قازاقستان ەكونوميكاسىنىڭ تابىستىلىعى ءبىزدىڭ ورتاق ەڭبەگىمىزگە بايلانىستى - قاسىم-جومارت توقايەۆ

«قازاقستان-2050» ستراتەگياسىنىڭ قابىلدانۋمەن بايلانىستى الداعى تۇرعان مىندەتتەر، ب ۇ ۇ-داعى جۇمىس تاجىريبەسى جانە كەلەسى سەسسيا جوسپارلارى جايىندا كەڭىنەن اڭگىمەلەپ بەردى.
- قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى، V شاقىرىلعان پارلامەنتتىڭ ءۇشىنشى سەسسياسى اياقتالىپ كەلەدى. وسى سەسسياداعى ەلىمىزدىڭ جوعارعى زاڭ شىعارۋشى ورگانىنىڭ ەڭ باستى جۇمىس قورىتىندىسى قانداي؟ سىزدىڭشە، كەلەسى سەسسيادا قانداي زاڭداردى قابىلداۋ بارىنشا وزەكتى بولماق؟
- بەسىنشى شاقىرىلعان پارلامەنتتىڭ ءۇشىنشى سەسسياسىنىڭ زاڭ شىعارماشىلىق جۇمىسىنداعى باستى باسىمدىق تۇراقتى ەكونوميكالىق ءوسىمدى قۇقىقتىق قامتاماسىز ەتۋ بولدى. مۇنداي مىندەتتى مەملەكەت باسشىسى وتكەن جىلدىڭ قىركۇيەگىندە پالاتالاردىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىندا دەپۋتاتتار الدىنا جۇكتەگەن بولاتىن. سول كەزدە پرەزيدەنت دەپۋتاتتاردىڭ ناقتى نازار اۋدارۋى ءتيىستى باسىمدىقتاردى ايقىنداپ بەرگەن ەدى.
پارلامەنتتىڭ وسى سەسسياسى بارىسىندا ەكونوميكالىق جاڭعىرتۋعا، زەينەت اقىمەن قامتاماسىز ەتۋ جۇيەسىن رەفورمالاۋعا، كاسىپ وداق قوزعالىستارىن جاڭعىرتۋعا باعىتتالعان 100 دەن استام زاڭ قابىلداندى. پارلامەنت قىزمەتىنىڭ ماڭىزدى قادامى قۇقىق قورعاۋ جانە سوت جۇيەسىن رەفورمالاۋدى زاڭنامالىق قامتاماسىز ەتۋ بولدى. وسى سەسسيادا دەپۋتاتتار قىلمىستىق زاڭنامانى ودان ءارى ىزگىلەندىرۋ بويىنشا زور جۇمىستى ەڭسەردى، ءتورت كودەكس، اتاپ ايتقاندا قىلمىستىق، قىلمىستىق ءىس جۇرگىزۋ، قىلمىستىق اتقارۋ جانە اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى كودەكستەر قابىلداندى. پارلامەنت دەپۋتاتتارىنىڭ زاڭنامالىق باستاما تارتىبىمەن انا مەن بالاعا قارسى باعىتتالعان قۇقىق بۇزۋشىلىققا، سونىمەن بىرگە بۇل سالاداعى زاڭ بۇزۋشىلىقتارعا جازانى كۇشەيتۋ قاراستىرىلعان تۇرمىستىق زورلىق-زومبىلىققا قارسى تۇرۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى زاڭ ازىرلەنىپ، قابىلداندى.
سەنات پرەزيدەنتتىڭ باستاماسىمەن قولعا الىنعان ەكسپو-2017 گە دايىندىق جۇمىستارىنا دا بەلسەندى ارالاستى. حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەنى ۇيىمداستىرۋ جانە وتكىزۋ ماسەلەلەرىن رەتتەۋگە باعىتتالعان زاڭ قارالىپ، سوڭىنان قابىلداندى. بۇل مەملەكەت باسشىسى شۇعىل دەپ جاريا ەتكەن وسى سەسسياداعى ءتوت زاڭنىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. رۇقسات بەرۋ جانە ەسكەرتۋ تۋرالى زاڭ جانە وعان ىلەسپە قۇجات، سونىمەن بىرگە ينۆەسيتسيالىق احۋالدى جەتىلدىرۋ ماسەلەلەرى جونىندەگى زاڭنامالىق اكتىلەرگە تۇزەتۋلەر ەنگىزۋ دە وسى سەسسياسىنىڭ باسىمدىعى دەسەك بولادى. ولاردىڭ قابىلدانۋى بيزنەس جۇرگىزۋدى ايتارلىقتاي جەڭىلدەتۋگە، قازاقستاننىڭ ينۆەسيتسيالىق تارتىمدىلىعىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل ءوز كەزەگىندە جاڭا ءوندىرىس وشاقتارىن اشۋعا، جۇمىس ورىندارىن قۇرۋعا سەپتىگىن تيگىزەدى.
