مارات ءشامشىنۇروۆ: قىزدارىمىز قازاق كۇرەسىمەن اينالىسسا، سالت- داستۇرىمىزگە سىزات تۇسەدى دەگەنگە كەلىسپەيمىن

استانا. قازاقپارات - قازاقستان - تامىرىن تەرەڭگە جىبەرگەن، تاريحى مەن ۇلتتىق ءداستۇرى باي ەلدەردىڭ ءبىرى ەكەنىن الەم مويىنداپ ۇلگەردى. سول ۇلتتىق داستۇرمەن ساباقتاسىپ جاتقان ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدىڭ ءبىرى - ءتول سپورت ويىندارىمىز.

اتادان بالاعا جەتىپ، سانامىزدا جاڭعىرىپ، ەرتەڭگە قول بۇلعاپ تۇرعان ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزدىڭ بارلىعىن ءبىر تاقىرىپقا سىيدىرۋ مۇمكىن ەمەس ارينە. بۇگىنگى اڭگىمەمىز سول ۇلتتىق ويىندارىمىزدىڭ ءبىرى جانە بىرەگەيى -  قازاق كۇرەسى جايىندا بولماق.

ءتول كۇرەسىمىزدىڭ دامۋ تاريحى قازاق حالقىنىڭ دامۋ تاريحىمەن بىتە قايناسىپ جاتىر. قازاقتىڭ قايبىر بولماسىن جيىن - تويى بۇل سايىسسىز وتپەگەنىن تاريح بەتتەرىنە ۇڭىلسەك ايقىن اڭعارامىز. قارسىلاسىن الىپ تا، شالىپ تا جىققان بالۋاندار ەرەكشە حالىق قوشەمەتىنە بولەنىپ وتىرعان.

وسىنداي قۇرمەتكە بولەنىپ، اتى اڭىزعا اينالعان باتىر تۇلعالى بالۋاندارىمىز جەتكىلىكتى. سولاردىڭ ءبىرىن ايتار بولساق، ءبىرىنشى ەسىمىزگە قاجىمۇقان مۇڭايتپاس ۇلى ورالادى. ونىڭ ەسىمى قازاق حالقىنىڭ تاريحىنا عانا ەنىپ قويعان جوق، سونىمەن بىرگە سپورتشىلاردىڭ الەمدىك ەليتاسىنىڭ قاتارىنا كىردى. ولاردىڭ مەرەيىن تاسىتقان وسى - ۇلتتىق كۇرەسىمىزدىڭ قۇدىرەتى ەكەنى ايتپاساقتا تۇسىنىكتى.

سوندىقتان دا بولار تەك قارا كۇش قانا ەمەس، اسقان شەبەرلىك پەن شىدامدىلىقتى قاجەت ەتەتىن بۇل سپورت ءتۇرى - ۇلتتىق تاريحىمىزدىڭ ءبىر بولشەگى رەتىندە سانالىپ كەلەدى. سول سەبەپتى، قازاق كۇرەسى ەلىمىزدە سوڭعى جىلدارى قاناتىن كەڭگە جايا باستادى.

تۇڭعىش رەت 2011 - جىلى ەلوردا تورىندە قازاق كۇرەسىنەن «قازاقستان بارىسى» تۋرنيرى ءوتتى. بيىل ءتورتىنشى مارتە جالاۋىن جەلبىرەتكەن اتالمىش دودا ۇلتتىق ويىنىمىزدىڭ ابىرويىن تىپتەن ارلەي ءتۇستى. وسى جوبا ومىرگە كەلگەننەن كەيىن جاڭا تۋعان سابيگە: «بالاڭ «بارىس» بولسىن» دەپ باتا بەرەتىن دەڭگەيگە جەتتى. بۇگىنگى تاڭدا «قازاقستان بارىسى» اتانعان قىزىلوردالىق ۇلان رىسقۇل، تارازدىق بەيبىت ىستىبايەۆ، قوس شىعىسقازاقستاندىق ايبەك نۇعىماروۆ پەن مۇحيت تۇرسىنوۆتىڭ اتاعى وليمپيادا چەمپيوندارىنان كەم ەمەس.

