ەنگىزىلەدى - بۇل كەيىننەن ساتىپ الۋ قۇقىعىن بەرەتىن ۇزاقمەرزىمدى جالعا الۋ، تۇرعىن نەسيەسىنىڭ ەڭ تومەن پايىزى، يپوتەكانىڭ جەڭىلدەتىلگەن تالاپتارى. سونداي-اق جاس وتباسىلار ءۇشىن قولجەتىمدى باسپانا باعدارلامالارى ساقتالىپ، جالداما ۇيلەر قۇرىلىسىنىڭ كولەمى ۇلعايادى، وعان 2015-2016 -جىلدارى 180 ميلليارد تەڭگە كولەمىندەگى قوسىمشا قارجىلاندىرۋ قاراستىرىلعان. ونىمەن قوسا جولداۋدا اپاتتى مەكتەپتەردى جوندەۋ، ءۇش اۋىسىممەن وقىتۋدى جويۋ، بالاباقشالاردىڭ جەتىسپەۋشىلىگى بويىنشا ناقتى شارالار وڭدەلگەن.
وسى شارالاردىڭ بارلىعى ازاماتتاردىڭ ءوز ەلىنە دەگەن سەنىمىن نىعايتىپ، جارقىن بولاشاققا سەنىمدىلىگىن ۇيالاتاتىنى ءسوزسىز.
«پرەزيدەنت جولداۋىنىڭ ساياسي ماڭىزدىلىعى وسىندا بولۋدا. مەملەكەت باسشىسىنىڭ قولداۋى مەن كەپىلدىكتەرىن العان قازاقستان ازاماتتارى ۇلت كوشباسشىسى، عالامدىق ماسشتابتاعى ساياساتكەردىڭ جانىندا بىرىگۋ قاجەتتىلىگىن تۇسىنەدى. تۇراقتى ەكونوميكالىق دامىتۋ، كوپۇلتتى جانە كوپكونفەسسيالى قوعامىمىزدىڭ بىرلىگى پەن ىنتىماقتاستىعى - مەملەكەتىمىزدىڭ نەگىزىن قالاۋشى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعان قازاقستاندىق رەفورمالاردىڭ تۇپكى ماقساتى»، - دەيدى سەنات باسشىسى.
«نۇرلى جول» جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتى - قازاقستاننىڭ ۇدەمەلى دامۋىنداعى جاڭا كەزەڭ. ءىرى دەرجاۆالاردىڭ الەمدىك ماگيسترالداردىڭ تورابىندا تۇرعان مىنا تىنىشسىز ۋاقىتتا پرەزيدەنتىمىز بىرەگەي باعدارلاما ۇسىندى. ونىڭ جولداۋى قازاقستاننىڭ وسكەن ەكونوميكالىق الەۋەتىن كورسەتۋدە. نەبارى 20 جىل بۇرىن ەلىمىزدىڭ جەكە قورىندا بىردە-ءبىر دوللار بولماعان ەدى، ال قازىر ول بۇكىل الەمگە ينفراقۇرىلىمدى سالۋ، كوكەيكەستى الەۋمەتتىك مىندەتتەردى شەشۋگە، قارجى سەكتورىن جاقسارتۋعا قوماقتى قارجىنى جىبەرۋ شەشىمى تۋرالى ايتتى»، - دەپ ايتتى ق. توقايەۆ.
اتقارۋشى جانە زاڭ شىعارۋشى بيلىكتىڭ ەڭ كوكەيكەستى مىندەتى - پرەزيدەنت تاپسىرمالارىن تابىستى ورىنداۋ. بارلىق دەڭگەيدەگى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر مەملەكەت باسشىسىنىڭ ولارعا جۇكتەگەن ۇلكەن تاريحي جاۋاپكەرشىلىكتى ۇمىتپاۋى كەرەك.
مۇندا قازاقستاننىڭ، سونداي-اق باسقا دا ەلدەردىڭ تابىستى دامۋىنا كەدەرگى بولىپ تۇرعان جەمقورلىق ارەكەتتەرى تۋرالى ايتپاي كەتۋگە بولمايدى. ازاماتتارىمىزدىڭ سەنىمىن تاپتاماۋ كەرەك، ويتكەنى بۇل - ساياسي تۇراقتىلىق ماسەلەسى، ونسىز بىردە-ءبىر مەملەكەتتەگى رەفورمالار تابىسقا جەتە المايدى.
«جولدى جۇرگەن بىلەر. بۇكىل حالقىمىز نۇرلى جول - بولاشاققا باستار جولعا شىقتى. نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆتىڭ مىقتى باسشىلىعىمەن ءبىز ىزدەپ وتىرعان ماقساتقا مىندەتتى تۇردە جەتەتىنىمىزگە كۇمان جوق»، - دەپ تۇيىندەدى ق ر پارلامەنت سەناتىنىڭ ءتوراعاسى.