- «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىنىڭ قابىلدانۋىمەن بايلانىستى سەنات الدىندا قانداي مىندەتتەر جۇكتەلىپ وتىر؟ ولاردى شەشۋ ءۇشىن ءوتىپ بارا جاتقان سەسسيادا نە جاسالدى؟
- مەملەكەت باسشىسىنىڭ «قازاقستان-2050» ستراتەگياسىندا بەلگىلەنگەن باستامالاردى زاڭنامالىق قامتاماسىز ەتۋ بويىنشا مىعىم قۇقىقتىق بازا قۇرۋ ءۇشىن پارلامەنتتىڭ اعىمداعى سەسسياسىندا 30 دان استام زاڭ مەن جوعارىدا اتاپ وتكەن 4 كودەكس قابىلداندى.
حالىقپەن كەرى بايلانىستىڭ ساپالى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلگەنىن اتاپ وتكىم كەلەدى. سەناتورلار دەپۋتاتتىق ساپارلار بارىسىندا جانە سەنات كوميتەتتەرىنىڭ كوشپەلى وتىرىستارىندا پرەزيدەنتتىڭ ستراتەگيالىق قۇجاتىن ءتۇسىندىرۋ بويىنشا زور جۇمىستاردى وڭىرلەردە وتكىزدى. قوعام وكىلدەرىمەن، ەڭبەك ۇجىمدارىمەن، ءماسليحات دەپۋتاتتارىمەن، جاستارمەن كەزدەسۋلەردىڭ قورىتىندىسىندا سەناتورلار ۇلت كوشباسشىسىنىڭ ۇزاق مەرزىمدى ستراتەگياسى حالىق تارابىنان جان-جاقتى قولداۋعا يە بولىپ وتىرعانىن بايقادى. سەنات ءتوراعاسى رەتىندە مەن وڭىرلەرگە ەكى مارتە ساپارلادىم. ماڭعىستاۋ مەن شىعىس قازاقستان وبلىستارىنا جۇمىس ساپارىمەن بارعانىمدا قازاقستاندىقتاردىڭ تابىستى، ەلدەگى وزدەرىنىڭ ءال-اۋقاتىنىڭ جاقسى بولاتىندىعىنا سەنىمدى ەكەندىگىن كورىپ قايتتىم.
حالىقتىڭ مەملەكەت باسشىسىنا تۇرعىنداردى الەۋمەتتىك قولداۋ بويىنشا تەڭدەسسىز شارالار قابىلداعانى ءۇشىن العىستارى شەكسىز. پارلامەنت سەسسيا بارىسىندا زەينەت اقى مەن الەۋمەتتىك تولەمدەردى، اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتى، ستۋدەنتتەردىڭ شاكىرت اقىسىن، مەملەكەتتىك قىزمەتشىلەردىڭ، دارىگەرلەر مەن مۇعالىمدەردىڭ جانە مەملەكەتتىك سەكتوردىڭ الەۋمەتتىك سالالارىنداعى باسقا دا جۇمىسشىلاردىڭ جالاقىسىن ارتتىرۋدى قاراستىرعان رەسپۋبليكالىق بيۋجەت پارامەترلەرىن ناقتىلاۋ تۋرالى زاڭ قابىلدادى. اعىمداعى جىلدىڭ قاڭتارىندا پرەزيدەنت تاپسىرماسىنا سايكەس بالا كۇتىمىندەگى جۇمىس ىستەيتىن ايەلدەر ءۇشىن مىندەتتى زەينەت اقى جارنالارىن بيۋجەت قارجىسى ەسەبىنەن سۋبسيديالاۋ ەنگىزىلدى. مۇنداي تولەمدەردى جىل سايىن 150 مىڭنان استام جۇمىس ىستەيتىن ايەلدەر الاتىن بولادى. وسى سەسسيادا قابىلدانعان زاڭدار ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ الەمنىڭ دامىعان وتىز ەلىنىڭ قاتارىنا قوسىلۋ ماقساتىنداعى رەفورمالارىن زاڭنامالىق تۇرعىدا مىعىمداي تۇسەتىندىگىنە سەنىمدىمىن.