الداعى كۇندەرى قازاق كۇرەسىنىڭ جانكۇيەرلەرى قازاق كۇرەسىنەن بىرنەشە ءىرى دودالاردىڭ كۋاسى بولماق. ايتالىق، پاۆلوداردا III رەسپۋبليكالىق «جاس بارىس» جانە حالىقارالىق «الەم بارىسى» ءتۋرنيرى، سونداي-اق، تاراز قالاسىندا ەكىنشى رەت «ەۋرازيا بارىسى» وتپەك. مىنە، بۇل قازاق كۇرەسىنىڭ كۇن ساناپ دامىپ كەلە جاتقاندىعىنىڭ ايقىن دالەلى.

 «الەم بارىسى» باسەكەسىندە 5 قۇرلىقتان 32 بالۋان كەلەدى. ءار ەلدەن تەك، 1 عانا بالۋان قاتىسادى. دەمەك، 32 ەلدەن ءبىر-ءبىر ەڭ مىقتى دەگەن بالۋان كەلەدى دەگەن ءسوز. ال قازاقستان جارىس وتكىزەتىن ەل بولعاندىقتان بىردەن 4 بالۋانىن بوز كىلەمگە شىعارا الادى. باس جۇلدەنى جەڭىپ العان بالۋانعا 100 مىڭ ا ق ش دوللارى سىيعا بەرىلمەك. بۇل تاريحىمىزدا بۇرىن-سوڭدى بولماعان جوبا.

ال، ەكىنشى مارتە وتكەلى وتىرعان «ەۋرازيا بارىسى» حالىقارالىق ءتۋرنيرى بالۋان شولاق بابامىزدىڭ 150  جىلدىعىنا وراي ۇيىمداستىرىلماق. وعان قازاقستاننىڭ قۇراما كومانداسىنان تىس قىتاي، ازەربايجان، قىرعىزستان، گرۋزيا، پولشا، موڭعوليا، تاجىكستان، رەسەي، تۇركيا، ۋكراينا جانە وزبەكستان ەلدەرىنىڭ قۇرامالارى قاتىسادى. ولار 5 سالماق دارەجەسىندە  كوماندالىق سايىس بويىنشا سىنعا تۇسەدى. جۇلدە قورى - 100 مىڭ ا ق ش دوللارى.

ال وسى اپتانىڭ سوڭىندا، ياعني، قازاننىڭ 3-5 ارالىعىندا   سەمەي قالاسىندا قازاق كۇرەسىنەن 10- ازيا چەمپيوناتى   جالاۋىن جەلبىرەتپەك.