- اعىمداعى جىلى ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداق تۋرالى شارتقا قول قويىلدى. ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىزشا، شارت ەرەجەلەرىن جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا قانداي پروبلەمالار تۋىنداۋى مۇمكىن؟ سول پروبلەمالاردى شەشۋدە پارلامەنتتىڭ ءرولى قانداي بولماق؟
- شارتقا كەدەن وداعى مەن ءبىرىڭعاي ەكونوميكالىق كەڭىستىكتىڭ شارتتىق- قۇقىقتىق بازاسى نەگىز بولعان. ونىڭ نورمالارى د س ۇ ەرەجەلەرىنە سايكەس كەلتىرىلگەن، وڭتايلاندىرىلعان ءارى جەتىلدىرىلگەن. قازاقستاندىق پارلامەنتاريي زور تاجىريبە مەن كاسىبيلىككە يە جانە ەۋرازيالىق كەڭىستىكتەگى بارلىق ينتەگراسيالىق ۇدەرىستەردى قۇقىقتىق قولداۋدى قامتاماسىز ەتىپ وتىر. ماجىلىسمەندەر مەن سەناتورلار پارلامەنتارالىق اسسامبلەيالاردىڭ كوميسسيالارىنداعى وزدەرىنىڭ ارىپتەستەرمەن بەلسەندى جۇمىس ىستەي وتىرىپ، شارتتىق-قۇقىقتىق بازانى تۇگەندەۋدە، حالىقارالىق قۇقىقتىڭ جالپى تانىلعان ۇستانىمدارى مەن نورمالارىنا سايكەس مودەلدىك زاڭنامالىق بازانى قۇرۋعا ەرەن ۇلەس قوستى.
ەكونوميكالىق ينتەگراسيا، بۇعان قوسا ونىڭ قۇقىقتىق بازاسىن جەتىلدىرۋ - بۇل بارلىق مۇددەلى مەملەكەتتىك، قوعامدىق جانە جەكە ينستيتۋتتاردىڭ تۇراقتى نازارى مەن تىڭعىلىقتى جۇمىسىن تالاپ ەتەتىن تۇراقتى ۇدەرىس. استانادا ءۇش ەلدىڭ كوشباسشىلارى اتاپ وتكەندەي، شارتقا قول قويۋ - بۇل ۇدەرىستىڭ سوڭى ەمەس، ونىڭ باسى. ءبىزدىڭ ەكونوميكامىز ءۇشىن دە ونىڭ تابىستىلىعى ءبىزدىڭ، ونىڭ ىشىندە پارلامەنتشىلەردىڭ دە ەڭبەگىنە بايلانىستى.
- كاسىبي تۇرعىدان الىپ قاراعاندا بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىندا جۇمىس ىستەۋ سىزگە نە بەردى؟ ءبىزدىڭ زاڭنامامىز وسى ۇيىمنىڭ ۇستانىمدارىنا قانشالىقتى سايكەس كەلەدى؟
- جەنيەۆاداعى ب ۇ ۇ بولىمشەسىنىڭ باسشىسى بولىپ جۇمىس ىستەۋ - بۇل ساياسي ءارى باسقارۋشىلىق مول تاجىريبە. مەنىڭ قاراماعىمدا 100 دەن استام ەلدەن 1600 ادام جۇمىس ىستەدى. قارۋسىزدانۋ جونىندەگى كونفەرەنسياعا باسشىلىق جاساۋ، سيريا مەن يراننىڭ يادرولىق باعدارلاماسىن قوسا العاندا جانجالداردى رەتتەۋ بويىنشا كوپتەگەن كەلىس سوزدەردى قامتاماسىز ەتۋ، ب ۇ ۇ جۇيەسىندەگى جيىرمادان استام حالىقارالىق ۇيىمنىڭ جۇمىسىن ۇيلەستىرۋ، حالىقارالىق ازاماتتىق قوعامداستىقپەن ءوزارا ءىس-قيمىلدى جۇرگىزۋ سىندى ماسەلەلەردىڭ كەڭ كولەمىمەن اينالىسۋعا تۋرا كەلدى. ءىس جۇزىندە كۇن سايىن بۇكىل الەمنىڭ ءىرى مەملەكەتتىك قايراتكەرلەرىمەن كەزدەسىپ، كەلىس سوزدەر جۇرگىزۋگە تۋرا كەلدى. بۇل دا بارىنشا دايىندىقتى قاجەت ەتەدى.
مەن «جاسىل رەفورمانى» جۇرگىزۋگە، قاعاز اينالىمىن 30 پايىزعا ازايتۋعا، جۇمىستى اقپاراتتى ەلەكتروندى تاسىمالداۋعا كوشىرۋگە، سونىمەن قاتار ب ۇ ۇ بولىمشەسىنىڭ جۇمىسىن بارىنشا اشىق جاساۋعا قول جەتكىزە الدىم. تولىقتاي العاندا، ب ۇ ۇ باس حاتشىسىنىڭ جانە حالىقارالىق ۇيىمدار قىزمەتكەرلەرىنىڭ باعالاۋىنشا، جاھاندىق كونفەرەنسيالىق ورتالىق رەتىندەگى جەنيەۆا ءرولى ايتارلىقتاي كۇشەيە ءتۇستى.
مەنىڭ ەلىمنىڭ جانە ونىڭ كوشباسشىسى پرەزيدەنت ن. نازاربايەۆتىڭ بەدەلى مەنىڭ جەنيەۆاداعى جۇمىسىمنىڭ تابىستى بولۋىنا مۇمكىندىك بەرگەنى ءسوزسىز. قازاقستان شىن مانىندە قازىرگى الەمدەگى ىقپالدى مەملەكەتكە، حالىقارالىق ارەناداعى ماڭىزدى ويىنشىعا اينالدى.
وتاندىق زاڭنامانىڭ ب ۇ ۇ ۇستانىمدارىنا سايكەستىگىنە قاتىستى ايتار بولسام، بۇل رەتتە قازاقستان ب ۇ ۇ- نىڭ ەكونوميكا، ەكولوگيا، الەۋمەتتىك دامۋ، حالىقارالىق قۇقىقتى پروگرەسسيۆتى دامىتۋ، ادام قۇقىعىن ساقتاۋ، لاڭكەستىكپەن، ۇيىمداسقان قىلمىسپەن، ەسىرتكى بيزنەسىمەن جانە باسقا دا ماسەلەلەرمەن بايلانىستى سالالارداعى نەگىز قۇراۋشى كونۆەنسيالارىنا قوسىلعان. قابىلدانعان حالىقارالىق مىندەتتەمەلەر مەن حالىقارالىق ستاندارتتارعا ۇلتتىق زاڭنامانى سايكەس كەلتىرۋ باعىتىنداعى جۇمىستار جالعاسا بەرەتىن بولادى. ازاماتتاردىڭ قۇقىقتىق قورعالۋىنىڭ جوعارى دەڭگەيىن ودان ءارى قامتاماسىز ەتۋگە «ستراتەگيا-2050» مەن ەلدىڭ قۇقىقتىق ساياسات تۇجىرىمداماسى باعىتتالعان.
- كەلەسى سەسسيا جوسپارلارىمەن بولىسسەڭىز.
- سەنات تەرەڭ ءارى جان جاقتى ساراپتاما نەگىزىندە قابىلداناتىن زاڭداردى ولارعا ءسۇزۋ جۇرگىزۋ ارقىلى ساپاسىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان جۇمىستاردى جالعاستىرادى. كەلەسى سەسسيادا زاڭ شىعارماشىلىق پروسەسى ە ا ە و شارتىن راتيفيكاتسيالاۋ، ازاماتتىق جانە ازاماتتىق ءىس جۇرگىزۋ كودەكسىن رەفورمالاۋ، جاستار ساياساتى زاڭنامالىق نەگىزدەرىن نىعايتۋ، ينتەللەكتۋالدى مەنشىك سالاسىن قورعاۋدى كۇشەيتۋ، مەملەكەتتىك ساتىپ الۋ، سالىق سالۋ، بيۋجەت ساياساتى جۇيەلەرىن جەتىلدىرۋ سىندى باعىتتاردا جۇرگىزىلەدى.
تاياۋ بولاشاقتاعى دەپۋتاتتىق كورپۋس ءۇشىن ەڭ باستى باسىمدىقتى قازاقستان پرەزيدەنتى قىركۇيەكتە وتەتىن پالاتالاردىڭ بىرلەسكەن وتىرىسىندا ايقىندايتىن بولادى. بۇل مىندەتتەردى جۇزەگە اسىرۋمەن دەپۋتاتتىق كورپۋس ابىرويمەن جۇمىس ىستەيدى، دەپ سەنىممەن ايتا الامىن.
اۆتور: مارلان جيەمباي