وسىعان وراي،  دۇنيەجۇزىلىك قازاق كۇرەسى فەدەراتسياسىنىڭ ءبىرىنشى ۆيتسە-پرەزيدەنتى مارات ءشامشىنۇروۆتان جارىستىڭ قالاي وتەتىنى، كىمدەر قاتىساتىنى تۋرالى سۇحباتتاسقان ەدىك.
- قازاق كۇرەسىنەن وتكەلى وتىرعان ازيا بىرىنشىلىگىنە قانشا مەملەكەتتىڭ بالۋاندارى كەلەدى؟
چەمپيوناتقا قازاقستان قۇراماسىمەن قاتار ازيا قۇرىلىعىنداعى پاكىستان، ءۇندىستان، تۇركىمەنستان، شري-لانكا، بانگلادەش، يراك، قىتاي، ليۆان، يوردانيا، يران، يەمەن، سيريا، موڭعوليا، وزبەكستان، تاجىكستان، اۋعانستان، قىرعىزستان سەكىلدى 19 مەملەكەتتەن 110 عا جۋىق بالۋانى قاتىسادى دەپ جوسپارلاپ وتىرمىز.
 -  قازاقستان نامىسىن كىمدەر قورعايدى؟
بىردەن ايتا كەتەيىن، بۇل چەمپيونات بۇرىنعى دودالاردان وزگەشە بولايىن دەپ تۇر. تۇڭعىش رەت قازاق كۇرەسىنەن ازيا بىرىنشىلىگىندە ەرلەر عانا ەمەس، قىزدار دا بەلدەسىپ، جۇلدەلى ورىنداردى ساراپقا سالعالى وتىر. قازاق كۇرەسىنەن ازيا بىرىنشىلىگىندە قىزدار كۇرەسى بۇرىن-سوڭدى بولماعان وقيعا.
-  ال، ەلىمىزدە قازاق كۇرەسىنەن قىزدار اراسىندا قانداي جارىستار ءوتتى؟
- وسى جىلى تۇڭعىش رەت باتىس قازاقستاندا قازاق كۇرەسىنەن جاس قىزدار اراسىندا قازاقستان چەمپيوناتى وتكەن. ال تالدىقورعاندا ەرەسەك قىزدار اراسىندا ءبىرىنشى رەت ەل بىرىنشىلىگى ءوتتى. سول جارىستا 1-2-ورىنداردى جەڭىپ العان قىزدار ازيا بىرىنشىلىگىندە ەل نامىسىن قورعاماق .
-  قىزدار قانشا سالماقتا، ەرلەر قانشا سالماقتا ونەر كورسەتەدى؟
- اتالعان چەمپيوناتتا قىزدار ءتورت سالماق دارەجەسىندە : - 55, 6 ، 75 جانە +75 كەلىدە كۇش سىناساتىن بولادى. ال جىگىتتەرىمىز 55, 60, 70, 80, 90 جانە 90 كەلىدەن جوعارى ابسوليۋتتى سالماق دارەجەسىندە بەلدەسەدى.
-  بالۋاندارىمىزدىڭ ەسىمدەرى بەلگىلى بولعان بولۋ كەرەك؟
- قىزداردان ەل نامىسىن اننا كازيۋلينا، ولەسيا كۋتسەنكو (55 كەلىگە دەيىن )، زامزاگۇل فايزوللانوۆا، فايزا ادىلبايەۆا (65 كەلىگە دەيىن )، مارينا مامونتوۆا، اقتولقىن سماعانبەتوۆا (75 كەلىگە دەيىن )، زارينا بايباتينا جانە الماگۇل قاشينا (75 كەلىدەن جوعارى ) قورعايدى. ەرلەردەن قازاقستاننىڭ قۇرامىندا: تالعات شەگەنوۆ، قۋات بەكبايەۆ (55 كەلىگە دەيىن)، ابزال ارىستانبەكوۆ (60 كەلىگە دەيىن)، نۇرجان جۇماجان (70 كەلىگە دەيىن)، بەگىمحان ادىلبەكوۆ (90 كەلىگە دەيىن)، مەرەكە تۇراشيەۆ (90 كەلىدەن جوعارى) سەكىلدى سپورتشىلار بار . ال ابسوليۋتتى سالماق دارەجەسىندە قازاقستاننىڭ نامىسىن ايبات سەيتەن مەن 2013 -جىلعى «قازاقستان بارىسى» - ايبەك نۇعىماروۆ قورعايدى.
- قازاق كۇرەسىنەن قىزدار كۇرەسى مەن ەرلەر كۇرەسىنىڭ ەرەجەلەرىندە ايىرماشىلىق بار ما؟
- ەشقانداي ايىرماشىلىق جوق. بۇگىنگى تاڭدا جىگىتتەرىمىز قانداي ەرەجەگە باعىنسا، قىزدار دا سونداي تارتىپكە باعىنادى.
- ال قىزدار مەن ەرلەر اراسىنداعى سپورتتىق كيىمنىڭ قانداي وزگەشەلىكتەرى بار؟
- ايتارلىقتاي وزگەرىس جوق. ءبىر كۇرەس ءتۇرى بولعان سوڭ ، كيمدەرىن دە بىردەي بولعانى دۇرىس.
- شەتەلدەن كەلەتىن قىزدارعا قازاق كۇرەسىن كىمدەر ۇيرەتىپ جاتىر؟
- قازىر الەمنىڭ ءبىراز ەلدەرى قازاق كۇرەسىنە ىنتا تانىتىپ وتىر. وسىعان دەيىنىن قازاق كۇرەسىنەن بىرنەشە الەم بىرىنشىلىگىن، الەم، ەۋروپا كۋبوگىن، ازيا بىرىنشىلىكتەرىن، سونداي-اق، حالىقارالىق تۋرنيرلەر وتكىزدىك. ونىڭ ءبىر قاتارى ەلىمىزدە وتسە، ءبىر قاتارى الىس-جاقىن شەتەلدەردە ءوتتى. ءبىزدىڭ باپكەرلەر شەت ەلدەرگە شىعىپ، قازاق كۇرەسىنىڭ ەرەجەلەرىن ۇيرەتتى. باسقا ەلدەردەن باپكەرلەر كەلىپ، قازاق كۇرەسىنىڭ ەرەجەلەرىن ۇيرەندى. قازىر كوپتەگەن ەلدەردە قازاق كۇرەسىنىڭ ەرەجەلەرىن جاقسى بىلەتىن، ەرلەرگە دە، ايەلدەرگە دە ۇيرەتەتىن باپكەرلەر بار. سولار ۇيرەتىپ جاتىر.
-  قازاق تاريحىنا ۇڭىلسەك، ءتول كۇرەسىمىزدەن قازاق قىزدارى ەشقاشان بىلەگىن سىبانىپ، بالتىرىن ءتۇرىپ، كوپتىڭ الدىندا بەلدەسىپ  كورمەپتى. ال بۇگىنگى قازاق كۇرەسىنە قىزداردى تارتۋ، اسىرەسە قازاق قىزدارىن تارتۋ سالت-داستۇرىمىزگە قيانات ەمەس پە ؟
- بۇنىڭ ەشقانداي سولەكەتتىگى جوق. ءبىز قازاق كۇرەسىن ازيا، وليمپيادا ويىندارىنىڭ باعدارلاماسىنا ەنگىزەمىز دەپ جانتالاسىپ جاتىرمىز. ول ءۇشىن قازاق كۇرەسىنىڭ ەرەجەلەرى FІLA-نىڭ تالاپتارىنا ساي بولۋى كەرەك. ەگەر، قازاق كۇرەسىن بولاشاقتا وليمپيادا ويىندارىنان كورگىمىز كەلسە، تالاپقا ساي ەرلەر عانا ەمەس، قىزدار دا كۇرەسۋى كەرەك. وليمپيادا ويىندارىندا دزيۋدو كۇرەسىمەن دە، ەركىن كۇرەسىمەن دە قىزدار كۇرەسىپ جاتىر. ال قازاق كۇرەسىمەن قىزدار كۇرەسسە نەسى ايىپ؟ وندا تۇرعان ەشتەڭە جوق. سوندىقتان قازاق قىزدارىنىڭ باسقا كۇرەس تۇرلەرىمەن بەلدەسىپ ، ال قازاق كۇرەسىمەن سىنعا تۇسسە، سالت-داستۇرىمىزگە سىزات تۇسەدى دەگەنگە مەن كەلىسپەيمىن . كەرىسىنشە قازاق قىزدارى ءوزىمىزدىڭ ءتول كۇرەسىمىزدىڭ وركەندەۋىنە ۇلەس قوسىپ، وليمپيادا ويىندارىندا التىننان القا تاعىنىپ جاتسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت !

سۇحباتتاسقان كۇنسۇلتان وتارباي